29/01/2022
کیسه صفرا چیست؟
کیسه صفرا یا (Gallbladder) یک عضو میان خالی و کوچکی است که در قسمت بالاییِ راست شکم (Right upper quadrant) و در زیر جگر قرار دارد. طول آن حدود 7-10 سانتی‌متر است. در حالات طبیعی کیسه صفرا قادر به ذخیره 30-50 ملی لیتر صفرا میباشد که این ظرفیت در صورت بند شدن مجرای آن الی 300 ملی لیتر افزایش یافته میتواند. کیسه صفرا، از 4 قسمت اصلی تشکیل شده است: Fundus , Body , Infundibulum , Neck.
وظیفه کیسه صفرا چیست؟
وظیفه این عضو ذخیره، تغلیظ و در هنگام ضرورت راندن مایعی بنام صفرا به داخل مجرای روده‌های کوچک جهت هضم چربی‌ها میباشد.
صفرا چیست؟
صفرا یا (bile) مایعی سبز-زرد رنگی است که روزانه حدود 500 - 1000 ملی‌لیتر آن توسط حجرات جگر تولید میشود.
این مایع در کیسه صفرا ذخیره شده و در هنگام عبور غذا از قسمت اول روده‌های کوچک بالای آن ریخته و در هضم چربی غذا کمک میکند. چربی غذا تحت اثر صفرا به پارچه‌های کوچکتر fatty acidها تبدیل شده و در روده‌ها قابل جذب میشود.
اجزای مهمی که در ترکیب صفرا وجود دارند شامل: کولسترول، بیلیروبین و نمک‌های صفراوی میباشد. در صورت برهم خوردن تعادل این مواد رسوباتی بوجود میآید که نهایتاً منجر به تشکیل سنگ‌های کیسه صفرا میگردد.
سنگ کیسه صفرا چیست؟
سنگ کیسه صفرا (Gallstones) به کتلات جامدی گفته میشود که از کولسترول و یا بیلیروبین موجود در صفرا، در داخل کیسه صفرا تولید می‌شوند.
سنگ‌های کیسه صفرا از نظر مواد ترکیب دهنده آنها به 3 نوع میباشند: سنگ‌ها کولسترولی (Cholesterol gallstones)، سنگ‌های رنگدانه‌یی (Pigment gallstones
) و سنگ‌های مختلط (Mixed gallstones).
سنگ‌های کولسترولی از باعث افزایش سویه کولسترول و کاهش سویه نمک‌های صفراوی در صفرا بوجود میآید. اگر صفرای ترشح شده از جگر و ذخیره شده در کیسه صفرا حاوی کولسترول زیاد باشد، کریستال های جامد کلسترولی در کیسه صفرا رسوب کرده و هسته های اولیه‌ی تولید سنگ کولسترولی را تشکیل می دهند.
بیلیروبین ماده کیمیایی است که از اثر از بین رفتن حجرات سرخ خون تولید میشود. در بعضی از مریضان بنا بر دلایلی تولید بیلی روبین افزایش می‌یابد که این افزایش در کیسه صفرا سبب تولید سنگ های رنگه (Pigment) می شود.
اندازه سنگ کیسه صفرا از ذرات بسیار کوچک در حد دانه‌های ریگ تا کتلات بزرگی با قطر 10cm متغیر است.
سنگ صفرایی که داخل کیسه صفرا قرار دارد اغلباً مشکلی را به وجود نمی‌آورد اما اگر سنگ‌ها مسیر خروج صفرا از کیسه صفرا را مسدود کنند یا از کیسه صفرا خارج شوند و مجرای صفراوی را مسدود کنند، ممکن است مشکلات متعدد ایجاد شود.
چی چیز‌ها احتمال بوجود آمدن سنگ کیسه صفرا را افزایش میدهد؟
• تغییرات وزنی بسیار زیاد در مدت زمان کوتاه
• تداوی‌های هورمونی با استروژن و مصرف دوا‌های ضد حاملگی با دوز بالا
• وزن زیاد و عدم فعالیت ورزشی
• اشخاصی که مصرف کولسترول بالا دارند
سنگ کیسه صفرا اکثر اوقات اعراضی نمیداشته باشند اما سنگ کیسه صفرای عرضی ممکن است باعث التهاب کیسه صفرا شود.
نشانه‌ها و علائم سنگ کیسه صفرا
اکثر مریضانی که سنگ کیسه صفرا دارند با هیچ گونه علائمی مواجه نمی‌شوند، حتی اکثر مریضان نمی‌دانند که سنگ کیسه صفرا دارند تا این که علائم آنها ظهور کند. این سنگ‌ها معمولاً به تداوی نیاز ندارند. درد در سمت راست بالاییِ شکم شایع‌ترین علامت سنگ صفرا است.
• حمله درد ممکن است هر چند روز، چند هفته یا چند ماه یک بار شروع شود؛ حتی ممکن است فاصله بین دو حمله درد چند سال باشد.
• درد معمولاً 30 دقیقه پس از خوردن غذاهای چرب یا روغنی شروع میشود.
• درد معمولاً شدید، سنگین و مداوم است و میتواند یک تا پنج ساعت طول بکشد.
• ممکن است درد در شانه راست یا ناحیه پشت بدن منتشر شود.
• مریضان معمولاً شب‌ها دچار درد می‌شوند و درد آن‌قدر شدید است که شخص را از خواب بیدار میکند.
• درد گاهی مریض را وادار میکند که با بی‌تابی راه برود تا شاید دردش قدری آرام شود، اما بسیاری از مریضان ترجیح می‌دهند تا آرام و بی‌حرکت دراز بکشند تا حمله درد تمام شود.
علائم دیگر شایع سنگ صفرا عبارت است از:
• حالت دلبدی و استفراغ
• تب
•سوءهاضمه
• نفخ و آروغ
• عدم تحمل غذاهای چرب یا روغنی
• زردی
دردهای این مریضی به‌صورت کولیک صفراوی (درد مزمن طولانی در ربع بالایی راست شکم که به پشت و شانه راست انتشار دارد)، گاهی همراه با دلبدی و استفراغ است و اکثراً درد بعد از مصرف غذای چرب ایجاد میشود.
تشخیص
معاینه التراسوند بهترین روش تشخیص سنگ‌های کیسه صفرا است.
سنگ های متوسط و بزرگ به آسانی تشخیص می شوند اما تشخیص سنگ ریزه ها مشکل‌تر است ولی اگر تعداد شان بیشتر باشد با تغییر وضعیت مریض قابل تشخیص اند.
اکثرا سنگ ها در عنق کیسه صفرا قرار دارند که با تغییر وضعیت مریض می تواند موقعیت خود را تغییر دهد.
بعضا غلظت مایع صفراوی بیشتر میگردد که به نام Slug یاد می شود که با تجمع قیح و یا خون مغالطه شده می تواند.
تداوی
جراحیCholecystectomy با روش Laparoscopic بهترین روش تداوی برای قطع و خارج کردن سنگ‌های کیسه صفرا است.
نکاتی که مریضان بعد از عملیات باید مراعات کنند.
1- بعد از عملیات جراحی مریض تا دو روز باید مایعات و غذاهای نرم و آبگین مصرف کند.
2- بهتر است غذا های نرم و کم چرب توسط مریض مصرف شود.
3- بعد از یک هفته مریض به صورت نارمل و با دفعات بیشتر مثلا 5 وعده در روز غذا بخورد.
4- الی مدت یک سال بهتر است مریض به غذای کم چرب عادت کند، بعد از آن CBD خود را کلان ساخته و مشکلات رفع میشود.
5- مریض نباید پیش از غذا خوردن آب زیاد بنوشد، آب صفرای جمع شده را می‌برد. و مشکلات برای هضم غذا پیش خواهد آمد.
6- مریض بعد از این باید سبزیجات زیادتر مصرف کند تا که باعث قبضیت نشود.
7- اکثرا مریضان دچار بواسیر بعد از عملیات جراحی می‌شوند. هرگز خود را قبض نگاه نکنید و از مقدار غذای خود بکاهید و در عوض سبزیجات سبز بیشتر مصرف کنید.
8- بعد از عملیات امکان تولید سنگ های خورد وجود دارد، بناً بعد از جراحی هم در موارد کم مریض دچار سنگ خواهد شد، لذا مصرف چربی‌ها را تا 70 فیصد از موارد سابق باید کم کرد.
