https://www.facebook.com/104471251563421/

Dr Krutarth Kanjiya - Infection and Critical Care Specialist, 150 Feet Ring Road, Rajkot (2025)

12/12/2025

📰🍟 **ટ્રાન્સ ફેટ: આપણા ખોરાકમાં છુપાયેલું ધીમું ઝેર....

મિત્રો, આજના ફાસ્ટ ફૂડના જમાનામાં આપણે "ટ્રાન્સ ફેટ" નામ અવારનવાર સાંભળીએ છીએ, તો ચાલો જાણીએ આ ટ્રાન્સ ફેટ શું છે....🤔🤔

આપણે કેટલાંક ખાદ્ય પદાર્થો એવા ખાઈએ છીએ
જેનો સ્વાદ તો અદ્ભુત હોય છે,
પરંતુ શરીર પર તેની અસર ખતરનાક હોઈ શકે છે.

તેમાંથી સૌથી જોખમી છે —
“ટ્રાન્સ ફેટ” (Trans Fat)
જેને વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાએ (WHO) “slow poison” કહેલું છે.

🧪 ટ્રાન્સ ફેટ શું છે?

ટ્રાન્સ ફેટ કુદરતી નહીં પરંતુ માણસ દ્વારા બનાવાયેલ ફેટ છે.

સામાન્ય રીતે આપણે જે તેલ વાપરીએ છીએ તે પ્રવાહી હોય છે.
પરંતુ ઘણાં ખાદ્ય પદાર્થોમાં તેલને ઘણું ઘાટુ, લાંબા સમય સુધી રાખી શકાય એવું બનાવવાની જરૂર પડે છે —
જેમકે બેકરી આઇટમ, નાનખટાઈ, ખારી, પફ, પકોડા, નૂડલ્સ, ચિપ્સ વગેરે.

આ માટે ફેક્ટરીમાં એક પ્રક્રિયા થાય છે, જેને કહે છે Hydrogenation.

👉 Hydrogenation શું કરે છે?
પ્રવાહી તેલમાં હાઈડ્રોજન ઉમેરવામાં આવે છે જેનાથી તેલ ઘી જેવું થઈ જાય છે.

તેને કહેવામાં આવે Vanaspati / Dalda અથવા તો Hydrogenated Fat.

🧬 મિત્રો, આ ટ્રાન્સ ફેટનું માળખું ‘અપના શરીર માટે અજાણ્યું’ છે.

ફેટનો પ્રકાર તેના “મોલેક્યુલના આકાર” પરથી નક્કી થાય છે.
ટ્રાન્સ ફેટનો મોલેક્યુલ સાદા ભાષામાં કહીએ તો
“ વિકૃત અને શરીરને સમજાય નહીં એવું” હોય છે.

આપણું માનવ શરીર કરોડો વર્ષોના વિકાસ દ્વારા
કુદરતી ફેટ જેવા કે ઘી, માખણ, સૂકા મેવાં, નેચરલ તેલ વગેરે પચાવતા શીખી ગયું છે.

🤯પણ ટ્રાન્સ ફેટનું આર્ટિફિશિયલ માળખું શરીર માટે સંપૂર્ણ અજાણ્યું છે.

➡ એટલે શરીર તેને યોગ્ય રીતે તોડીને પચાવી શકતું નથી.
➡ જે પચતું નથી, તે શરીરમાં જમા થવાનું શરૂ કરે છે.

🍔 ટ્રાન્સ ફેટ ક્યા ખોરાકમાંથી મળે છે?

✔ બેકરી આઇટમ્સ

• ખારી, બટર નાનખટાઈ
• પફ, પેસ્ટ્રી
• કેક, ક્રીમ રોલ

✔ તળેલી વસ્તુઓ

• ફાફડા–જલેબી
• સમોસા, પકોડા
• roadside ફ્રાઈડ વસ્તુઓ

✔ પેકેટ ફૂડ

• ચિપ્સ
• નૂડલ્સ
• બિસ્કીટ
• રેડી-ટુ-ઈટ સ્નેક્સ

✔ Vanaspati ghee (ડાલડા)

આનાથી બનેલી દરેક વસ્તુમાં ટ્રાન્સ ફેટનું પ્રમાણ બહુ વધારે હોય છે.

➡ ટૂંકમાં વાત કરીએ તો જ્યાં લાંબા સમય સુધી તેલ ગરમ થાય છે અથવા reuse થાય છે — ત્યાં ટ્રાન્સ ફેટ બને છે.

મિત્રો, આ ટ્રાન્સ ફેટની શરીર ઉપર શું અસર થાય છે તેની વાત કરીએ આવતીકાલે...

©️ડો. કૃતાર્થ કાંજિયા ©️
તાવ અને ક્રિટિકલ ઇન્ફેક્શનના નિષ્ણાંત

09/12/2025

📰🌫️ **રાજકોટમાં વધતું વાયુ પ્રદૂષણ અને AQI: Part -3 ....

😷મિત્રો આપણે વાત કરી કે આ AQI શું છે અને તે કેવી રીતે માપવામાં આવે છે...
આજે વાત કરીએ તેની શરીર ઉપર શું અસર છે અને તેનાથી બચવા શું કરવું....🤔

🫁 AQI વધારે હોય ત્યારે તેની અસર સૌથી પહેલા થાય છે શ્વાસતંત્ર પર:

નાના કણો નાની શ્વાસનવાહિનીઓ સુધી પહોંચી જાય છે. ત્યાં તેઓ:

તુરંત સોજો (inflammation) ઉત્પન્ન કરે છે જેને લીધે કફ, ઉધરસ અને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ થાય છે અને ફેફસાની ક્ષમતા ઓછી થાય છે.

આ ઉપરાંત આંખોમાં લાલાશ, ગળાનો દુખાવો અને allergy જેવા લક્ષણો જોવા મળે છે.

અમુક ઝેરી તત્વો લોહીમાં પ્રવેશ કરી હૃદય અને મગજ પર પણ અસર કરે છે જેને લીધે હાર્ટ એટેક અને સ્ટ્રોકનુ જોખમ વધે છે.

❌ પ્રદૂષણમાં રહેલા PM 2.5, benzene અને polycyclic aromatic hydrocarbon લાંબા સમયે ફેફસાનું કેન્સર, બ્લેડર એટલે કે મૂત્રાશયનું કેન્સર, અને લોહીના કેન્સર પણ કરી શકે છે

🚑 High Risk Groups કે જે મને આ પ્રદૂષણની જલ્દી અસર થાય છે...

• બાળકો
• 60 વર્ષથી ઉપર ના લોકો
• Asthma/COPD ના દર્દી
• ગર્ભવતી મહિલાઓ
• હૃદયના દર્દી

આ લોકો માટે AQI 150–180 સુધીમાં હોય તો પણ ખરાબ અસર થઈ શકે છે.

🛡️ AQI વધારે હોય ત્યારે શું સાવચેતી રાખવી?

✔ બહાર જવાનું ઓછું કરવું

ખાસ કરીને સવારે અને સાંજે જ્યારે હવા heavy હોય.

✔ N95 માસ્ક પહેરવો

કાપડનો માસ્ક PM2.5 અટકાવતો નથી.

✔ ઘરની હવા એટલે કે વેન્ટિલેશન વધારવું

બપોરે 11 થી 3 વચ્ચે જ ઘરના બારી દરવાજા ખોલવા જ્યારે બહાર AQI ઓછું હોય છે.

✔ વધારે પાણી પીવું અને Vitamin-C rich fruits લેવા

તે શરીરમાં રહેલા oxidative stress ને કમ કરે છે

✔ જો Asthma/COPD હોય તો inhaler નિયમિત રીતે લેવા અને જો તકલીફ વધે તો તુરંત જ ડોક્ટરનો સંપર્ક કરવો

ડૉક્ટરની સલાહ વિના દવા બંધ ન કરવી.

✔ વાહન નો ધુમાડો ઘટાડવો

પબ્લિક વાહનો નો ઉપયોગ, car pooling, વાહનોની રેગ્યુલર સર્વિસ કરાવી

✔️ Green Belt

આપણી આસપાસ વધુમાં વધુ વૃક્ષો વાવવા , ફેક્ટરી ની આસપાસ ગ્રીન બેલ્ટ બનાવવો.

મિત્રો , આપણે ઘણીવાર વિચારીએ છીએ કે મારા એકના ધ્યાન રાખવાથી શું ફરક પડશે, પરંતુ શરૂઆત તો આપણે પોતાનાથી જ કરવી પડશે.

આપણી આવનારી પેઢીને ચોખ્ખું વાતાવરણ આપવું એ જવાબદારી આપણી છે.

⚡આપણે બીજું કંઈ કરી ન શકીએ તો કાંઇ નહીં પરંતુ કમ સે કમ બે વૃક્ષો તો જરૂર વાવી શકીએ, આપણા ઘરનું બાંધકામ થતું હોય તો આસપાસ ગ્રીન નેટ જરૂર લગાવી શકીએ, ટ્રાફિક સિગ્નલ પર વાહનો બંધ રાખી શકીએ અને સૌથી અગત્યનું આપણા બાળકોને air pollution વિશે એજ્યુકેટ કરી શકીએ જેથી તે લોકો ભવિષ્યમાં એમ ન વિચારે કે મારા એકલા ના ધ્યાન રાખવા થી શું થશે.........🤔🤔🤔

આપણું રાજકોટ દિલ્હી ના બને તે જવાબદારી આપણા સૌની છે....

©️ડો. કૃતાર્થ કાંજિયા ©️
તાવ અને ક્રિટિકલ ઇન્ફેક્શનના નિષ્ણાંત

08/12/2025

📰🌫️ **રાજકોટમાં વધતું વાયુ પ્રદૂષણ અને AQI: part - 2

મિત્રો ગઈકાલે આપણે વાત કરી કે આ AQI શું છે?
આજે વાત કરીએ કે તે કઈ માપવામાં આવે છે અને તેની શરીર પર શું અસર થાય છે તેના વિશે.

🧪 AQI કેવી રીતે માપવામાં આવે છે?

AQI માપવામાં 5 મુખ્ય પ્રદૂષણ કરતા તત્ત્વોનો સમાવેશ થાય છે.

1) PM 2.5 -
PM2.5 એટલે 2.5 માઇક્રોમીટરથી નાના સૂક્ષ્મ કણો.
આ કણો એટલા નાના હોય છે કે
એક વાળની જાડાઈ જેટલી જગ્યા પર 25–30 કણો સમાઈ શકે!

આ કણો શ્વાસ સાથે સીધા ફેફસાંની અંદર સુધી પહોંચી જાય છે.
તેમની સાઈઝ બહુ નાની હોવાથી નાકમાં રહેલા વાળ અથવા તો mucus તેમને રોકી શકતા નથી.

માનવ શરીર પર અસર:

• ગળામાં અને છાતીમાં સોજો
• સતત ઉધરસ
• allergy અને asthmatic attack
• ફેફસાંની ક્ષમતા માં ઘટાડો
• હૃદયરોગના જોખમમાં વધારો
• WHO એ PM2.5 ને કેસર માટે જવાબદાર (Group 1 carcinogen) ગણાવ્યું છે

આ PM 2.5 ક્યાંથી આવે છે?

ફેક્ટરીઓ અને વાહનોના ધુમાડા, કચરો સળગાવવાથી, બાંધકામની ધૂળ

➡ એટલે જ PM2.5 ને AQIમાં “Silent Killer” કહેવાય છે.

2) PM10 — મોટા ધૂળ ના કણો

PM10 એટલે બાંધકામની માટી, રોડ પર ઉડતી ધૂળ, ટ્રકોની પાછળથી ઉઠતા રેત જેવા મોટા કણો.

આ કણો મોટા હોવાથી નાક અને ગળામાં અટકી જાય છે,
પરંતુ સતત સંપર્કમાં રહેવાથી
ગળાની ઇરિટેશન, કફ, દમ અને allergy વધી જાય છે.

PM 10 ક્યાંથી આવે છે:

• રસ્તાની ધૂળ
• construction sites
• રોડ પર પાણી ન છાંટવાથી ઉડતી માટી

➡ શિયાળામાં પવન ઓછો હોય તો PM10 હવામાં વધારે સમય તરે છે.

3) NO₂ - વાહનોના સાઇલેન્સરમાંથી નીકળતો ઝેરી વાયુ

NO₂ સૌથી વધુ કાર, બસ, ટ્રક અને ટુ -વ્હીલરના ધુમાડામાંથી નિકળે છે.
ટ્રાફિકવાળા વિસ્તાર જેમ કે 150 ફીટ રોડ, લીંબડી ચોકડી, યાજ્ઞિક રોડ પર NO₂ નું પ્રમાણ ઊંચું રહે છે.

શરીર પર અસર:
• ગળામાં ખચખચાટ
• બાળકોમાં વારંવાર છાતીના ઇન્ફેક્શન
• લાંબા ગાળે ફેફસાંનો વિકાસ ધીમો કરી દે છે

➡ NO₂ ને બાળકો માટે “slow poison for lungs” ગણવામાં આવે છે.

4) SO₂ — ફેક્ટરીઓના ધુમાડામાં છુપાયેલ વાયુ

SO₂ એટલે Sulphur Dioxide.
પાવર પ્લાન્ટ, ઇન્ડસ્ટ્રીયલ એરિયાનાં ચીમનીમાં
ગરમ થતી ખનીજ વસ્તુઓમાંથી આ વાયુ ઉત્પન્ન થાય છે.

➡ SO₂ વધારે હોય એવો દિવસ “heavy air day” તરીકે અનુભવાય છે.

5) Ozone (O₃) — સૂર્યપ્રકાશ + પ્રદૂષણ મળીને બનેલો ઝેરી વાયુ

Ozone જમીનની નજીક નુકસાનકારક છે
(જ્યારે આકાશમાં ozone layer આપણને UV radiationથી બચાવે છે).

O₃ વધે ત્યારે હવા સુંદર લાગી શકે, પરંતુ શ્વાસનળી માટે અત્યંત હાનિકારક છે

કઈ રીતે બને છે?
સૂર્યપ્રકાશ + વાહનો/ફેક્ટરીના ધુમાડા મળીને chemical reactionથી ozone બનાવે છે.

🧨 AQI રાજકોટમાં કેમ વધ્યો છે?

• શહેરમાં વાહનોની તેજીથી વધી રહેલી સંખ્યા
• સતત ચાલતા બાંધકામ ના કામો
• શિયાળામાં પવનની ગતિ ઓછી હોવાથી હવાના કણો દૂર જઈ શકતા નથી અને નીચેના વાતાવરણમાં જમા થાય છે
• શિયાળામાં “હેંગિંગ સ્મોક” ની અસર એટલે કે ઉપરની હવા ઠંડી હોવાથી કણો ઉપર જઈ શકતા નથી
• ઇન્ડસ્ટ્રીયલ ઝોનમાંથી આવતા ઝેરી વાયુ

🌍 મિત્રો, આવતીકાલે વાત કરીશું આ પ્રદુષણથી બચવા શું કરવું તેની...

©️ડો. કૃતાર્થ કાંજિયા©️
તાવ અને ક્રિટિકલ ઇન્ફેક્શનના નિષ્ણાંત

06/12/2025

📰🌫️ **રાજકોટમાં વધતું વાયુ પ્રદૂષણ અને AQI:

મિત્રો, રાજકોટમાં છેલ્લા થોડાં દિવસોથી વાતાવરણ બદલાયું છે,
સવારની હવા ધૂળ અને ધુમ્મસ વાળી જોવા મળે છે, લોકો ઉઠે ત્યારે ગળામાં ખીચ ખીચાટ અને આંખોમાં ખંજવાળ અને લાલાશ આવે છે.

આ સાથે જ શહેરનો Air Quality Index (AQI) 150 થી 250 વચ્ચે જોવા મળ્યો છે, જે સ્પષ્ટ બતાવે છે કે આ દિવસોમાં હવા શુદ્ધ નથી.

આ વાતને સામાન્ય રીતે આપણે ગંભીરતાથી નથી લેતા,
પરંતુ હકીકત એ છે કે હવાની ગુણવત્તા આપણા ફેફસાં, હૃદય અને બાળકોના આરોગ્ય પર સીધી અસર કરતી હોય છે.

ચાલો, આજે વાત કરીએ કે આ AQI શું છે, કેમ વધે છે અને આપણે શું સાવચેતી રાખવી.

🌫️ AQI શું છે? — મિત્રો air quality index એ હવામાં કેટલું “પ્રદૂષણ” છે તેનો સ્કોર છે.

આ 0 થી 500 સુધીની સંખ્યા આપણને બતાવે છે કે,
આપણે શ્વાસ લઈએ ત્યારે કેટલી દૂષિત હવા આપણા શરીરમાં જાય છે.

🟩 0–50 → Good (સારી હવા)
👉 આ રેન્જમાં હવા સ્વચ્છ અને આરોગ્ય માટે સંપૂર્ણપણે સુરક્ષિત હોય છે.
નાના બાળકો, વૃદ્ધો, asthma વાળા લોકો — સૌ કોઈને કોઈ મુશ્કેલી નથી.

ઉદાહરણ:
સવારે વરસાદ પછીની હવા, ગામડાંની હવા, પહાડ વિસ્તાર — જ્યાં ધૂળ ઓછું હોય.
ચાલવા, દોડવા, outdoor games માટે સૌથી સારું વાતાવરણ.

🟨 51–100 → Moderate (મધ્યમ પ્રદૂષણ)

👉 સામાન્ય એટલે કે જેમને કે બીમારી ન હોય તેવા લોકો માટે હજુ આ સુરક્ષિત છે,
પણ allergy, asthma કે શ્વાસના દર્દી હોય તો થોડી તકલીફ થઈ શકે.

ઉદાહરણ:
શહેરમાં સામાન્ય દિવસ
થોડી ધૂળ, થોડું વાહન પ્રદૂષણ, પણ ખૂબ હાનિકારક નથી.
Sensitive લોકો ને આંખમાં થોડી એલર્જી અથવા ગળામાં થોડી તકલીફ થઈ શકે.

🟧 101–200 → Unhealthy for Sensitive Groups ( નાજુક લોકો માટે નુકસાનકારક)

👉 આ લેવલથી બાળકો, વૃદ્ધો, asthma, heart disease અને pregnant મહિલાઓને મુશ્કેલી થઈ શકે.
સામાન્ય લોકો ને પણ થોડી ઉધરસ, ગળામાં દુખાવો અથવા થાક લાગે.
અસ્થમા ધરાવતા દર્દી inhaler નો ઉપયોગ વધારવા પડે.

ઉદાહરણ:
રોડ પર ભારે ટ્રાફિ‌ક અથવા સિગ્નલ બંધ હોય ત્યારે

🟥 201–300 → Unhealthy (બધા માટે અસુરક્ષિત)

👉 આ દરમિયાન પ્રદૂષણ એટલું વધારે હોય છે કે સામાન્ય લોકો પર પણ અસર દેખાય છે:
ઉધરસ, માથાનો દુખાવો, આંખમાં લાલાશ વગેરે જોવા મળે.

Asthma ધરાવતા લોકોને attack વધી શકે.
ઘરની બહારની પ્રવૃત્તિ ઓ જેમકે ગાર્ડનમાં ફરવા જવું, જોગિંગ કરવા જવું વગેરે ટાળવું.

ઉદાહરણ:
industrial area, બાંધકામ થતું હોય તે એરીયા, દિવાળી પછીની હવા‌.

🟫 300 થી ઉપર → Hazardous (અતિ જોખમી)

👉 આ લેવલ ગંભીર છે.
બધા લોકોને તકલીફ થઈ શકે—
ફેફસાં, હૃદય અને આંખ પર તાત્કાલિક અસર થાય છે.
બાળકો, વૃદ્ધો અને sick લોકો માટે “Emergency Level”.

ઉદાહરણ:
દિલ્લીનું વાતાવરણ કે જે આપણે અવારનવાર ન્યુઝમાં સાંભળીએ છીએ.

આટલી દૂષિત હવામા ઘરે રહેવું જ હિતાવહ છે, બહાર નીકળતી વખતે N95 માસ્ક જરૂરી.

મિત્રો હાલ રાજકોટમાં AQI 150–250 નોંધાયો છે એટલે કે
હવા એવી છે કે સામાન્ય માણસને પણ અસર થઈ શકે
અને બાળકો, વૃદ્ધો, દમ/હૃદયના દર્દીઓને વધારે તકલીફ થવાનું જોખમ રહે છે.

🌍તો AQI કઈ રીતે માપવામાં આવે છે, અને તેની શરીર ઉપર શું અસર થાય છે તેની વાત કરીએ આવતીકાલે.......🌿

©️ડો. કૃતાર્થ કાંજિયા©️
તાવ અને ક્રિટિકલ ઇન્ફેક્શનના નિષ્ણાંત

21/11/2025

"ડોક્ટરે તો હજાર રૂપિયાનો રિપોર્ટ કરવાનો કીધો છે..!"
"સાહેબ આ રિપોર્ટ તો પાંચ દિવસ પછી આવશે તોય કરવાનો છે......?"
"સર રિપોર્ટની શું જરૂર છે દવા લખી દો ને.."💊

આવું આપણે ઘણીવાર સાંભળીએ છીએ અને આ રિપોર્ટ એટલે કલ્ચર રિપોર્ટ......🦠🧫

તો મિત્રો, આજે વાત કરીએ આ કલ્ચર રિપોર્ટની:

આજના સમયમાં દરેક બીમારીમાં એન્ટિબાયોટિક લેવાની ટેવ વધી ગઈ છે.
ઉધરસ હોય, તાવ હોય કે‌ શરદી હોય,
લોકો તરત જ એન્ટિબાયોટિક માંગે છે અથવા તો મેડિકલ‌ સ્ટોરમાં જઈને જાતે જ લઈ લે છે

🤔પરંતુ ચોંકાવનારી હકીકત એ છે કે:
વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ 70–80% ઈન્ફેક્શન વાયરલ હોય છે, અને તેમાં એન્ટિબાયોટિકનો કોઈ ફાયદો નથી.

માટે દર્દીને ક્યા પ્રકારનું ઇન્ફેક્શન છે તે જાણવા માટે કલ્ચર રિપોર્ટ બહુ મહત્વનો છે.

🧫 કલ્ચર રિપોર્ટ શું છે?

જ્યારે શરીરના કોઈ ભાગમાં ચેપ એટલે કે ઇન્ફેક્શન હોય—
જેમકે પેશાબ, ગળુ, લોહી, ફેફસા, ઓપરેશન પછી વગેરે...

ત્યારે ત્યાં બે પ્રકારના જીવાણુ હોઈ શકે: વાઈરસ કે બેક્ટેરિયા.

તો આ ઇન્ફેક્શન વાળી જગ્યા પરથી સેમ્પલ લઈને તેને લેબોરેટરીમાં મોકલવામાં આવે છે.

➡️ અને લેબોરેટરીમાં જો બેક્ટેરિયાનુ ઇન્ફેક્શન હોય તો તેની સંખ્યામાં વધારો થાય છે, અને તેના ઉપરથી આપણને બેક્ટેરિયા નું નામ જાણવા મળે છે.

🎯 ડૉક્ટર કલ્ચર કેમ લખે છે?

✔️ 1. બેક્ટેરિયા છે કે નહીં તે જાણવા માટે...
વાઈરલ રોગમાં એન્ટિબાયોટિકની જરૂર નથી. માટે કલ્ચર રિપોર્ટ દ્વારા એન્ટીબાયોટિક દવાની બચત થાય છે અને દવા પર થતો ખોટો ખર્ચ અટકે છે.

✔️ 2. સાચી એન્ટિબાયોટિક પસંદ કરવા...

બધા ઇન્ફેક્શનની દવાઓ અલગ અલગ હોય છે, કલ્ચર રિપોર્ટ પરથી દર્દી માટે બેસ્ટ દવા કઈ છે તે જાણી શકાય છે.

✔️ 3. જટિલ ઈન્ફેક્શનમાં જીવ
બચાવવા

ક્રિટીકલ ઇન્ફેક્શન જેવા કે ન્યુમોનિયા, કિડનીમાં રસી, હાડકા નો સડો, મગજનો ચેપ, આઈ.સી.યુના ઇન્ફેક્શન વગેરેમાં સમયસરની અને સચોટ એન્ટિબાયોટિક આપવાથી દર્દીનો જીવ બચી શકે છે.

✔️ 4. એન્ટિબાયોટિક રેઝિસ્ટન્સ અટકાવવા

આપણે અગાઉ વાત કરી છે કે ભારતમાં એન્ટીબાયોટિક દવાના બેફામ ઉપયોગને લીધે તેની કામ કરવાની ક્ષમતા ધીમે ધીમે ઘટતી જાય છે, આવા કેસમાં કલ્ચર પ્રમાણે દવા આપવાથી આ રેઝિસ્ટન્સ વધતો અટકે છે.

માટે મિત્રો કલ્ચર રિપોર્ટ શરીરના કોઈપણ ભાગમાં ઇન્ફેક્શન હોય તો તે પકડવા માટે અતિ અગત્યનો રિપોર્ટ છે, તેના વિશે વધુ વાત કરશું આવતીકાલે..........

©️ડો. કૃતાર્થ કાંજિયા ©️
તાવ અને ક્રિટિકલ ઇન્ફેક્શનના નિષ્ણાંત

19/11/2025

❄️🩺 શિયાળો અને સ્વાસ્થ્ય:

મિત્રો શિયાળાની ઋતુ આમ તો હેલ્ધી ઋતુ કહેવાય છે, આયુર્વેદ અનુસાર પણ શિયાળો વર્ષની સૌથી સ્વસ્થ ઋતુ ગણાય છે.

પરંતુ શિયાળામાં તાપમાન ઘટવાની સાથે સાથે અમુક બીમારીઓમાં વધારો થાય છે, તો આજે વાત કરીએ શિયાળામાં થતી બીમારીઓ વિશે.......

🦠 1️⃣ વાયરલ શરદી, ઉધરસ અને તાવ
આપણી શ્વાસનળીમાં નાના-નાના વાળ જેવા Cilia હોય છે
જે ધૂળ અને જીવાણુઓને બહાર કાઢવાનું કામ કરે છે.
ઠંડી હવામાં cilia ની સ્પીડ 40–50% સુધી ઘટી જાય છે.
શિયાળામાં હવામાં ભેજ ઓછો હોય છે, જેને લીધે નાકમાં ચામડી સુકી થઈ જવાથી વાયરસ લાંબો સમય જીવંત રહે છે.
આ કારણોને લીધે શરદી ઉધરસ ના કેસોમાં ઘણો વધારો જોવા મળે છે

🫁 2️⃣ બ્રોન્કાઇટિસ અને ન્યુમોનિયા

આપણા શ્વાસની નળીમાં mucus એટલે કે એક પાતળું ચીકણુ લેયર હોય છે જે વાયરસ અને બેક્ટેરિયાને અંદર જતા અટકાવે છે.
શિયાળાની ઠંડી હવા આ લેયરને સુકવી દે છે માટે જ FLU અને RSV જેવા વાયરસ સરળતાથી ફેફસામાં પ્રવેશે છે અને ન્યુમોનિયા કરે છે.

🩸 3️⃣ એસ્થમા અને એલર્જી

ઠંડી હવા bronchospasm એટલે કે શ્વાસની નળી ને સંકોચે છે , ‌ જેને લીધે અસ્થમા ની તકલીફ વધી જાય છે અને દિવાળી પછી થતું વાયુ પ્રદૂષણ તેમાં વધારો કરે છે

❄️ 4️⃣ Joint Pain અને Muscle Stiffness

મોટી ઉંમરના લોકોમાં સાંધાનો સોજો, ઘૂંટણનો દુખાવો, sciatica વગેરેમાં વધારો થાય છે.

🫀 5️⃣ હૃદય ની બીમારીનું જોખમ

શિયાળામાં રક્તવાહિનીઓ સંકોચાય છે જેનાથી
→ BP વધે
→ હાર્ટ એટેક અને સ્ટ્રોકનો જોખમ વધે છે.

ગુજરાતમાં 50 વર્ષથી વધુ ઉંમરના લોકોમાં
ડિસેમ્બર–જાન્યુઆરી દરમ્યાન
હૃદયરોગ અને લકવાના કેસ વધતા જોવા મળે છે.

🧒 6️⃣ બાળકોમાં રેસ્પિરેટરી ઇન્ફેક્શન

RSV, Flu, Adenovirus—
આ ત્રણેય વાયરસ બાળકોમાં શિયાળામાં ઝડપથી ફેલાય છે.
સ્કૂલમાં close contact હોવાથી બીમારી ઝડપથી ફેલાય છે.

🛡️ આ શિયાળામાં શુ સાવચેતી રાખવી? (Science-Based Tips)

🔥 1. નાકમાં સીધી ઠંડી હવા ન જાય તેનું ધ્યાન રાખો, બહાર જતી વખતે નાક પર રૂમાલ અથવા તો મફલર બાંધવું.

🧣 2. Layering –
એક જ મોટા sweater કરતા
2–3 હળવા કપડાં પહેરવાથી વધારે ગરમી મળે છે.

💧 3. Hydration –
આપણે શિયાળામાં ઓછું પાણી પીતા હોઈએ છીએ
પરંતુ શરીરની mucosal immunity માટે પાણી ખૂબ જ જરૂરી છે, માટે દિવસમાં બે થી અઢી લીટર પાણી પીવું જોઈએ.

😷 4. Mask in crowded areas

ભીડભાળવાળી જગ્યાએ જવાનું થાય ત્યારે માસ્ક પહેરવું.

🧼 5. સાબુથી 20 સેકન્ડ હાથ ધોવા

Virus સૌથી વધુ ચેપ વાળા હાથથી જ ફેલાય છે, માટે બહારથી ઘરમાં આવ્યા પછી હાથ સાબુથી ધોવા.

🧪 6. Flu Vaccine & Pneumococcal vaccine

વૃદ્ધો અને diabetes, liver અને kidney na દર્દીઓ માટે આ રસી અત્યંત જરૂરી છે, જે ગંભીર ફ્લૂ અને ન્યુમોનિયા નું જોખમ ઘણું ઓછું કરે છે.

🍲 7. ગરમ અને પૌષ્ટિક ખોરાક

આયુર્વેદ પ્રમાણે
ઘી, ગરમ દૂધ + હળદર, ગોળ બદામ, અખરોટ, ‌અંજીર
મેથી, પાલક
ઉંધિયું, લાપસી, પૌષ્ટિક રોટલા,
ગાજર, બીટ, આદુ , તુલસી
વગેરે ખોરાક લેવાથી ઇમ્યુનિટી વધે છે.

🧹 8. ઘર અને રૂમમાં દિવસમાં થોડીવાર બારી બારણા ખુલ્લા રાખો જેથી fresh હવાનું circulation થાય છે અને ઇન્ફેક્શનમાં ઘટાડો થાય છે.

મિત્રો, આયુર્વેદ શિયાળાને માત્ર ઋતુ નહિ, એક ઉપચાર સમય કહે છે.
આ સમય શરીરને પોષણ આપવાનો, મજબૂત બનાવવાનો અને આંતરિક તાકાત વધારવાનો છે.

©️ડો. કૃતાર્થ કાંજિયા ©️
તાવ અને ક્રિટિકલ ઇન્ફેક્શનના નિષ્ણાંત

17/11/2025

🌿 હેલ્થ અવેરનેસ story 🌿

💉📰 મિત્રો દુનિયાના ઇતિહાસમાં એવી ઘણી શોધો છે
જેનાં કારણે સમગ્ર માનવ જાતને એક નવું જીવન અને નવી દિશા મળી છે. અને આવી જ એક શોધ એટલે વેક્સિન.

તો મિત્રો આજે વાત કરીએ આ વેક્સિન ની શોધ કેવી રીતે થઈ અને તે માટે આપણે જઈએ 18 મી સદીમાં........

🕰️ 18મી સદી અને સ્મોલપોક્સ (શીતળા) નો આતંક :

1700 ના દાયકામાં યુરોપ અને એશિયા સ્મોલપોક્સ જેવી જીવલેણ બીમારીથી ધ્રૂજતા હતા.
પરિસ્થિતિ એટલી ભયાનક હતી કે શીતળાની બીમારીનો મૃત્યુદર 30 ટકાથી વધારે હતો અને જે લોકો બચી જતા હતા તેઓના મોઢા અને શરીર પર ઊંડા ડાઘા થઈ જતા હતા.

આવી વિકટ પરિસ્થિતિમાં શીતળાની રસી શોધ કરનાર ડોક્ટર નું નામ એટલે ડૉ. એડવર્ડ જેનર.

મિત્રો એડવર્ડ જેનર નો જન્મ ઇંગ્લેન્ડના એક નાનકડા ગામમાં થયો હતો. તે કોઈ વૈજ્ઞાનિક ન હતા પરંતુ ગામમાં પોતાનું નાનું ક્લિનિક ચલાવતા હતા.

તે સમયે ત્યાંની ગાયોમાં cow pox નામની બીમારી થતી હતી. જેનરે જોયું કે જે મહિલાઓ આ ગાયોની દેખરેખ રાખે છે, તેમને cow pox ની બીમારી થાય છે પરંતુ small pox ની બીમારી થતી નથી.

તેને આ વાત એટલી વાર દેખાઈ કે તે તેના મનમાં એક પ્રશ્ન સતત ગુંજતો રહ્યો:

“શું Cowpox માણસને Smallpoxથી બચાવે છે?”

મિત્રો તેમને આ વિચાર કોઈ વૈજ્ઞાનિક પુસ્તકમાંથી નહોતો આવ્યો, પરંતુ ખેડૂતો અને ગોવાળો ની જિંદગી માંથી આવ્યો હતો.. અને એ વિચારે માનવ જાતની હિસ્ટ્રીમાં એક નવો અધ્યાય શરૂ કર્યો....

🔬 1796: વેક્સીનનો જન્મ—એક સાહસિક પ્રયોગ

જેનરે 8 વર્ષના બાળક જેમ્સ ફિપ્સ ના હાથમાં, cowpox થી ઇન્ફેક્શન લાગેલા ઘાવ માં થી નીકળેલુ fluid (એટલે કે cow pox ના વાયરસ) inject કર્યું.

બાળકને થોડા દિવસ હળવો તાવ આવ્યો. પરંતુ એ પછી—જેનરે તેને સ્મોલપોક્સના વાયરસ સાથે સંપર્ક કરાવ્યો, પણ બાળક બીમાર પડ્યો જ નહીં.

અને આમ અજાણતા જ "વેક્સીન" નો જન્મ થઈ ગયો.

😱 મિત્રો અત્યારની જેમ તે સમયમાં પણ લોકો વેક્સિન સ્વીકારવા તૈયાર ન હતા:

તે સમયની અફવાઓ મુજબ:

“ગાયનો રોગ માણસમાં નાખશો?”

“બાળકો ગાય જેવા બની જશે!”

“આ તો પ્રકૃતિ વિરુદ્ધ છે.”

“આમાં શેતાનનું કામ છે"

આવી ઘણી બધી અફવાઓ ફેલાણી હતી અને લોકો વેક્સિન લેવા તૈયાર ન હતા.

➡️ જેનરે ભારે સામાજિક વિરોધ વચ્ચે વેક્સીનનો પ્રચાર કર્યો. તેને “વિજ્ઞાનનો પાગલ માણસ” પણ કહેવામાં આવ્યો.

પણ મિત્રો અંતે જીત તો સત્યની જ થાય છે, લોકોએ ધીમે ધીમે વેક્સિનને સ્વીકારી અને, અંદાજે ત્રણ થી પાંચ કરોડ લોકોના મૃત્યુ માટે જવાબદાર આ શીતળા ની બીમારી 1980 સુધીમાં સમગ્ર દુનિયામાંથી નાબૂદ થઈ ગઈ.

મિત્રો મારી ઉંમરના લોકોએ તો શીતળા નો રોગ જોયો પણ નથી પરંતુ આપણે આપણા વડવાઓને પૂછીએ, તો ખ્યાલ આવે કે આપણા ગામડામાં પણ આ રોગે કેટલા લોકોના ભોગ લીધા છે.

તો આજે આપણે વેક્સિન ની શોધ માટે એડવર્ડ જેનર નો આભાર માનીએ અને આપણી આસપાસના લોકોને વેક્સિન લેવા માટે જાગૃત કરીએ

©️ડો. કૃતાર્થ કાંજિયા ©️
તાવ અને ક્રિટિકલ ઇન્ફેક્શનના નિષ્ણાં

14/11/2025

🔍 🫁 મિત્રો હમણાં 12 નવેમ્બરે જ વર્લ્ડ ન્યુમોનિયા ડે સેલિબ્રેટ થયો તો આજે વાત કરીએ ન્યુમોનિયા વિશેની ગેરમાન્યતાઓ વિશે (Myth vs Fact)

ન્યુમોનિયા એટલે ફેફસાનો ચેપ અથવા તો ઇન્ફેક્શન.

❌ મિથ 1: ન્યુમોનિયા ઠંડી લાગવાથી થાય છે

✅ ફેક્ટ:
ન્યુમોનિયા ઠંડીથી નહીં, પરંતુ બેક્ટેરિયા, વાયરસ અથવા ફંગસના ચેપથી થાય છે. ઠંડી લાગવાથી ન્યુમોનિયા થવાનું જોખમ વધી જાય છે.

❌ મિથ 2: ન્યુમોનિયા ફક્ત વૃદ્ધોને થાય છે

✅ ફેક્ટ:
ન્યુમોનિયા કોઈપણ વ્યક્તિને ગમે ત્યારે થઈ શકે છે.
બાળકો, ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ, ડાયાબિટીસ/હૃદય/કિડનીના દર્દીઓ, ધુમ્રપાન કરનાર લોકો અને કેન્સરના દર્દીઓમાં ન્યુમોનિયા થવાનું જોખમ વધારે હોય છે.

❌ મિથ 3: સામાન્ય શરદી ઉધરસ હોય એટલે ન્યુમોનિયા ન થાય.

✅ ફેક્ટ:
મિત્રો ગળું અને શ્વાસ નળી ના ઇન્ફેક્શનમાં શરૂઆતમાં લક્ષણો સામાન્ય લાગે છે, જેમકે ગળામાં બળતરા, નાકમાંથી પાણી નીકળે, માથું દુખે, ઉધરસ આવે વગેરે. પરંતુ જો આ ઇન્ફેક્શન ફેફસામાં અંદર સુધી પહોંચે તો ન્યુમોનિયા થઈ શકે છે. માટે જો શરદી ઉધરસ ત્રણ-ચાર દિવસથી વધારે રહે તો ડોક્ટરને બતાવવું જરૂરી છે.

❌ મિથ 4: એન્ટિબાયોટિક દરેક ન્યુમોનિયામાં કામ કરે છે

✅ ફેક્ટ:
બેક્ટેરિયા, વાયરસ, ફૂગ, કે ટી.બી. આમાથી કોઈનો પણ ફેફસામાં ચેપ લાગે એટલે ન્યુમોનિયા થઈ શકે છે. એન્ટિબાયોટિક દવાઓ માત્ર બેક્ટેરિયાને લીધે ન્યુમોનિયા થયો હોય, તેમાજ કામ કરે છે. બીજા ન્યુમોનિયા માં એન્ટીબાયોટિક દવા કામ કરતી નથી.

❌ મિથ 5: ન્યુમોનિયા એક વ્યક્તિથી બીજા વ્યક્તિમાં ફેલાતું નથી.

✅ ફેક્ટ:
જે વ્યક્તિને ન્યુમોનિયા થયો હોય તે વ્યક્તિના ખાસવાથી કે છીંક આવવાથી તેના ફેફસામાં રહેલા ઇન્ફેક્શનના જીવાણુઓ આસપાસના વાતાવરણમાં ફેલાય છે અને નજીકના વ્યક્તિને ચેપ લગાડી શકે છે. માટે જ દર્દીએ અને સગા સંબંધીએ માસ્ક પહેરવાનો આગ્રહ રાખવો જોઈએ.

❌ મિથ 6: જેમને ઇમ્યુનિટી સારી હોય તેમને ન્યુમોનિયા ની રસી ની જરૂર નથી

✅ ફેક્ટ:
Pneumococcal અને Influenza રસી ન્યુમોનિયા થતું અટકાવે છે અને ગંભીર ન્યુમોનિયા (એટલે કે આઈ.સી.યુમાં એડમિટ થવાનું) જોખમ પણ ઘટાડે છે.
Vaccine ન્યુમોનિયાથી થતા મૃત્યુને 50–60% ઘટાડી શકે છે.

❌ મિથ 7: ઘરગથ્થુ ઉપચાર ગરમ પાણી, હળદરવાળું દૂધ અને નાસ લેવાથી ન્યુમોનિયા મટી જાય છે.

✅ ફેક્ટ:
મિત્રો ન્યુમોનિયા થયા પછી સારવારમાં વિલંબ કરવાથી ફેફસામાં પાણી ભરાઈ શકે, ફેફસા ડેમેજ થઈ શકે, ઓક્સિજન લેવલ ઓછું થઈ શકે અને વેન્ટિલેટર પર જવાની નોબત પણ આવી શકે છે. માટે એક વાર ન્યુમોનિયા નું નિદાન થયા પછી સારવાર લેવામાં જરા પણ મોડું ના કરવું જોઈએ.

❌ મિથ 8: ન્યુમોનિયામાં દર્દી વેન્ટિલેટર ઉપર જાય એટલે જીવ બચતો નથી

✅ ફેક્ટ:
ગંભીર ન્યુમોનિયામાં જ્યાં સુધી ફેફસામાં રિકવરી ના થાય ત્યાં સુધી ઘણીવાર ફેફસાને સપોર્ટ કરવા માટે વેન્ટિલેટરની જરૂર પડે છે. અને એકવાર એન્ટીબાયોટિક કે અન્ય દવાઓ બરાબર લાગુ પડી જાય અને ફેફસામાં રિકવરી ચાલુ થઈ જાય પછી વેન્ટિલેટર નીકળી શકે છે.

મિત્રો ન્યુમોનિયાની સમયસર ની અને સચોટ સારવાર કરવાથી આ બીમારી મટી શકે છે.

©️ડો. કૃતાર્થ કાંજિયા ©️
તાવ અને ક્રિટીકલ ઇન્ફેક્શનના નિષ્ણાંત

11/11/2025

💉Adult Vaccination: Part - 2

📰 આજે વાત કરીએ "ઇન્ફ્લુએન્ઝા વેક્સિન" એટલે કે ફ્લુ ની રસી વિશે.....

દર વર્ષે ઠંડીના દિવસો શરૂ થતાં જ આપણે સૌને વારંવાર ખાંસી, તાવ, નાકમાંથી પાણી આવવું જેવી તકલીફ થતી હોય છે. જેને આપણે વાયરલ ઇન્ફેક્શન અથવા તો શરદી કહીએ છીએ. તે flu ની શરૂઆત પણ હોઈ શકે છે, જે વૃદ્ધો, ડાયાબિટીસ કે હૃદયના દર્દીઓ માટે જીવલેણ બની શકે છે.

વિશ્વ આરોગ્ય સંગઠન (WHO) અનુસાર, દર વર્ષે દુનિયામાં 3 થી 5 કરોડ લોકો ફ્લૂથી ગંભીર રીતે બીમાર પડે છે, જ્યારે 4 થી 5 લાખ લોકોના મૃત્યુ થાય છે.

💉 વિજ્ઞાનીઓ કહે છે — ફ્લૂ સામે લડવાની સૌથી અસરકારક રીત છે ઇન્ફ્લૂએન્ઝા રસી.
આ રસી દર વર્ષે એક વાર લેવાની હોય છે, તે શરીરને વાયરસ સામે લડવા માટે તૈયાર કરે છે.

🧬 દર વર્ષે નવી રસી શા માટે લેવી પડે છે?

ફ્લૂનો વાયરસ દરેક વર્ષે પોતાનું સ્વરૂપ બદલે છે જેને mutation કહેવાય છે. એટલે અગાઉની રસી આ નવા mutation વાળા વાયરસ સામે કામ કરતી નથી.
આ કારણથી WHO દર વર્ષે “નવા વાયરસ પ્રકાર” પ્રમાણે નવી ફ્લૂ રસી તૈયાર કરે છે.

ભારતમાં સામાન્ય રીતે ઓગસ્ટ સપ્ટેમ્બરમાં આ રસી આપવામાં આવે છે જેથી શિયાળો આવતા પહેલા શરીરમાં flu સામે ઇમ્યુનિટી વધી જાય.

👨‍👩‍👧‍👦 ફ્લૂ રસી કોને લેવી જોઈએ?
છ મહિનાની ઉંમર પછી કોઈપણ વ્યક્તિ આ રસી લઈ શકે છે પરંતુ ખાસ કરીને જેમને નીચે મુજબની તકલીફ હોય તેમને આ રસી લેવી જ જોઈએ

👉 60 વર્ષથી વધુ ઉંમરની વ્યક્તિ
👉 ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ — માતા અને બાળક બંનેને રક્ષણ મળે છે
👉 ડાયાબિટીસ, એસ્થમા, કિડની કે હૃદયના દર્દીઓ
👉 હેલ્થકેર વર્કર્સ – તેઓ રોજ દર્દીઓના સંપર્કમાં આવવાથી તેમને flu લાગવાનું જોખમ વધારે હોય છે
👉 6 મહિના થી 5 વર્ષના બાળકો – તેમની ઇમ્યુનિટી ઓછી હોવાથી તેમને ગંભીર ઇન્ફેક્શન થવાનું જોખમ વધારે હોય છે
👉 કોઈપણ નોર્મલ વ્યક્તિ જેમને વારંવાર શરદી ઉધરસ થતા હોય

મિત્રો flu રસી ની કિંમત 1500 થી 2000 રૂપિયા છે જ્યારે ફ્લૂના ગંભીર ચેપથી એક વ્યક્તિની સારવારમાં ₹20,000 થી 2 લાખ સુધીનો ખર્ચ થઈ શકે છે. એટલે રસી ફક્ત આરોગ્ય માટે નહીં, પણ આર્થિક રીતે પણ ફાયદાકારક છે

💡 ફ્લૂ રસી લેવાના ફાયદા :
• ફ્લૂ થવાની સંભાવના 60–70% ઘટી જાય છે
• હોસ્પિટલમાં દાખલ થવાની શક્યતા 50–60% ઘટે છે
• વૃદ્ધોમાં મૃત્યુદર 40% સુધી ઓછો થાય છે
• બાળકોમાં જીવલેણ ફ્લૂ માં 75% ઘટાડો થાય છે

🕊️ મિત્રો છેલ્લે એટલું જ કહીશ કે,

✅ ફ્લૂની રસી દર વર્ષે લો
✅ તમારા માતા-પિતા, દાદા-દાદી અને ગર્ભવતી સ્ત્રીઓને રસી લેવા માટે પ્રોત્સાહિત કરો
✅ દરેક વર્ષે નવા પ્રકારની રસી આવતી હોવાથી આજે જ તમારા ઇન્ફેક્શન સ્પેશિયાલિસ્ટને current રસી વિશે પૂછો

💉“મિત્રો રસી એ શરીર માટે ઈન્શ્યોરન્સ છે , એક ઈન્જેક્શન તમને હોસ્પિટલના બેડથી દૂર રાખે છે.”🌿

©️ડોક્ટર કૃતાર્થ કાંજિયા ©️
તાવ અને ક્રિટિકલ ઇન્ફેક્શનના નિષ્ણાંત

10/11/2025

💉Adult vaccination : part - 1
🌿 આજે 10 નવેમ્બર જેને વર્લ્ડ ઈમ્યુનાઈઝેશન ડે તરીકે ઉજવવામાં આવે છે.

💉 મિત્રો શું આપને ખબર છે “ રસી (વેક્સિન) ફક્ત બાળકો માટે જ નથી પરંતુ મોટી ઉંમરના લોકોને પણ રસી ની જરૂર હોય છે”

💬 તો જાણીએ શું છે આ ઈમ્યુનાઈઝેશન એટલે કે રસીકરણ?

જ્યારે કોઈપણ વ્યક્તિને રસી આપવામાં આવે ત્યારે તેમના શરીરમાં, જે તે રસીમાં રહેલા વાયરસ કે બેક્ટેરિયા સામે રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધતી જાય છે. અને જ્યારે આપણને ખરેખર ઇન્ફેક્શન લાગે ત્યારે આપણા શરીરમાં રહેલી રોગપ્રતિકારક શક્તિ તે ઇન્ફેક્શનને મટાડી દે છે અથવા તો તેની અસર ઘણી ઓછી કરી નાખે છે.

🧬 મોટી ઉંમરના લોકોને વેક્સિન લેવી કેમ જરૂરી છે?

✅ ઉમર વધવા ની સાથે સાથે આપણા શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિમાં પણ ઘટાડો થાય છે. વેક્સિન લેવાથી આ રોગપ્રતિકારક શક્તિ જળવાઈ રહે છે.

✅ મોટી ઉંમરે લાગતા ઇન્ફેક્શન જેવા કે કોરોના, હર્પીસ, સ્વાઈન ફ્લૂ વગેરે સામે રક્ષણ માટે વેક્સિન જરૂરી છે.

✅ હર્ડ ઈમ્યુનિટી:
જ્યારે સમાજમાં મોટાભાગના લોકોએ રસી લીધી હોય, તો એક વ્યક્તિથી બીજા વ્યક્તિમાં ઇન્ફેક્શન ફેલાવવાની સાયકલ બ્રેક થાય છે અને ઇન્ફેક્શન નો ફેલાતો થતો અટકે છે.

✅ વેક્સિન એ દર્દીને સારવારમાં થતો ખર્ચ અને જીવન બંને બચાવે છે. જેમ કે સ્વાઈન ફ્લૂથી કોઈ દર્દી આઈસીયુ માં દાખલ થાય તો તેનો ખર્ચ અંદાજે ત્રણથી પાંચ લાખ રૂપિયા સુધી આવી શકે છે. આ ખર્ચ માત્ર દર વર્ષે એક વેક્સિન લેવાથી બચાવી શકાય છે.

📊 ICMR મુજબ, ભારતમાં 80%થી વધુ લોકોને ખબર નથી કે પુખ્ત વયમાં પણ રસી જરૂરી હોય છે.

🌏 છેલ્લા 50 વર્ષમાં રસીકરણ એટલે કે વેક્સિન લેવાથી154 મિલિયન (15.4 કરોડ) જીવ બચાવાયા છે (The Lancet 2024).

🦠 COVID-19 રસીકરણથી 2020–24 દરમિયાન દુનિયામાં 25 લાખથી વધુ લોકોના જીવ બચ્યા છે. (JAMA Health Forum).

💉 વેક્સિન લેવાના ફાયદા:
✅ રસીઓ ઇન્ફેક્શન ની ગંભીરતા 60–90% સુધી ઘટાડી શકે છે.
✅ ફેફસાં અને શ્વાસના ઇન્ફેક્શનને કારણે થતા મૃત્યુદરને 70% સુધી ઘટાડે છે.
✅ ફ્લુની વેક્સિન લેવાથી વૃદ્ધોને ન્યુમોનિયા ને હિસાબે એડમીટ કરવાની શક્યતા ઘણી ઓછી થઈ જાય છે.
✅ હેપેટાઇટિસ- B - રસી લેવાથી લિવર કેન્સરનું જોખમ ઘટે છે.
✅ HPV વેક્સિન સર્વાઇકલ કેન્સર થી રક્ષણ આપે છે.

👉 એટલે જ વિશ્વ આરોગ્ય છે સંગઠન (WHO) કહે છે :
“Vaccination is the single most cost-effective public health intervention in history.”

🧠 મિત્રો છેલ્લે એટલું જ કહીશ કે

🟢 રસી ફક્ત બાળપણની બાબત નથી પરંતુ એ જીવનભરની જરૂરિયાત છે.
🟢 “ મારી તો immunity સારી છે” એવો વિચાર ખોટો છે — ઉમર વધવાની સાથે સાથે ઇમ્યુનિટીમાં ઘટાડો થાય જ છે.
🟢 દરેક વ્યક્તિએ પોતાની “ઉમર અને હેલ્થ કન્ડિશન પ્રમાણે” ઇન્ફેક્શન સ્પેશિયાલિસ્ટ ડોક્ટર પાસેથી જે જે વેક્સિન ની જરૂર હોય તે મુકાવી લેવી જોઈએ.

🌿 તો ચાલો આજે વર્લ્ડ ઇમ્યુનાઈઝેશન ડે નિમિત્તે આપણે વેક્સિન લઈએ અને સમાજને પણ તેના વિશે જાગૃત કરીએ” 🙏

©️ડો. કૃતાર્થ કાંજિયા ©️
તાવ અને ક્રિટિકલ ઇન્ફેક્શનના નિષ્ણાંત

09/11/2025

🌿 આજની હેલ્થ અપડેટ

🏅 મેડિસિન ક્ષેત્રમાં 2025 નો નોબેલ પુરસ્કાર – શરીરના રક્ષણતંત્ર (Immune System) ની અદભૂત સમજ માટે Mary Brunkow, Fred Ramsdell, અને Shimon Sakaguchi ને આપવામાં આવ્યો.

“તેમણે શોધ્યું કે શરીરનું રક્ષણતંત્ર (immune system) કેવી રીતે પોતાની જ કોશિકાઓ પર હુમલો કરતું અટકે છે – એટલે કે Immune Tolerance કેવી રીતે કામ કરે છે.”

તો ચાલો વાત કરીએ આ immune tolerance શું છે, તે કઈ રીતે કામ કરે છે અને તેનાથી આપણને શું ફાયદો થઈ શકે ?

🧠 સૌથી પહેલા વાત કરીએ, Immune System શું છે?

આપણુ શરીર અંદર એક શક્તિશાળી સેના ધરાવે છે જેને આપણે Immune System એટલે કે ઇમ્યુનિટી તરીકે ઓળખીએ છીએ. જે વાયરસ, બેક્ટેરિયા અને અન્ય ચેપજનક જીવાણુઓ સામે લડે છે.

પણ એ સેના પાસે “સમજ” પણ હોવી જોઈએ કે કોણ દુશ્મન છે અને કોણ મિત્ર.
એ સમજ આપવાનું કામ કરે છે Regulatory T Cells

આ ખાસ કોશિકાઓ (regulatory T cell) શરીરને કહે છે “આ આપણું જ હૃદય છે, આ આપણા જ સાંધા છે — તેના પર હુમલો ન કર!”

⚙️ આ શોધ શું કહે છે?

આ વૈજ્ઞાનિકોએ બતાવ્યું કે —
🧬 આપણા શરીરમાં એક ખાસ જીન છે, જેને કહે છે FOXP3 gene,‌ જે Regulatory T Cells બનાવવામાં મદદ કરે છે.

👉 આ cell શરીરના ઈમ્યુન સિસ્ટમને “બ્રેક” આપે છે, એટલે કે આપણી સિસ્ટમ જ્યારે આપણા શરીરના અંગો ઉપર હુમલો કરે ત્યારે તેમને શાંત કરે છે.

🚗 હજી વધારે સાદી ભાષામાં વાત કરીએ તો:

આપણું immune system એક કાર જેવું છે🚗

Accelerator (લીવર) →એટલે કે આપણી રોગપ્રતિકારક શક્તિ જ્યારે ચેપ અથવા તો ઇન્ફેક્શન લાગે ત્યારે તેમની સામે લડે છે.

Brake (બ્રેક) → જ્યારે આ રોગ પ્રતિકારક શક્તિ આપણા પોતાના જ શરીર પર હુમલો , ત્યારે તેને રોકે છે.

જો કારમાં બ્રેક ન હોય, તો અકસ્માત થવાનો ખતરો રહે 😱
બિલકુલ એ જ રીતે —
જો શરીરમાં FOXP3 જીન ખામીયુક્ત હોય અથવા Regulatory T Cells ન બને,
તો ઈમ્યુન સિસ્ટમ “ઓવરએક્ટિવ” થઈ જાય છે અને પોતાના જ શરીરના અંગો ઉપર હુમલો શરૂ કરે છે.

આ સ્થિતિને કહેવામાં આવે છે 👉 Autoimmune Disease

🧩 Autoimmune Diseases ના મુખ્ય પ્રકારો:

🌿 સાંધા: Rheumatoid Arthritis (સંધિવા)
🍬 પૅન્ક્રિયાસ : Type 1 Diabetes (ઈન્સ્યુલિન ઉત્પન્ન કરતી કોશિકાઓ નાશ પામે)
💜 થાઇરોઇડ: Hashimoto’s / Graves’ Disease કે જે થાઇરોઇડ હોર્મોન ની બીમારીઓ છે
🧠 નર્વ સિસ્ટમ: Multiple Sclerosis (MS) જેમાં શરીરમાં નબળાઈ આવે છે
🌸 ત્વચા: Vitiligo એટલે કે ચામડીમાં સફેદ ડાઘા
🧽 આંતરડાં : Ulcerative Colitis / Crohn’s Disease જેમાં આતરડામાં ચાંદા પડી જાય છે અને સંડાસ માં લોહી આવે છે

💡આ નોબેલ શોધનો ઉપયોગ કઈ જગ્યાએ થઈ શકે ?

🔹 Autoimmune Diseases:
હવે વૈજ્ઞાનિકો “Regulatory T Cell Therapy” વિકસાવી રહ્યા છે — જેથી ઈમ્યુન સિસ્ટમમાં સંતુલન પાછું લાવી શકાય.

🔹 Organ Transplant:
જેમકે કિડની ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કર્યા પછી , નવી કિડની શરીર સરળતાથી સ્વીકારી લે અને દવાની જરૂર ઓછી પડે‌.

🔹 Cancer Immunotherapy:
શરીરની ઇમ્યુન સિસ્ટમ ને પાવરફુલ કરવી જેથી તે કેન્સર સામે લડી શકે.

💬 મિત્રો આપણે સંસ્કૃતમાં કહેવાયું છે કે अति सर्वत्र वर्जयेत्.

એવી જ રીતે આપણી ઇમ્યુન સિસ્ટમ જો વધારે કામ કરે અને આપણા શરીરના અંગોને નુકસાન પહોંચાડે તો ઓટોઇમ્યુન બીમારીઓ થઈ શકે છે.
તેની સામે લડવા માટે આ શોધ એ સમગ્ર માનવજાત માટે એક આશાનું કિરણ છે.

©️ડો કૃતાર્થ કાંજિયા ©️
તાવ અને ક્રિટીકલ ઇન્ફેક્શનના નિષ્ણાંત

09/11/2025

આપણે હોસ્પિટલમાં ખાસ કરીને આઈ‌.સી.યુમાં ઘણીવાર સાંભળીએ છીએ કે દર્દીને ગંભીર ચેપ અથવા તો ઇન્ફેક્શન છે અને ઇન્ફેક્શન ના જંતુ છે, તે બહુ ભારે છે, અને તેમાં એક પણ દવા કામ કરતી નથી, તો મિત્રો આ થવાનું કારણ એટલે “એન્ટીમાઇક્રોબિયલ રેઝિસ્ટન્સ (Antimicrobial Resistance - AMR)🦠

🧫 તો શું છે આ એન્ટીમાઇક્રોબિયલ રેઝિસ્ટન્સ?

મિત્રો, આપણા શરીરમાં જ્યારે બેક્ટેરિયા એટલે કે જીવાણુ પ્રવેશે ત્યારે આપણને ઇન્ફેક્શન લાગ્યું તેમ કહેવાય અને ત્યારે ડૉક્ટર આપણને એન્ટિબાયોટિક દવા આપે છે 💊
આ દવા બેક્ટેરિયા ને મારી નાખે છે અને ઇન્ફેક્શનને આગળ વધતું અટકાવે છે.

પણ ધીમે ધીમે કેટલાક બેક્ટેરિયા આ દવાઓ સામે લડતા શીખી જાય છે, અને ધીમે ધીમે દવાની અસર થતી ઓછી થઈ જાય છે અને એક સમયે દવા કામ કરતી બંધ થઈ જાય છે.

👉 એ સ્થિતિને જ કહેવાય છે “એન્ટીમાઇક્રોબિયલ રેઝિસ્ટન્સ (AMR)”

સરળ શબ્દોમાં “દવા હવે એ જીવાણુ એટલે કે બેક્ટેરિયા પર કામ નથી કરતી.”

😷 આ સામાન્ય લોકો માટે કેમ જોખમી છે?

આપણે બધાએ ક્યારેક ખાંસી, તાવ, યુરિન ઇન્ફેક્શન કે કઈ વાગ્યું હોય તો તેના માટે એન્ટિબાયોટિક લીધી હશે.
હવે કલ્પના કરો 👉
જો આ દવા અસર કરવી બંધ કરી દે તો શું થાય?

📍 સામાન્ય ઇન્ફેક્શન પણ ઘણો લાંબો સમય રહે.
📍 ડૉક્ટરને નવી અને ભારે દવા આપવી પડે.
📍 નવી દવા મોંઘી હોવાથી ખર્ચ વધે, દર્દીને હોસ્પિટલમાં લાંબો સમય રોકાવું પડે.
📍 ઇન્ફેક્શન કંટ્રોલમાં ન આવે તો જીવલેણ સ્થિતિ પણ આવી શકે 😔

🇮🇳 ભારતની હાલની સ્થિતિ (Indian Scenario)

📊 WHO અને ICMRના રિપોર્ટ મુજબ —

ભારતમાં એન્ટિબાયોટિકનો ઉપયોગ ખૂબ જ વધારે થાય છે.

ઘણા લોકો ડૉક્ટરની સલાહ વિના દવા લે છે.

ઘણીવાર અધૂરી દવા લઈને સારું થઈ ગયું છે એમ વિચારી વચ્ચેથી જ દવા છોડી દે છે‌‌.

ફાર્મસીમાંથી “દવા આપો ને સર, પહેલાં પણ આ જ દવા લીધી હતી” કહીને દવા લઈ આવે છે.

જરૂરિયાત વગરની આડેધડ દવા લેવાથી જે તે દવાની બેક્ટેરિયા મારવાની ક્ષમતા ઘટતી જાય છે.

💬 ઉદાહરણ તરીકે:
ટીબી (ક્ષયરોગ), યુરિનરી ઇન્ફેક્શન, ન્યુમોનિયા જેવી બીમારીઓમાં હવે સામાન્ય દવા અસર કરતી નથી.
અત્યાર સુધી સામાન્ય ગણાતી ટાઈફોઈડની બીમારીમાં પણ હવે ભારતમાં resistance વધતો જાય છે અને દર્દીને એડમીટ કરી ઇન્જેક્શન ચાલુ કરવા પડે છે .

🚨 WHO મુજબ 2050 સુધીમાં દર વર્ષે 1 કરોડ લોકોના મૃત્યુ AMRના કારણે થઈ શકે છે.

🧼 તો આ antimicrobial resistance થી બચવાઆપણે શું કરી શકીએ?

🟢 ફક્ત ડૉક્ટર કહેશે ત્યારે જ એન્ટિબાયોટિક લો.
🟢 દવા અધૂરી ન છોડો. (જો 5 દિવસ લખી હોય તો 5 દિવસ પૂરી કરો.)
🟢 શરદી, ખાંસી , ડેન્ગ્યુ ચિકનગુનિયા વગેરે જેવી વાયરલ બીમારી માટે એન્ટિબાયોટિક દવાઓ ના લો
🟢 હાથની સ્વચ્છતા (Hand Hygiene) રાખો.
🟢 રસી (Vaccination) સમયસર લો, બાળકોની જેમ મોટી ઉંમરના લોકોને પણ ઇન્ફેક્શનથી બચવા માટે વેક્સિનની જરૂર હોય છે
🟢 હોસ્પિટલમાં કોઈ દર્દીને મુલાકાતે જઈએ તો સફાઈ અને ડિસઇન્ફેક્શનના નિયમોનું પાલન કરો.

👨‍⚕️ ઈન્ફેક્શન સ્પેશિયાલિસ્ટ અને AMR:

ઈન્ફેક્શન સ્પેશિયાલિસ્ટ એ એવા ડૉક્ટર છે, જે કોઈપણ ઇન્ફેક્શનનું root cause એટલે કે મૂળ કારણ શોધે છે અને પછી તેમનો ઈલાજ કરે છે.

કોઈપણ ઇન્ફેક્શનમાં સાચી દવા, સાચા સમયે, અને સાચા ડોઝમાં આપવાથી જ સ્પીડી રિકવરી આવે છે.

મિત્રો છેલ્લે એટલું વિચારજો કે, ભવિષ્યમાં કોઈ ડોક્ટર આપણને કહે કે તમને ન્યુમોનિયા થયો છે,, પરંતુ માફ કરજો તેમાં એક પણ દવા કામ કરતી નથી તો કેવું થશે....????

“તો આવી પરિસ્થિતિ ન આવે એટલા માટે આજે જ આપણે જાગૃત બનીએ, કારણ વગરનો એન્ટિબાયોટિક દવાનો ઉપયોગ ટાળીએ‌, જેથી આવતી પેઢી માટે પણ તે અસરકારક રહે.” 💊

©️ડો. કૃતાર્થ કાંજિયા ©️
તાવ અને ક્રિટિકલ ઇન્ફેક્શનના નિષ્ણાંત

Dr Krutarth Kanjiya - Infection and Critical Care Specialist

12/12/2025

09/12/2025

08/12/2025

06/12/2025

21/11/2025

19/11/2025

17/11/2025

14/11/2025

11/11/2025

10/11/2025

09/11/2025

09/11/2025

Address

Telephone

Website

Alerts

Shortcuts

Share

Category