Gaia Wholistic Health

11/17/2025

11/16/2025

اختلالات سردرد همچنان یکی از شایع‌ترین مشکلات سلامت در جهان هستند و طبق تحلیل جدید، حدود ۲.۹ میلیارد نفر (تقریباً یک‌سوم جمعیت دنیا) را در سال ۲۰۲۳ تحت تأثیر قرار داده‌اند. این اختلالات در رتبه ششم علل مشکلات سلامتی قرار دارند.

زنان بیش از دو برابر مردان دچار ناتوانی ناشی از سردرد بودند.
میگرن با وجود شیوع کمتر از سردرد تنشی، حدود ۹۰٪ کل ناتوانی ناشی از سردردها را ایجاد کرده است.
بیش از یک‌پنجم بار جهانی سردرد ناشی از مصرف بیش از حد داروهای ضددرد بود که نشان می‌دهد بخش بزرگی از این مشکل قابل پیشگیری است.

سردردها در سال ۲۰۲۳ باعث ۵۴۱.۹ سال زندگی با ناتوانی (YLD) به ازای هر ۱۰۰هزار نفر شدند.
طی ۳۰ سال گذشته، تغییر قابل توجهی در میزان بار سردرد ایجاد نشده است.
میزان YLD زنان: ۷۳۹.۹
میزان YLD مردان: ۳۴۶.۱
میگرن در سال ۲۰۲۳ حدود ۴۰.۹ میلیون YLD ایجاد کرد.
بالاترین نرخ ناتوانی ناشی از میگرن در شمال آفریقا، خاورمیانه، اروپا و آمریکای شمالی مشاهده شد.
نقش مصرف بیش‌ازحد دارو
سردرد ناشی از مصرف زیاد دارو (Medication-overuse headache) بیش از ۲۰٪ از کل ناتوانی‌های ناشی از سردرد را تشکیل می‌دهد. نویسندگان بر اهمیت آگاه‌سازی عمومی در مورد خطرات مصرف مکرر و بی‌رویه مسکن‌ها—حتی انواع بدون نسخه—تأکید کردند.

بخش قابل توجهی از بار سردردها با پرهیز از مصرف بیش‌ازحد دارو قابل پیشگیری است. افزایش آگاهی بیماران و پزشکان می‌تواند نقش مهمی در کاهش این بار جهانی داشته باشد.
Medscape

11/12/2025

آگاهی پایین بزرگسالان آمریکایی از ارتباط الکل و سرطان

منتشر شده در JAMA Oncology، ۳۰ اکتبر ۲۰۲۵

در این پژوهش ملی، تنها ۳۷.۱٪ از بزرگسالان آمریکایی معتقد بودند که نوشیدن الکل خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد، در حالی‌که ۵۲.۹٪ مطمئن نبودند و ۹.۱٪ باور داشتند که هیچ تأثیری ندارد. این یافته‌ها نشان‌دهنده شکاف قابل‌توجهی در آگاهی عمومی نسبت به خطر سرطان ناشی از الکل است.

داده‌ها از نظرسنجی ملی Health Information National Trends Survey 2024 شامل ۶۷۹۳ نفر (میانگین سن ۴۸.۹ سال) گردآوری شد. حدود ۵۱.۹٪ از شرکت‌کنندگان در ماه گذشته الکل مصرف کرده بودند.

افرادی با تحصیلات پایین‌تر و سیاه‌پوستان غیر اسپانیایی‌تبار بیش از دیگران نسبت به ارتباط الکل و سرطان بی‌اطمینان بودند.
سیگاری‌ها و کسانی که معتقد بودند «سرطان قابل پیشگیری نیست» نیز بیشتر دچار تردید بودند.
افرادی که در ماه گذشته الکل مصرف کرده بودند، بیشتر از دیگران باور داشتند که الکل هیچ تأثیری بر خطر سرطان ندارد.

به گفته نویسندگان، «افرادی که الکل مصرف می‌کنند، بیشتر احتمال دارد باور داشته باشند که الکل خطری ندارد — که این باور خطرناک است، زیرا می‌تواند مانع رعایت توصیه‌های بهداشتی جدید درباره مصرف الکل شود». آگاهی‌رسانی عمومی درباره خطر سرطان‌زایی الکل برای کاهش بروز سرطان‌های مرتبط با الکل در ایالات متحده ضروری است.
منبع:
دکتر Joël Fokom Domgue از مرکز سرطان MD Anderson، تگزاس.

11/11/2025

«آیا واکسن‌ها می‌توانند با ماساژ جایگزین تزریق شوند؟»
(مداسکیپ اروپا – نوامبر ۲۰۲۵)

پژوهشی از دکتر الودی سگورا (Elodie Segura) در مؤسسه «کوری» پاریس نشان داده است که شاید بتوان در آینده واکسن‌ها را از طریق ماساژ ملایم پوست – با همان فشار لازم برای پخش یک کرم روی پوست – به بدن وارد کرد، بدون نیاز به سوزن و تزریق.
🔸 تحریک مکانیکی و پاسخ ایمنی
در این مطالعه، پژوهشگران بررسی کردند که تحریک مکانیکی پوست بدون آسیب چگونه بر سیستم ایمنی تأثیر می‌گذارد.

با استفاده از دستگاهی که پوست را به مدت ۲۰ دقیقه کش می‌داد (مشابه یک ماساژ طولانی)، مشخص شد که:
نفوذپذیری پوست موقتاً افزایش می‌یابد؛
فولیکول‌های مو بازتر می‌شوند و باکتری‌های طبیعی سطح پوست می‌توانند به عمق بیشتری نفوذ کنند؛
این امر باعث واکنش التهابی موضعی و سپس پاسخ ایمنی تطبیقی می‌شود – همان پاسخی که پایه‌ی حافظه ایمنی در واکسیناسیون است.
به گفته‌ی سگورا، کشش مکانیکی نوعی «سیگنال خطر» برای پوست محسوب می‌شود که سیستم ایمنی را از آسیب احتمالی سد پوستی آگاه می‌سازد.

🔸 آزمایش واکسن از طریق ماساژ
سپس تیم پژوهش، واکسن آنفلوآنزای A (H1N1) را با ماساژ روی پوست موش‌ها اعمال کرد و پاسخ ایمنی را با تزریق عضلانی مقایسه نمود.
نتیجه شگفت‌انگیز بود:
موش‌هایی که واکسن را از طریق پوست دریافت کردند، سطح بالاتری از آنتی‌بادی IgG داشتند نسبت به موش‌هایی که تزریق سنتی دریافت کرده بودند.
سگورا هشدار داد که برای تأیید این یافته‌ها، باید آزمایش‌های انسانی انجام شود، زیرا تفاوت‌های زیادی بین پوست انسان و موش وجود دارد. همچنین لازم است روشن شود کدام سلول‌های پوستی و کدام ترکیبات میکروبی دقیقاً موجب تحریک ایمنی می‌شوند.
اگر این فرآیند در انسان مهار شود، می‌تواند راه را برای واکسن‌ها و داروهای بدون سوزن و غیرتهاجمی باز کند.

🔸 فراتر از واکسن‌ها: پیامدهای سم‌شناسی
این یافته‌ها تنها برای واکسن‌ها نیستند. از نظر سم‌شناسی (Toxicology) نیز اهمیت دارند، زیرا نشان می‌دهند که پوست همیشه یک سد نفوذناپذیر نیست.
در شرایط تحریک مکانیکی (مثل ماساژ)، مواد آلاینده یا حساسیت‌زا ممکن است به عمق پوست نفوذ کنند و واکنش‌های ایمنی یا آلرژیک ایجاد نمایند.
همچنین این پژوهش می‌تواند توضیح دهد چرا نوزادانی که زیاد ماساژ داده می‌شوند گاهی احتمال آلرژی غذایی بالاتری دارند – شاید به دلیل افزایش نفوذپذیری پوستشان.
:
ماساژ یا تحریک مکانیکی پوست می‌تواند به طور طبیعی سیستم ایمنی را فعال کند. اگر بتوان این سازوکار را کنترل کرد، آینده‌ی واکسیناسیون ممکن است بدون سوزن، بدون درد، و از طریق پوست باشد — اما در عین حال، نیاز به احتیاط بیشتری در استفاده از محصولات موضعی و مواد شیمیایی روی پوست به وجود می‌آید.

11/10/2025

افزایش چاقی و دیابت در جوانان ممکن است باعث تسریع زوال شناختی و بروز زودرس زوال عقل شود

در حالی‌که پژوهش‌های دهه پیش کاهش بروز آلزایمر را در سالمندان نشان می‌دادند (به دلیل تحصیلات بالاتر و کنترل بهتر فشار خون و سکته)، اکنون روندی نگران‌کننده در حال شکل‌گیری است: افزایش چاقی و دیابت در میان جوانان و میان‌سالان ممکن است این پیشرفت‌ها را معکوس کند و سن بروز زوال شناختی را پایین بیاورد.

داده‌های کلینیکی و مطالعات همه‌گیرشناسی (اپیدمیولوژیک) نشان می‌دهند زوال شناختی خفیف (MCI) و حتی دمانس زودرس در افراد جوان‌تر در حال افزایش است، به‌ویژه در کسانی که در سنین پایین‌تر به دیابت نوع ۲ یا فشار خون بالا مبتلا می‌شوند.
مطالعه‌ای در Neurology (2011) نشان داد که فشار خون بالا، دیابت، چاقی و سیگار کشیدن در میانسالی می‌توانند ده سال بعد باعث کاهش عملکردهای اجرایی مغز شوند.
اسکن‌های MRI و بررسی مایع مغزی-نخاعی در بیماران در طول ۲۰ سال، نشان داده‌اند که این بیماری‌ها منجر به افت تدریجی از عملکرد شناختی طبیعی به MCI می‌شوند.

دکتر Lydia Bazzano (دانشگاه Tulane): در کلینیک‌های امروزی، بیماران مبتلا به دیابت و پرفشاری خون در دهه‌ی ۴۰ زندگی به‌وفور دیده می‌شوند.
دکتر Suzanne Craft (دانشگاه Wake Forest): ما اکنون نسلی داریم که از هر نسل دیگری در تاریخ، زودتر دچار اضافه‌وزنمی‌شود — بنابراین انتظار می‌رود دمانس نیز زودتر بروز کند.
Craft هشدار می‌دهد که پاتولوژی دمانس معمولاً ۱۵ سال پیش از بروز علائم آغاز می‌شود؛ حتی تغییرات ظریف قند خون و مقاومت به انسولین در جوانی می‌تواند آسیب تجمعی به سیستم عصبی مرکزی و محیطی وارد کند.
دکتر Peter Fried (بیمارستان Beth Israel, بوستون): دیابت در جوانان می‌تواند رشد طبیعی مغز را مختل کند، زیرا مغز تا اواسط دهه‌ی ۲۰ رشد کامل نمی‌یابد.

مطالعه مشترک هاروارد و دانشگاه جورج واشنگتن پیش‌بینی می‌کند که تا سن ۳۵ سالگی، ۵۷٪ از کودکان امروز در آمریکا دچار چاقی خواهند شد.
طبق آمار CDC، تا سال ۲۰۶۰ حدود ۲۵۰٬۰۰۰ نفر زیر ۲۰ سال در آمریکا به دیابت نوع ۲ مبتلا خواهند بود (در سال گذشته ۲۸٬۰۰۰ نفر بودند).
خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ در طول عمر با افزایش BMI به شدت بالا می‌رود:
مردان: از ۷٪ تا ۷۰٪
زنان: از ۱۲٪ تا ۷۴٪
شیوع جهانی دمانس در افراد زیر ۷۰ سال از ۵.۹ میلیون (۱۹۹۰) به ۱۳.۱ میلیون (۲۰۲۱) افزایش یافته است.

هنوز ابزارهای غربالگری معتبر برای تشخیص MCI در میانسالان دیابتی وجود ندارد.
دکتر Jason Goldman (رئیس کالج پزشکان آمریکا) می‌گوید هنوز داده‌های کافی برای اجرای غربالگری همگانی وجود ندارد، ولی باید به این روند نگران‌کننده توجه داشت.
دکتر Xiang Qi (دانشگاه نیویورک) پیشنهاد می‌کند پزشکان برای بیماران پرخطر، ارزیابی شناختی دوره‌ای و کنترل شدیدتر فاکتورهای متابولیک انجام دهند.

مطالعه‌ای نشان داده است که مصرف سمگلوتاید (semaglutide) در مقایسه با سایر داروهای دیابت، با کاهش ۳ ساله خطر ابتلا به آلزایمر همراه بوده است. اما بسیاری از بیماران به دلیل عوارض، مصرف این دارو را متوقف می‌کنند.

این مقاله هشدار می‌دهد که اگر چاقی، قند خون بالا، و بی‌تحرکی در جوانان کنترل نشود، موجی از دمانس زودرس در دهه‌های آینده رخ خواهد داد.
پزشکان باید دیابت را همچون «چراغ چک موتور بدن» ببینند: علامتی از این‌که بدن از ظرفیت طبیعی خود برای سازگاری با سبک زندگی مدرن فراتر رفته است.

پیشگیری از دیابت و چاقی در دهه‌ی دوم و سوم زندگی، کلید اصلی جلوگیری از زوال شناختی و آلزایمر در آینده است.
Medscape

11/10/2025

خلاصه فارسی مقاله:
🧠 کمبود اسیدهای چرب خاص در زنان مبتلا به آلزایمر
نویسنده: Emily Berry – ۲۶ سپتامبر ۲۰۲۵
بر اساس مطالعه‌ای که در مجله Alzheimer’s & Dementia (2025) منتشر شده، زنان مبتلا به بیماری آلزایمر دارای کمبودهای ویژه‌ای در اسیدهای چرب غیراشباع (unsaturated fatty acids) هستند که در مردان مبتلا به این بیماری مشاهده نمی‌شود.
نکات کلیدی پژوهش:
پژوهشگران (Wretlind و همکاران) با استفاده از پروفایل‌سازی لیپیدی (lipid profiling) ترکیب چربی‌های خون بیماران آلزایمری را بررسی کردند.
نتایج نشان داد که در زنان مبتلا به آلزایمر میزان اسیدهای چرب غیراشباع مانند اُمگا-۳ و اُمگا-۶ به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است.
این کاهش ممکن است با اختلال در عملکرد سلول‌های عصبی، التهاب مغزی، و کاهش ارتباطات سیناپسی مرتبط باشد.
اهمیت یافته‌ها:
این تفاوت جنسیتی در متابولیسم چربی‌ها ممکن است توضیح دهد چرا زنان بیشتر از مردان در معرض آلزایمر هستند.
همچنین نتایج نشان می‌دهد که رویکردهای درمانی مبتنی بر جنسیت (sex-specific therapies) می‌توانند مؤثرتر باشند.
محققان پیشنهاد می‌کنند بررسی رژیم غذایی، وضعیت اُمگا-۳ و دیگر اسیدهای چرب در زنان سالمند ممکن است در پیشگیری یا کند کردن پیشرفت آلزایمر نقش داشته باشد.
🔍 منبع:
Wretlind A, Xu J, Chen W, et al. Lipid profiling reveals unsaturated lipid reduction in women with Alzheimer’s disease. Alzheimers Dement. 2025;21:e70512. doi:10.1002/alz.70512

11/10/2025

«خطر نارسایی قلبی در مصرف طولانی‌مدت ملاتونین» (Medscape, نوامبر ۲۰۲۵)

مطالعه‌ای مشاهده‌ای در آمریکا نشان داد مصرف بلندمدت ملاتونین (بیش از یک سال) برای درمان بی‌خوابی، با افزایش خطر نارسایی قلبی، بستری در بیمارستان و مرگ‌ومیر کلی همراه است.

افرادی که ملاتونین را بیش از ۱۲ ماه مصرف کرده بودند، در مقایسه با افراد بدون مصرف، طی ۵ سال:
۸۹٪ احتمال بیشتر ابتلا به نارسایی قلبی داشتند (۴.۶٪ در مقابل ۲.۷٪).
۳.۵ برابر احتمال بیشتر بستری شدن به دلیل نارسایی قلبی داشتند (۱۹٪ در مقابل ۶.۶٪).
۲ برابر افزایش خطر مرگ‌ومیر کلی نشان دادند (۷.۸٪ در مقابل ۴.۳٪).

داده‌ها از پایگاه TriNetX شامل ۱۳۰٬۸۲۸ بزرگسال (میانگین سنی ۵۵.۷ سال، ۶۱٪ زن) استخراج شد.
همه شرکت‌کنندگان دچار بی‌خوابی تشخیص‌داده‌شده بودند.
گروه کنترل و گروه ملاتونین از نظر سن، جنس، بیماری‌های قلبی و عصبی، داروها، فشار خون و BMI با هم تطبیق داده شدند.
افرادی با سابقه نارسایی قلبی یا مصرف قرص‌های خواب دیگر کنار گذاشته شدند.

دکتر Ekenedilichukwu Nnadi (نویسنده اصلی، دانشگاه SUNY، نیویورک):
«استفاده شبانه و طولانی از ملاتونین به آن اندازه که تصور می‌شد بی‌خطر نیست، به‌ویژه در افرادی با بیماری یا عوامل خطر قلبی.»
دکتر Logan Schneider (دانشگاه استنفورد):
با اینکه مطالعه مشاهده‌ای است و علت مستقیم را ثابت نمی‌کند، داده‌ها نیاز به بازنگری در ایمنی قلبی ملاتونین را مطرح می‌کنند.
هیچ سازوکار فیزیولوژیکی روشنی برای این اثر یافت نشده است.
برخی پژوهش‌های پیشین حتی اثرات مفید ملاتونین بر سلامت قلب و فشار خون را نشان داده بودند، اما داده‌های جدید این تصور را به چالش می‌کشد.

این تحقیق هشدار می‌دهد که مصرف مزمن ملاتونین ممکن است با افزایش خطر نارسایی قلبی و مرگ‌ومیر همراه باشد و لازم است کارآزمایی‌های بالینی تصادفی‌شده برای بررسی دقیق‌تر ایمنی قلبی این مکمل انجام شود.
افرادی که دچار بیماری قلبی یا عوامل خطر هستند باید مصرف طولانی‌مدت ملاتونین را با پزشک خود در میان بگذارند.

11/08/2025

اهمیت کنترل منظم فشار خون در سالمندان مبتلا به دیابت نوع ۲ و بیماری مزمن کلیه (CKD)
(منتشر شده در Medscape UK، ۶ نوامبر ۲۰۲۵)

مطالعه‌ای در انگلستان نشان داد که نبود اندازه‌گیری فشار خون طی دو سال پیش از تشخیص دیابت نوع ۲ و CKD با افزایش قابل توجه خطر حوادث قلبی-عروقی عمده (MACE) و مرگ‌ومیر کلی در سالمندان همراه است.

در میان افرادی که فشار خونشان ثبت شده بود، فشار سیستولیک ۱۲۰ میلی‌متر جیوه نسبت به ۱۴۰ میلی‌متر جیوه با خطر بیشتر مرگ‌ومیر همراه بود.

مطالعه روی بیش از ۱۸۱,۰۰۰ نفر بالای ۶۵ سال با دیابت نوع ۲ و CKD مرحله ۳ تا ۵ انجام شد.
داده‌ها بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۳ جمع‌آوری شد.
فشار خون پایه، نزدیک‌ترین اندازه‌گیری طی ۲ سال قبل از تشخیص هم‌زمان دیابت و CKD بود.
افراد به سه گروه تقسیم شدند:
فشار خون بالا (≥140/90 mmHg)
فشار خون نرمال (

11/05/2025

11/05/2025

🧠 آیا دیابت به زوال عقل مرتبط است؟ آخرین شواهد علمی
نویسنده: Nathalie Raffier | تاریخ: 23 اکتبر 2025
در نشست سالانه انجمن اروپایی دیابت در وین، پژوهش‌های تازه‌ای ارائه شد که نشان می‌دهند هر دو نوع دیابت نوع ۱ (T1D) و دیابت نوع ۲ (T2D) با افزایش خطر زوال عقل و کاهش عملکرد شناختی مرتبط هستند.

🔍 پرسش‌های کلیدی که هنوز بی‌پاسخ مانده‌اند:
آیا خود دیابت باعث اختلال شناختی می‌شود یا کاهش شناخت باعث افزایش احتمال دیابت؟
آیا کنترل بهتر قند خون می‌تواند از بروز زوال عقل پیشگیری کند یا آن را به تأخیر بیندازد؟

نتایج کلیدی مطالعات ارائه‌شده:
1. 📉 افزایش مرگ‌ومیر ناشی از زوال عقل در دیابت

مطالعه‌ای بزرگ در ۶ کشور (شامل بیش از ۱ میلیارد فرد-سال پیگیری) نشان داد:
پس از سن ۸۰ سال، خطر مرگ ناشی از زوال عقل در افراد مبتلا به دیابت (به‌ویژه T2D) به‌طور قابل‌توجهی بیشتر از افراد بدون دیابت است.
این ارتباط در زنان و مردان دیده شد.
2. 🧬 دیابت نوع ۱ و خطر زوال عقل
مطالعه‌ای بزرگ در سوئد (با ۴۳,۴۴۰ بیمار T1D):
افراد مبتلا به T1D نسبت به افراد بدون دیابت، ۲ تا ۳.۷ برابر بیشتر در معرض انواع زوال عقل بودند.
عواملی مانند فشار خون بالا، بیماری قلبی‌عروقی، مدت طولانی ابتلا به دیابت، و کنترل ضعیف قند خون (HbA1c بالا) خطر زوال عقل را افزایش می‌دهند.
جالب اینکه: مجرد بودن خطر اختلال شناختی را در این افراد ۵۶٪ بالا می‌برد.
3. 🧪 التهاب و عملکرد شناختی
مطالعه REVADIAB نشان داد که در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱:
برخی نشانگرهای سلول‌های ایمنی و التهاب با کاهش یا افزایش توان شناختی ارتباط دارند.
سنجه‌هایی مانند تعداد سلول‌های مونوسیت یا میزان بیان فاکتور التهابی IRF5 به توانایی ذهنی مرتبط بودند.

خطر زوال عقل در هر دو نوع دیابت وجود دارد، اما در دیابت نوع ۱ با شروع زودتر و شدت بیشتر همراه است.
التهاب و کنترل نامناسب قند خون نقش مهمی در این مسیر دارند.
نیاز به مطالعات مداخله‌ای برای بررسی تاثیر کنترل بهتر قند خون بر پیشگیری از زوال عقل کاملاً محسوس است.
Medscape

11/03/2025

ارتباط چاقی والدین و فرزندان تا میانسالی

مطالعه‌ای در نروژ نشان داد که ارتباط بین شاخص توده بدنی (BMI) و چاقی والدین و فرزندان نه‌تنها در دوران کودکی و نوجوانی، بلکه تا میانسالی نیز ادامه دارد. فرزندان والدین چاق، به‌ویژه دختران مادران چاق یا فرزندانی که هر دو والدین چاق باشند، بیش از سه برابر احتمال چاقی دارند.

شرکت‌کنندگان: 2068 زوج والدین-فرزند (مثلت پدر-مادر-فرزند)، بر اساس داده‌های مطالعات جمعیت‌محور Tromsø در نروژ
سن: فرزندان بین 40 تا 59 سال (دوره میانسالی)

متغیرهای مورد بررسی: BMI والدین و فرزندان، تحصیلات، رژیم غذایی و فعالیت بدنی فرزندان
یافته‌های کلیدی:

تأثیر شاخص توده بدنی والدین:
هر افزایش 4 واحدی BMI مادر، با افزایش 0.95 واحدی در BMI دختران و 0.62 واحدی در پسران همراه بود.
هر افزایش 3.1 واحدی در BMI پدر، با افزایش 0.80 واحدی در BMI دختران و 0.68 واحدی در پسران همراه بود.

ریسک چاقی در فرزندان بر اساس وضعیت وزن والدین:
اگر یکی از والدین دارای اضافه وزن باشد، خطر چاقی در فرزندان افزایش می‌یابد (دختران: 1.69 برابر، پسران: 1.43 برابر).
اگر مادر چاق باشد، خطر برای دختران 3.29 برابر و برای پسران 1.81 برابر است.
اگر هر دو والد چاق باشند، خطر چاقی در فرزندان به بیش از سه برابر می‌رسد (دختران: 3.36 برابر، پسران: 3.01 برابر).

چاقی یک مسئلۀ فردی نیست، بلکه مسئله‌ای خانوادگی و اجتماعی است و نیازمند رویکردهای پیشگیرانه در سطح خانواده و جامعه است.

این تحقیق اهمیت توجه به زمینه ژنتیکی و محیطی چاقی را برجسته کرده و پیشنهاد می‌دهد که مداخله‌های پیشگیرانه باید خانوادگی و در سطح جامعه طراحی شوند.
Medscape