21/12/2021
Η γονεϊκή εξουθένωση και πώς να την αντιμετωπίσετε.
Τον τελευταίο καιρό συναντάμε ολοένα και περισσότερο γονείς που νιώθουν εξουθενωμένοι από τον γονεϊκό τους ρόλο και νιώθουν εγκλωβισμένοι στη δύνη έντονων διενέξεων με τα παιδιά τους. Η APA (American Psychological Association) δημοσίευσε πρόσφατα ένα άρθρο για το φαινόμενο αυτό, το οποίο έγινε πιο έντονο με την εμφάνιση της πανδημίας του COVID-19. https://www.apa.org/monitor/2021/10/cover-parental-burnout
Η εξουθένωση μπορεί να οριστεί ως η βιολογική ή ψυχολογική κατάρρευση που βιώνει ένας άνθρωπος ως συνέπεια συσσωρευμένου στρες σε κάποιο από τους ρόλους που κατέχει, συμπεριλαμβανομένου και του γονεϊκού. Οι επιπτώσεις αυτής της κατάρρευσης μπορεί να είναι σωματική κόπωση, αλλαγή στις συνήθειες του ύπνου και χρήση ουσιών ή αλκοόλ.
Συγκεκριμένα, για την γονεϊκή εξουθένωση διεξάχθηκε μια έρευνα το 2018 στο Πανεπιστήμιο της Louvain στο Βέλγιο, όπου η Isabelle Roskam, PhD και η Moira Mikolajczak, PhD δημιούργησαν ένα ψυχομετρικό εργαλείο, την Αξιολόγηση Γονεϊκής Εξουθένωσης. Βρέθηκε ότι η γονεϊκή εξουθένωση έχει τέσσερις παραμέτρους: 1. Αίσθημα εξάντλησης στο γονεϊκό ρόλο, 2. Αντίθεση με τον προηγούμενο εαυτό ως γονέα, 3. Συναίσθημα ότι έχει φτάσει στο μη περαιτέρω με τον γονεϊκό του/της ρόλο, και 4. Συναισθηματική απόσταση από τα παιδιά του/της. Σύμφωνα με αυτές τις ερευνήτριες, ένα στοιχείο ήταν κοινό στους γονείς που ένιωσαν εξουθένωση είτε πριν είτε κατά τη διάρκεια της πανδημίας: Η εξουθένωση είναι το αποτέλεσμα πολύ μεγάλου στρες και της απουσίας κατάλληλων πόρων για να το αντιμετωπίσουμε.
Πώς, όμως, φτάνουμε στην εξουθένωση; Σύμφωνα με τη Mikolajczak η γονεϊκή εξουθένωση εμφανίζεται σταδιακά σε τέσσερις φάσεις: 1. Νιώθουμε πρωτοφανή κόπωση, 2. Οι γονείς αρχίζουν να απομακρύνονται από τα παιδιά για να εξοικονομήσουν ενέργεια, 3. Αρχίζουν έτσι να χάνουν την αίσθηση χαράς και πληρότητας στον ρόλο τους ως γονείς («Αγαπώ τα παιδιά μου, αλλά απλά δεν τα αντέχω γύρω μου». «Δεν αντέχω να είμαι γονέας πια»), και τέλος, 4. Αισθάνονται ενοχή, ντροπή και στεναχώρια. Όλα αυτά οδηγούν σε πιο αυστηρούς τρόπους διαπαιδαγώγησης, τιμωρητικές συμπεριφορές ή παραμέληση. Και μετά οι γονείς μπαίνουν σε έναν φαύλο κύκλο, που από τη μία αισθάνονται τύψεις για τη συμπεριφορά τους και από την άλλη οι ίδιες τύψεις τους κάνουν να ξυπνάν την επόμενη μέρα πιο κουρασμένοι και ευερέθιστοί, που αυτό υποδαυλίζει και ενισχύει τις αρνητικές συμπεριφορές.
Τι, όμως, ενισχύει τη γονεϊκή εξουθένωση; Φαίνεται ότι το δυτικό πρότυπο ζωής που δίνει αξία στην επίδοση, τον ανταγωνισμό και την τελειομανία αποτρέπει τους γονείς από το να ζητήσουν βοήθεια, με αποτέλεσμα οι γονείς να μένουν χωρίς πόρους για να στηριχθούν. Επίσης, μονογονεϊκές οικογένειες, γονείς με παιδιά με ειδικές ανάγκες και πρόσφυγες είναι πιο εκτεθειμένοι στο στρες του γονεϊκού τους ρόλου.
Υπάρχουν, όμως, τρόποι για να βοηθηθούν οι γονείς και να ξεπεράσουν τον σκόπελο της γονεϊκής εξουθένωσης. Μερικοί τρόποι που προτείνουν οι ερευνήτριες είναι:
-Μιλήστε γι’αυτό.
Οι γονείς που βιώνουν την εξουθένωση νιώθουν ντροπή να μοιραστούν την εμπειρία τους. Όμως, είναι σημαντικό να κατανοήσουν ότι δεν είναι οι μόνοι που φωνάζουν στα παιδιά τους ή που τα αφήνουν να βλέπουν τηλεόραση για πολλή ώρα. Το να μοιραστούν αυτά που βιώνουν με άλλους γονείς που έχουν παρόμοια συναισθήματα και εμπειρίες παίρνει από πάνω τους ένα μέρος της ντροπής. Αυτό είναι μία αρχή για να αρχίσει να λύνεται το κουβάρι της εξουθένωσης. Μπορούν, επίσης, να επισκεφθούν έναν ειδικό ψυχικής υγείας που να τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν αυτά τα συναισθήματα.
-Δώστε άλλη προοπτική σε αυτό που ζείτε.
Το πώς βλέπουμε τα πράγματα καθορίζει εν πολλοίς και τη συμπεριφορά μας προς αυτά. Το να αντιμετωπίζουμε το lockdown μόνο ως πηγή στρες δεν βοηθάει στο να βγάλουμε την ημέρα. Το να βρούμε, όμως, και ευκαιρίες για να μεγαλώσουμε σε κάποιες πλευρές του εαυτού μας, μάς δίνει παραπάνω ενέργεια. Το κλειδί είναι να επαναπροσδιορίσουμε τη δυσκολία ως πρόκληση.
-Κάντε μικρές αλλαγές.
Μπορούμε να επανακαθορίσουμε κάποια μικρά πράγματα που μας φορτώνουν. Αν οι δουλειές του σπιτιού μάς πέφτουν πολλές, τότε ζητάμε βοήθεια από τον/την σύντροφο και τα παιδιά μας. Το κλειδί εδώ είναι να είμαστε ευέλικτοι και ισορροπημένοι.
-Ενισχύστε τις δεξιότητες σας ως γονείς.
Παρακολουθήστε είτε on-line είτε διά ζώσης σεμινάρια που εκπαιδεύουν σε νέες δεξιότητες για τον γονεϊκό σας ρόλο.
-Σταματήστε να λέτε «πρέπει».
Οι έρευνες έχουν δείξει ότι οι γονείς που είναι τελειομανείς και αυτοί που βάζουν τον πήχη πολύ ψηλά, τείνουν να βιώνουν μεγαλύτερη γονεϊκή εξουθένωση. «Κάποιες φορές οι απαιτήσεις μας είναι πολύ βαριές γιατί έχουμε συγκεκριμένες προσδοκίες σχετικά με το πώς πρέπει να γίνουν τα πράγματα, πόσο καλά πρέπει να τα κάνουμε και πόσο χαρούμενα πρέπει να τα κάνουμε», ισχυρίζεται η Natalie Dattilo, PhD, Κλινική Ψυχολόγος και εισηγήτρια στην Ιατρική Σχολή του Harvard. Η ίδια προτείνει, αντί να λέμε «Πρέπει να περάσω περισσότερο χρόνο με τα παιδιά μου», θα ήταν προτιμότερο να λέγαμε, «Θα μ’ άρεσε να είχα πιο πολλή ενέργεια να παίξω με τα παιδιά μου». Έτσι, μπορούν να επικεντρωθούν στο εδώ και τώρα, να στηριχθούν στους πόρους που έχουν και να αντιμετωπίσουν την κατάσταση με τον καλύτερο τρόπο.
-Κάντε μικρά διαλείμματα.
Η φροντίδα προς τον εαυτό είναι ζωτικής σημασίας για να μπορέσουμε να ανταπεξέλθουμε σε περιόδους στρες. Παρ’ όλ’αυτά, δεν είναι πάντα εύκολο να φεύγουμε εκδρομές ή να πηγαίνουμε σε εξόδους χωρίς τα παιδιά. Τις φορές που δεν μπορούμε να τα προσφέρουμε αυτά στον εαυτό μας, τότε ακόμα και μικρές αποδράσεις μπορούν να βοηθήσουν. 5 λεπτά στο μπάνιο για να πάρετε βαθιές ανάσες, 10 λεπτά στο αυτοκίνητο για να ακούσετε τη μουσική που σας αρέσει μπορούν να σας αυξήσουν την ανθεκτικότητα σας ως γονέα.
-Νιώστε συμπόνια για τον εαυτό σας
Το να καταλάβετε τον εαυτό σας και να αναγνωρίζετε την πίεση που βάζετε πάνω του για το πώς πρέπει να κάνετε τα πράγματα ή για το πώς νιώθετε είναι η αρχή για να πάρετε όλη αυτή την πίεση από πάνω σας. Υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι κάνετε τα πράγματα με τον καλύτερο τρόπο με τους δεδομένους πόρους που διαθέτετε.
-Βρείτε ξανά νόημα.
Ξαναβρείτε το νόημα και τη χαρά του να είστε γονιός. Η Debbie Sorensen, PhD, Κλινική Ψυχολόγος, υποστηρίζει ότι μπορεί να χαθούμε μέσα στο χάος των «πρέπει» στο γονεϊκό μας ρόλο. Είναι σημαντικό, λοιπόν, να βρούμε στιγμές για να ξανανιώσουμε τη σημασία του να έχουμε παιδιά. Μπορεί να είναι μια βόλτα στο γειτονικό πάρκο ή μια βραδιά για να δούμε μια ταινία όλοι μαζί.
Ο γονεϊκός ρόλος μπορεί να είναι δύσκολος και ανταποδοτικός την ίδια στιγμή. Το αίσθημα βάρους προέρχεται πολλές φορές γιατί «ζούμε σε μια κοινωνία που επιβάλλει ότι πρέπει να αγαπάμε τα παιδιά μας χωρίς όρους και ότι αν βγούμε εκτός εαυτού, είμαστε κακοί γονείς», υποστηρίζει η Riana Elyse Anderson, PhD. Ας τα δούμε όλ’αυτά σαν μια πρόκληση για να επαναπροσδιορίσουμε τι περιμένουμε από εμάς και τα παιδιά μας.
Από τη Δέσποινα Σακελλαρίου, Αναπτυξιακή Ψυχολόγο, ΜΑ, Εκπ. Ειδικός Θεραπευτικού παιχνιδιού
, , , COVID-19
Photo by Hernan Sanchez on Unsplash
