28/03/2023
วิถีแห่งสมอง ตอนที่ 62 การใช้ส้อม ช้อน และมีด 🍴🥄
หากพูดถึงการฝึกที่นักกายภาพบำบัดไม่ถนัดที่สุด คงหนีไม่พ้นกล้ามเนื้อมัดเล็ก หรือมือ และนิ้ว ที่ต้องอาศัยความละเอียดค่อนข้างมาก อย่างไรก็ตามแม้เราจะฟื้นความแข็งแรงกล้ามเนื้อมัดใหญ่ได้มากแค่ไหน แต่หากไม่สามารถทำกิจวัตรประจำวันได้ย่อมไม่เกิดประโยชน์อย่างเต็มที่ วันนี้เราจึงมาพูดคุยเรื่องบนโต๊ะอาหารกันครับ
การรับประทานอาหารต้องอาศัยการทำงานของกล้ามเนื้อหลายส่วน ทั้งแรงจากส่วนต้น คือ ลำตัว ข้อไหล่ และข้อศอก รวมถึงการเคลื่อนไหวอย่างละเอียดของส่วนปลาย คือ ข้อมือ และข้อนิ้ว เพื่อใช้อุปกรณ์ต่างๆ ในการรับประทานอาหาร (ซึ่งมีความซับซ้อนพอสมควร)
พวกเราจึงขอแยกส่วน เพื่อแบ่งปันการฝึกตามปัญหาที่พบได้บ่อย ดังนี้ครับ
🍴 ปัญหาที่มักพบในการใช้ส้อม ได้แก่
1. หลังจากยกส้อมขึ้นมาแล้ว ไม่สามารถเคลื่อนส้อมในมือไปสู่ตำแหน่งที่ต้องการใช้ได้
วิธีการฝึก: ผู้ป่วยอยู่ในท่าคว่ำแขน (pronation) ฝึกหมุนวัตถุขนาดเล็กในฝ่ามือด้วยนิ้วต่างๆ
2. ไม่สามารถถือส้อมไว้ระหว่าง นิ้วโป้ง ชี้ และกลางได้
วิธีการฝึก: ผู้ป่วยฝึกหยิบวัตถุขนาดเล็กด้วยนิ้วโป้ง ชี้ และกลาง จากนั้นซ้อมหยิบส้อม
3. ไม่สามารถถือส้อมไว้ระหว่าง ฝ่ามือ นิ้วนาง และก้อยได้ (ภาพที่ 1)
วิธีการฝึก: ผู้ป่วยฝึกหยิบเมล็ดถั่วด้วยนิ้วโป้ง นาง และก้อย ฝึกหงายแขน (supination) คว่ำแขนขณะถือเมล็ดถั่ว และนำใส่แก้ว จากนั้นซ้อมใช้ส้อม
4. ไม่สามารถถือส้อมขณะจิ้มลงไปบนอาหารได้
วิธีการฝึก: ผู้ป่วยฝึกใช้ส้อมเสียบอาหารด้วยการกระดกข้อมือลง (wrist flexion) และยกขึ้นมาด้วยการกระดกข้อมือขึ้น (wrist extension) โดยมีผู้ฝึกช่วยประคอง และคอยควบคุมไม่ให้เกิดการคว่ำแขน
🥄 ปัญหาที่มักพบในการใช้ช้อน ได้แก่
1. หลังจากยกช้อนขึ้นมาแล้ว ไม่สามารถเคลื่อนช้อนในมือไปสู่ตำแหน่งที่ต้องการใช้ได้
วิธีการฝึก: ผู้ป่วยอยู่ในท่าหงายแขน ฝึกใช้นิ้วโป้งแตะนิ้วอื่นทีละนิ้ว จากนั้นฝึกหมุนวัตถุขนาดเล็กในมือ
2. ไม่สามารถรักษาระดับของช้อนให้อยู่ในระดับที่เหมาะสมได้เมื่อยกขึ้นจากจาน (ภาพที่ 2)
วิธีการฝึก: ผู้ป่วยฝึกถือช้อนที่มีน้ำบรรจุอยู่ และเคลื่อนไหวแขนเข้าหาปาก ผู้ฝึกคอยคุมไม่ให้ผู้ป่วยก้มคอ
🔪 ปัญหาที่มักพบในการใช้มีด ได้แก่
1. ไม่สามารถถือมีดเพื่อตัดเนื้อได้
วิธีการฝึก: ผู้ฝึกช่วยนำการเคลื่อนไหว และควบคุมไม่ให้ผู้ป่วยเกิดการคว่ำแขน
2. ไม่สามารถเคลื่อนเนื้อเข้าหาส้อมได้ (ภาพที่ 3)
วิธีการฝึก: ผู้ป่วยฝึกเคลื่อนเนื้อเข้าหาส้อม ผู้ฝึกคอยควบคุมไม่ให้เกิดการคว่ำแขน
🍴 การจับส้อม และมีดข้างต้น จัดเป็น การจับแบบยึด (locking grip) คือ การที่ยึดอุปกรณ์ที่จะใช้ไว้ในฝ่ามือด้วยการงอ และหมุน (flexion and rotation) ของนิ้วนาง และนิ้วก้อย จากการทำงานของกล้ามเนื้อฝ่ามือฝั่งนิ้วก้อย (hypothenar muscles) โดยที่กล้ามเนื้อ opponens digiti minimi จะส่งผลต่อกระดูกมือ (metacarpal) โดยตรง ส่วนกล้ามเนื้อ abductor digiti minimi และกล้ามเนื้อ flexor brevis จะทำงานผ่านจุดเกาะที่นิ้วก้อยส่วนต้น (proximal phalange) (Forrest และ Basmajian, 1965) ในขณะเดียวกันกล้ามเนื้อ interosseus ที่ 4 และ กล้ามเนื้อกลุ่ม long finger flexors ก็ส่งผลต่อนิ้วนาง (Eyler และ Markee, 1954) นอกจากนี้กล้ามเนื้อ flexor carpi ulnaris ซึ่งมีจุดเกาะที่กระดูก pisiform ยังเป็นตัวช่วยเสริมการทำงานของกล้ามเนื้อ abductor digiti minimi ในการงอ และหมุนข้อนิ้วผ่านจุดเกาะดังกล่าวอีกด้วย
ส่วนการจับโดยอาศัยกระดูกมือชิ้นที่ 4 และ 5 อีกแบบ เรียกว่า การจับแบบประคับประคอง (supporting grip) เช่น การถือจาน (ภาพที่ 4) ซึ่งอาศัยการประคองจากฝั่งด้านนอก (lateral) โดยการงอของกระดูกมือชิ้นที่ 5 (fifth metacarpal) เพื่อให้นิ้วก้อยสามารถประคองจานอยู่ได้ นอกจากนี้กระดูกมือชิ้นที่ 5 ยังเหนี่ยวนำให้เกิดการงอของกระดูกมือชิ้นที่ 4 (forth metacarpal) ร่วมด้วย ผ่านการเชื่อมต่อของเอ็น intercapitular
บรรณานุกรม
1. Eyler D, Markee J 1954 The anatomy and function of the intrinsic musculature of the fingers. J Bone J Surg 36A:1–10.
2. Forrest W, Basmajian J 1965 Function of human thenar and hypothenar muscles. J Bone Joint Surg 47A:1585–1594.
📌📌📌
AT Home Physical Therapy ให้บริการทางกายภาพบำบัดในขอนแก่น
… สามารถติดต่อสอบถาม เพื่อรับคำแนะ หรือติดต่อรับบริการทางกายภาพบำบัดได้ที่ 0951695055 ค่ะ
หมายเหตุ: วันเสาร์-อาทิตย์ ตามเวลาที่สะดวกตรงกันระหว่างนักกายภาพบำบัดและผู้ป่วยค่ะ
#กายภาพบำบัด #ขอนแก่น #กายภาพบำบัดที่บ้าน #ผู้สูงอายุ #ผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง #ผู้ป่วยอัมพาต #การเคลื่อนไหวแบบแยกส่วน #การเคลื่อนไหวลำตัวแบบแยกส่วน #ข้อไหล่หลุด #ปวดข้อไหล่ #การฟื้นฟูแขนในผู้ป่วยอัมพาต #การฟื้นฟูไหล่ #การฟื้นฟูแขน #การฟื้นฟูมือในผู้ป่วยอัมพาต #การฟื้นฟูมือ #การเคลื่อนไหวแขนแบบแยกส่วน