01/10/2021
๑ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๖๔
เป็นวันคล้ายวันสวรรคตพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรรามาธิบดีศรีสินทรมหามงกุฎ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระสยามเทวมหามกุฏวิทยมหาราช รัชกาลที่ ๔ แห่งมหาจักรีบรมราชวงศ์
เดิมทีพระองค์ทรงตั้งพระราชหฤทัยว่าจะสละราชสมบัติ ทรงเตรียมสร้างพระราชวังอีกแห่งคือ “พระราชวังสราญรมย์” แต่การสละราชสมบัตินั้น พระองค์ทรงให้เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์มีพระชนมายุบรรลุนิติภาวะเสียก่อน
พระองค์ทรงมีสุขภาพดียิ่งตลอดรัชสมัย พระอาการป่วยที่เป็นผลให้เสด็จสวรรคตเกิดจากไข้ป่า ที่ทรงติดเชื้อมาในครั้งเสด็จพระราชดำเนินไปทอดพระเนตรสุริยุปราคา ณ จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ หลักจากเสด็จกลับกรุงเทพฯ ได้ไม่นานก็ทรงประชวรจับไข้และสวรรคตในเวลาต่อมา
ในเย็นวันพฤหัสบดี เดือน ๑๑ ขึ้น ๑๕ ค่ำ พระองค์มีรับสั่งให้พระยาศรีสุนทรโวหาร (ฟัก) เข้าเฝ้าฯ เพื่อจดพระราชนิพนธ์ชิ้นสุดท้าย พระราชนิพนธ์นี้เป็นคำภาษาบาลีสำหรับขอขมาและลาพระสงฆ์ ใจความสำคัญมีอยู่ว่า
“…ยํ ยํ มรณํ สตฺตานํ ตํ อนจฺฉริยํ, ยโต เอตํ สพฺเพสํ มคฺโค, อปฺปมตฺตา โหนฺตุ ภนฺเต อาปุจฺฉามิ, วนฺทามิ, ยํ เม อปรทฺธํ, สพฺพํ เม สงฺโฆ ขมตุ…”
“…ความตายใด ๆ ของสัตว์ทั้งหลาย ความตายนั้นไม่น่าอัศจรรย์ เพราะความตายนั้นเป็นมรรคาของสัตว์ทั้งหลาย ขอพระผู้เป็นเจ้าทั้งหลาย จงเป็นผู้ไม่ประมาทเถิด ดิฉันขอลา ดิฉันขอไหว้ สิ่งใดที่ดิฉันผิดพลั้ง ขอสงฆ์จงอดโทษสิ่งทั้งปวงนั้นแก่ดิฉันเถิด…”
เนื้อความบางตอนของพระราชนิพนธ์ขอขมาสงฆ์ พระองค์โปรดให้อัญเชิญไปอ่านในที่ชุมนุมสงฆ์วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม เมื่อทรงพระประชวรหนัก
ทั้งได้รับสั่งทรงขอขมาพระบรมวงศานุวงศ์และเสนาบดีว่า วันนี้เป็นวันพระจันทร์เต็มดวง นักปราชญ์ทั้งหลายก็ถึงความดับเป็นอันมากในวันเพ็ญดังนี้ ควรพระชนมายุจะหมดจะดับในวันนี้เป็นแน่แล้ว ซึ่งขัดเคืองว่ากล่าวแก่ท่านทั้งหลายทั้งปวงมาแต่ก่อนนี้ ขออโหสิกรรมกันเสียเถิด อย่าได้เป็นเวรกันต่อไป
เมื่อพระอาการอ่อนหนัก ก็รับสั่งให้พยุงพระองค์พลิกพระเศียรทับพระพาหา เหมือนอย่างพระไสยาสน์ แล้วตรัสว่า เขาตายกัน ดังนี้แล้วให้จุดเทียนชัย แล้วทรงเจริญกรรมฐาน ซึ่งกล่าวกันว่า พระองค์ทรงกำหนดอานาปานัสสติ คือ การกำหนดลมหายใจเข้าออก ประกอบด้วยภาวนาบทพุทโธกำกับ จึงทำให้ผู้ที่อยู่ใกล้ชิดในสมัยนั้น ได้ยินแต่เสียงว่า พุท-โธ, พุท-โธ, พุท-โธ ฯ แล้วพระสุรเสียงค่อยแผ่วเบาลงๆ ได้ยินแต่เพียงคำว่า โธ-โธ-โธ ๆ แล้วเสด็จสวรรคตด้วยพระอาการอันสงบ ณ พระที่นั่งภาณุมาศจำรูญ ในพระบรมมหาราชวัง
พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จสวรรคต เมื่อวันพฤหัสบดีที่ ๑ ตุลาคม ๒๔๑๑ เวลา ๒๑.๐๕ นาฬิกา วันนั้นเป็นวันมหาปวารณา สิริพระชนมพรรษา ๖๔ พรรษา ดำรงสิริราชสมบัติ ๑๗ ปี ๕ เดือน ๒๗ วัน
การที่ผู้คนสมัยนั้นกลัวกันว่า การที่ไปอาราธนาพระภิกษุที่บวชมานานถึง ๒๗ ปี ไม่เคยจับงานราชการบ้านเมือง เคยแต่เทศน์พระธรรม และไม่มีเสนาพฤฒามาตย์คอยประคับประคอง จะเป็นการคิดถูกหรือไม่ จะทรงบริหารบ้านเมืองเป็นหรือ แต่แล้วก็ไม่มีเหตุอันน่าผิดหวังแต่ประการใดตลอด ๑๗ ปีแห่งรัชสมัยของพระองค์ กลับทรงเป็นผู้นำที่มีพระสติปัญญาปราดเปรื่อง ทรงครองใจเจ้านาย เสนามนตรี และอาณาประชาราษฎร์ได้เป็นอย่างดีตลอดรัชกาล
ด้วยสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณล้นเกล้าล้นกระหม่อมปวงข้าพระพุทธเจ้าอย่างหาที่สุดมิได้
บรรณานุกรม
(๑) ก.เมฆสวัสดิ์. เมื่อถึงกาลผลัดแผ่นดินแห่งกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : ลูกบาศก์ห้าสิบสี่, ๒๕๖๐. หน้า ๑๑๐.
(๒) ๑ ตุลาคม วันคล้ายวันสวรรคตพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. ศิลปวัฒนธรรม. ๑ ตุลาคม ๒๕๖๓. https://www.silpa-mag.com/this-day-in-history/article_3007?fbclid=IwAR2TF2pH6RRbcxIIicj5Mt4zOLvHSJiTvg0_y2lsFFCVZhKy_ONlK6k1s0s. สืบค้นเมื่อ ๓๐ กันยายน ๒๕๖๔.
Cr.โบราณนานมา