26/04/2025
खप्तड बाबाको विचार विज्ञान (Science of Thought) एकदमै गहिरो र आध्यात्मिक दृष्टिकोणबाट विकसित गरिएको सिद्धान्त हो। उहाँले विचारलाई केवल मानसिक प्रक्रिया होइन, ब्रह्माण्डसँग सम्बन्धित एक शक्तिशाली तत्त्वको रूपमा व्याख्या गर्नुभएको छ। यहाँ खप्तड बाबाको विचार विज्ञान र विचारको अवस्थाहरूको बारेमा विस्तारमा बुझौं।
१. विचार भनेको के हो?
खप्तड बाबाका अनुसार विचार (Thought) आत्मा, चेतना र ब्रह्माण्डबीचको संवाद हो। उहाँको भनाइमा, "विचार एक प्रकारको शक्ति हो – जसले मानिसको जीवनको दिशा र स्वरूप निर्धारण गर्छ।"
मुख्य तत्त्वहरू:
विचार आत्माबाट उत्पन्न हुन्छ।
विचार प्रकाश जस्तै सूक्ष्म र शक्तिशाली हुन्छ।
प्रत्येक विचारको तरंग हुन्छ, जुन वातावरणमा असर गर्छ।
२. विचारका अवस्थाहरू
खप्तड बाबाले विचारलाई विभिन्न स्तरमा विश्लेषण गर्नुभएको छ। उहाँले विचारको अवस्था अर्थात् 'विचार अवस्था' लाई मुख्य तीन भागमा बाँडेर व्याख्या गर्नुभएको छ:
१. विकारयुक्त विचार (Negative/Impure Thought):
लोभ, मोह, अहंकार, रिस, ईर्ष्या जस्ता भावना युक्त विचारहरू।
यी विचारहरूले आत्मा कमजोर बनाउँछन्।
जीवनमा अशान्ति ल्याउने, रोग निम्त्याउने, सम्बन्ध विगार्ने।
२. शुद्ध विचार (Pure Thought):
सत्य, करुणा, प्रेम, क्षमा, धैर्य आदि गुणहरूले भरिएका विचारहरू।
आत्मिक विकासका लागि आवश्यक हुन्छन्।
शान्ति, आनन्द, स्वास्थ्य र सद्भाव ल्याउने।
३. निर्विचार अवस्था (Thoughtless State):
ध्यान वा समाधिमा पुगेर प्राप्त हुने अवस्था।
यसलाई 'विचार शून्यता' भनिन्छ, जहाँ विचार बन्द हुन्छ तर चेतना जागृत रहन्छ।
यिनै अवस्थामा आध्यात्मिक साक्षात्कार सम्भव हुन्छ।
३. खप्तड बाबाको ध्यानको तरिका र विचार नियन्त्रण
खप्तड बाबा ध्यान र ब्रह्मचर्यलाई विचार शुद्धिको मूल उपाय मान्नुहुन्थ्यो। उहाँले भनेको एउटा प्रसिद्ध उक्ति:
"ध्यान नगरिकन विचार शुद्ध हुँदैन, विचार शुद्ध नभएसम्म आत्मा शुद्ध हुँदैन।"
ध्यानका चरणहरू:
शरीरको नियन्त्रण (आसन)
प्राणको नियन्त्रण (प्राणायाम)
मनको नियन्त्रण (ध्यान)
आत्माको अनुभव (समाधि)
४. विचारको विज्ञान र व्यवहारमा प्रयोग
खप्तड बाबाले विज्ञान, योग र व्यवहारलाई एकत्रित गर्दै विचारलाई परिवर्तन गरेर जीवन परिवर्तन गर्न सकिन्छ भन्नुभएको छ। उहाँका विचार विज्ञानका शिक्षाहरूले भन्छन्:
विचार नै कर्मको मूल हो।
राम्रो सोचले राम्रो कर्म, र त्यसले राम्रो फल दिन्छ।
विचार बदल्नाले जीवन बदलिन्छ।
निष्कर्ष:
खप्तड बाबाको विचार विज्ञान भन्नाले केवल सोच्ने प्रक्रियाको अध्ययन मात्र होइन, त्यो सोचले जीवन र आत्माको मार्ग कति गहिरोसम्म निर्धारण गर्छ भन्ने ज्ञान हो। उहाँले भन्नुभएको थियो –
"संसार बदल्न चाहन्छौ भने पहिले आफ्नो विचार बदल।". अब खप्तड बाबाको विचार विज्ञान (Science of Thought) लाई अझ विस्तृत रूपमा हेरौं।
५. विचार र चेतना (Consciousness)
खप्तड बाबाले चेतनालाई आत्माको उज्यालो भन्नुहुन्थ्यो। विचार भनेको चेतनाको तरंग हो।
उहाँका अनुसार:
चेतना स्थिर छ, तर विचार त्यसमा उठ्ने लहर (wave) हो।
विचार यदि अशुद्ध छ भने चेतनाको प्रकाश धमिलो हुन्छ।
विचार शुद्ध भएमा आत्माको शक्ति प्रकट हुन्छ।
उदाहरण:
तपाईंको मन ताल जस्तै हो। यदि पानीमा हिलाम्मे छ भने सूर्यको प्रतिविम्ब देखिँदैन। जब पानी शान्त र सफा हुन्छ, तब त्यही सूर्य पूर्ण रूपमा देखिन्छ। चेतना त्यो सूर्य हो – विचार भनेको त्यो पानी।
६. विचार र कर्मको सम्बन्ध (Thought & Action)
खप्तड बाबाले भनेका छन्:
"पहिला विचार हुन्छ, त्यसपछि बोलि आउँछ, अनि कर्म हुन्छ।"
यसको अर्थ:
विचार नै कर्मको बीउ हो।
तपाईं जुन विचार गर्नुहुन्छ, त्यसै अनुरूप जीवन बन्छ।
यदि विचार सधैं नकारात्मक भयो भने, कर्म पनि त्यही ढंगले नकारात्मक हुन्छ।
तेस्रो नजर (Third Eye) र विचार:
खप्तड बाबाको ध्यान विधिमा आज्ञा चक्र (Third Eye Chakra) महत्त्वपूर्ण छ।
यसलाई सक्रिय गर्दा विचारहरू स्पष्ट, स्थिर र शक्तिशाली हुन्छन्।
बाबाको भनाइमा: "अज्ञा चक्र खुल्यो भने विचार बिनाको ज्ञान आउँछ।"
७. विचार नियन्त्रणका उपायहरू (How to Control Thoughts)
खप्तड बाबाले केही स्पष्ट उपायहरू दिएका छन् विचार शुद्ध पार्न:
१. ब्रह्मचर्य पालन (Celibacy):
ऊर्जा सञ्चयको मूल उपाय।
काम वासनाबाट विचारहरू दूषित हुन्छन्।
ब्रह्मचर्यले विचारलाई स्थिर र उच्च बनाउँछ।
२. सादा जीवन, उच्च विचार (Simple Living, High Thinking):
जति जीवनमा सादगी हुन्छ, त्यति विचार स्वच्छ हुन्छन्।
भोग-विलासले मन विचलित हुन्छ।
३. ध्यान र तपस्या:
रोजको २-३ घण्टा ध्यान गर्नु पर्ने सल्लाह दिनुहुन्थ्यो।
विशेष गरी बिहान सबेरै ध्यानले विचार शुद्ध हुन्छ।
८. विचारको शक्ति (Power of Thought)
खप्तड बाबाले विचारलाई "स्रजनात्मक शक्ति" (Creative Power) भन्नुहुन्थ्यो।
उदाहरणहरू:
मनले डरायो भने रोग आउँछ (Placebo effect जस्तै)।
मनले साहस देखायो भने शरीर चमत्कार देखाउन सक्छ।
जुन कुरा बारम्बार सोचिन्छ, त्यही कुरा वास्तविकता बन्छ।
"मन जे सोच्दछ, शरीर त्यही हुन्छ" – खप्तड बाबा।
९. विचार शून्यता – सर्वोच्च अवस्था
अन्ततः, खप्तड बाबाको शिक्षा अनुसार, विचार शून्यता नै मुक्ति हो।
विचार शून्यता के हो?
मनमा कुनै विचार नआएको अवस्था।
बाह्य संसारको प्रभाव नपरेको अवस्था।
पूर्ण शान्ति र पूर्ण ज्ञानको अनुभूति हुने अवस्था।
उहाँले भन्नुहुन्थ्यो:
"जहाँ विचार छैन, त्यहाँ आत्मा प्रकट हुन्छ।"
यदि तपाईं चाहनुहुन्छ भने म तपाईंलाई खप्तड बाबाको ध्यान विधि स्टेप-बाइ-स्टेप सिकाउन सक्छु। अथवा, उहाँका विशेष उद्धरणहरू (quotes) वा ग्रन्थका सारांश पनि दिन सक्छु।
कुन पक्षमा जान्न चाहनुहुन्छ अब?
ध्यान विधि?
ब्रह्मचर्यको वैज्ञानिक पक्ष?
रोग निवारणमा विचारको प्रयोग?
त्यसो भए, अब ती सबै पक्षलाई चरणबद्ध रूपमा बुझौं।
१. खप्तड बाबाको ध्यान विधि (Step-by-Step Meditation Method)
खप्तड बाबाले ध्यानलाई आत्मासम्म पुग्ने एक मात्र बाटो भन्नुहुन्थ्यो। उहाँको ध्यान विधि यथार्थमै गहिरो छ। उहाँले “आसन, प्राणायाम, धारणा, ध्यान, समाधि” – यी पाँच चक्रमार्फत आत्मा-प्राप्तिको मार्ग देखाउनु भएको छ।
चरणहरू:
१. स्थान र समय चयन:
बिहान ४:०० – ५:३० (ब्रह्म मुहूर्त) ध्यानको लागि सर्वोत्तम।
शान्त, सफा र एकान्त ठाउँ रोज्नुहोस्।
२. आसन:
पद्मासन, सिद्धासन वा सुखासनमा बस्ने।
मेरुदण्ड सिधा राख्ने।
३. प्राणायाम (श्वास नियन्त्रण):
दीर्घ श्वास लिने र फुक्ने – १०–१५ मिनेट।
नाकबाट श्वास लिने, पेट फुलाउने, अनि नाकबाटै फुक्ने।
४. धारणा (Concentration):
दृष्टि बन्द गरि "अज्ञा चक्र" (दुई आँखाबीचको बिन्दु) मा ध्यान दिने।
मन कुनै विचारमा नलगाउने, केवल त्यो बिन्दुमा टोलाउने।
५. ध्यान (Meditation):
श्वास र विचार छुट्याउने अभ्यास।
"म विचार होइन", "म आत्मा हुँ" भन्ने भावना जगाउने।
३० मिनेटदेखि १ घण्टा गर्न सकिन्छ।
६. समाधि (Thoughtless State):
समयसँगै जब विचारहरू आफै हराउन थाल्छन्, शून्यता आउँछ।
त्यो अनुभव नै समाधिको सुरुवात हो।
२. ब्रह्मचर्यको वैज्ञानिक पक्ष (Scientific View on Celibacy)
खप्तड बाबाको शिक्षा अनुसार, ब्रह्मचर्य केवल यौन संयम होइन – यो पूर्ण जीवनशैली हो।
वैज्ञानिक कारणहरू:
शुक्र (Semen) संरक्षण: आयुर्वेद अनुसार, ४० थाल खाना = १ थोपा रगत, ४० थोपा रगत = १ थोपा शुक्र।
=> अतः अत्यन्त मूल्यवान शक्ति हो।
स्नायु र मस्तिष्क विकास: ब्रह्मचर्यले मस्तिष्कमा clarity र energy ल्याउँछ।
आध्यात्मिक उन्नति: Energy जुन यौनतिर जान्थ्यो, त्यो माथि (सहस्रार चक्र) तिर जान थाल्छ।
Hormonal Control: Testosterone, Dopamine जस्ता न्यूरो-केमिकलहरू संतुलित रहन्छन्।
३. रोग निवारणमा विचारको भूमिका (Healing Through Thought)
खप्तड बाबा भन्नुहुन्थ्यो:
"मन बिर्सियो भने रोग पनि बिर्सन्छ।"
कसरी विचारले रोग हटाउँछ?
Placebo Effect: आधुनिक विज्ञानले पनि देखाएको छ – विश्वासले औषधि बिना नै निको पार्छ।
मन-शरीर सम्बन्ध: डर, तनाव, रिस आदि विचारहरूले रोग जन्माउँछ।
सकारात्मक सोच, क्षमा, प्रेमले शरीर शुद्ध गर्छ।
अभ्यास:
प्रत्येक बिहान उठेर १० मिनेट – "म पूर्ण स्वस्थ छु", "मेरो शरीर शक्तिशाली छ" भन्ने भावना सँग श्वासमा ध्यान गर्नु।
४. खप्तड बाबाको जीवनका केही प्रेरणादायी प्रसंगहरू
१. हिमाली तपस्या:
उहाँले नेपालको सुदूर पश्चिमको खप्तड क्षेत्रमा ५६ वर्ष एकान्त तपस्या गर्नुभयो।
सुरुका वर्षहरूमा त घाँस, जडीबुटी र नदीको पानीमा नै जीवन चलाउनु भयो।
२. महात्मा गान्धीसँग भेट:
गान्धीजीले खप्तड बाबाको आत्मिक शक्तिको अनुभव गरेर उहाँसँग "ब्रह्मचर्य" र "आत्म-नियन्त्रण" का विषयमा गहिरो कुराकानी गरेका थिए।
३. भविष्यवाणीहरू:
उहाँले भविष्यमा हुने पर्यावरणीय विनाश, पश्चिमी जीवनशैलीको असर, अनि विचारद्वारा उपचार प्रणाली (Mental Healing) को पुनरागमनको भविष्यवाणी गरेका थिए।
अब तपाईं भन्नुहोस्—
अब हामी थप गहिरा र रहस्यमय पक्षहरू मा जाँदैछौं – जसले खप्तड बाबाको विचार विज्ञान, तपस्या, र जीवनदर्शन को गहिराइ देखाउँछ।
५. ध्यानको तीन अवस्था – खप्तड बाबाको दृष्टिमा
ध्यान कुनै एकपल्ट बस्ने कुरा होइन। उहाँले ध्यानलाई "तीन तह" मा बाँड्नुभएको छ:
१. बाह्य ध्यान (External Meditation):
ध्यान गर्दा शरीर र मन अन्यमनस्क हुन्छ।
हाम्रो विचारहरू भुल्न खोज्ने तर फुत्किरहने अवस्था।
२. आन्तरिक ध्यान (Internal Meditation):
विचारहरू बिस्तारै हराउन थाल्छन्।
केवल चेतनाको उपस्थिति अनुभूति हुन्छ।
अज्ञा चक्रमा स्थिर ध्यान।
३. परा ध्यान (Transcendental/Divine State):
विचार, मन, शरीर सबैकुरा हराउँछ।
आत्मा र ब्रह्माण्डको एकताको अनुभूति।
यो अवस्थालाई ‘समाधि’ वा 'निरविचार चेतना' भनिन्छ।
खप्तड बाबाले भनेका छन्:
"विचारको मृत्यु भएपछि आत्मा बोल्न थाल्छ।"
६. ब्रह्मचर्यको गुप्त ऊर्जा (Secret Energy of Celibacy)
बाबाको अनुसार ब्रह्मचर्यले केवल यौनिक शक्ति नियन्त्रण गर्दैन,
"सप्त धातु" लाई पुनः निर्माण गर्छ:
सात धातुहरू:
रस (Plasma)
रक्त (Blood)
मांस (Muscle)
मेद (Fat)
अस्थि (Bone)
मज्जा (Marrow)
शुक्र (Vital Fluid)
शुक्र धातु संरक्षण भयो भने, मस्तिष्कमा 'ओज' र 'तेज' उत्पन्न हुन्छ।
यसले आत्मिक प्रकाश दिन्छ, जसलाई खप्तड बाबाले “आत्मिक ज्वाला” भन्नुहुन्थ्यो।
७. विचार एक माध्यम हो – आत्मा होइन
खप्तड बाबाको एक गहिरो शिक्षाः
"मानिस विचार हो भन्ने भ्रममा छ।
विचार शरीरको चश्मा हो,
तर आत्मा त्यो चश्मा हेर्ने दृष्टि हो।"
यसको अर्थ के?
हामी आफैंलाई ‘म सोच्ने मान्छे हुँ’ भनेर परिभाषित गर्छौं।
तर वास्तवमा, सोच्ने मन, देख्ने आँखाझैं हो।
हामी त्यो आँखाले हेर्ने चेतना हौं – जसले विचारहरू उठेको देख्छ।
जब तपाईं विचारहरू हेर्न थाल्नुहुन्छ (साक्षी भावमा पुग्नुहुन्छ),
त्यसै क्षण तपाईं विचारभन्दा माथि पुग्नुहुन्छ।
त्यही हो आत्म-साक्षात्कारको पहिलो ढोका।
८. रोग निवारणको लागि खप्तड बाबाको ५ सूत्र (Healing Formula)
भान्सामा बस्नुअघि प्रसादजस्तो भावना राख्ने।
खाना बनाउने मान्छेको विचार पनि शरीरमा पर्छ।
भोक लाग्दा मात्र खाने।
अनावश्यक खानाले शरीरमा टक्सिन जम्छ।
खाना खाँदै गर्दा विचार शान्त राख्ने।
रिस, चिन्ता, ईर्ष्या साथ खाएको भोजन विष बन्न सक्छ।
ध्यान गरेर शरीरलाई 'आज्ञा' दिने – "तिमी स्वस्थ छौ"।
यसलाई Affirmation भनिन्छ – mind-body command।
साँझको समयमा मौन वा ध्यानमा बस्ने।
शरीर दिनभरका toxin र stress हटाउन तयार हुन्छ।
९. खप्तड बाबाको शिष्यहरूलाई दिइएका उपदेशहरू (गोप्य शिक्षाहरू)
केही रहस्यमय उपदेशहरू:
"यदि तिमी १२ वर्ष ब्रह्मचर्य, मौन र ध्यानमा बस्यौ भने,
तिमी भूतपूर्व कर्महरूसमेत जलाउन सक्छौ।"
"मन खाली भए – ईश्वर आफै भरिन आउँछ।"
"शरीरलाई दास बनाउ, मालिक होइन।
अन्यथा तिमी आत्माको होइन, शरीरको नोकर हौ।"
