30/05/2021
การตั้งตำรับยา เกิดจากการผสมกันของตัวยาต่างๆ ตั้งแต่ 2 ชนิดขึ้นไป โดยที่ตัวยาแต่ละตัวมีสรรพคุณเด่นและด้อยต่างกันออกไป ดังนั้นการตั้งตำรับยาอย่างเหมาะสม จะสามารถดึงประสิทธิภาพของยาออกมาได้อย่างเต็มที่ โดยมีผลข้างเคียงน้อยที่สุด
ตามคัมภีร์ “เน่ย์จิง (内经)” ตํารับยาจะประกอบด้วยตัวยาหลัก ตัวยารอง ตัวยาช่วย และตัวยานําพา
ตัวยาหลักเป็นตัวยาที่สำคัญที่สุดในตำรับยา โดยทั่วไปจะใช้ในปริมาณมากที่สุด ส่วนตัวยารอง และตัวยาช่วยจะใช้ในปริมาณรองลงมา นอกจากตัวยาหลักแล้ว ตำรับยาหนึ่งๆ ไม่จำเป็นต้องมี ส่วนประกอบครบหมด และตัวยาหนึ่ง ๆ อาจทำหน้าที่หลายอย่างได้ หากอาการเจ็บป่วยไม่ซับซ้อน อาจใช้ตัวยาเพียงหนึ่งหรือสองชนิดได้ หากตัวยาหลักและตัวยารองไม่มีพิษหรือไม่มีอาการข้างเคียง ก็ไม่จำเป็นต้องมีตัวยาช่วย และหากตัวยาหลักสามารถเข้า สู่บริเวณที่เจ็บป่วยได้ ก็ไม่จำเป็นต้องใช้ตัวยานำพา
(กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือกกระทรวงสาธารณสุข, 2554, น. 7)
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
◉ ตัวยาหลัก (主药 จู่เย่า หรือ 君药 จฺวินเย่า)
- ตัวยาหลัก คือตัวยาสําคัญในตํารับท่ีให้ผลการรักษาตามอาการหรือสรรพคุณหลักของตํารับยานั้น
- โดยส่วนมากจะมีสัดส่วนน้ำหนักมากกว่ายาตัวอื่น และเป็นยาที่ขาดไม่ได้อย่างเด็ดขาดในตำรับ
* สำคัญขนาดที่ว่าตำรับยาบางตำรับ เอาชื่อตัวยาหลักมาเป็นชื่อตำรับเลยทีเดียว
ยกตัวอย่างเช่น ตำรับยากุ้ยจือทัง ที่นำเอาตัวยาหลักหลักอย่างกุ้ยจือ (桂枝-กิ่งอบเชย) มาตั้งเป็นชื่อตำรับ
◉ ตัวยารอง (辅药 ฝู่เย่า หรือ 臣药 เฉินเย่า)
- ตัวยารอง มีด้วยกัน 2 บทบาท ได้แก่
1. ช่วยเสริมหรือเพิ่มประสิทธิผลการรักษาของ ตัวยาหลัก
ยกตัวอย่างเช่น : การใช้ โสมคน (人参) ในตำรับ ปู่จงอี้ชี่ทัง (补中益气汤) ที่ช่วยเสริมสรรพคุณบำรุงพลังให้แก่ หวงฉี (黄芪) ซึ่งเป็นตัวยาหลัก
2. รักษาอาการอื่น ๆ ของโรคนั้น ๆ ท่ีตัวยาหลัก ไม่สามารถครอบคลุมอาการเหล่านั้นได้
ยกตัวอย่างเช่น : การใช้ จู้หรู (竹茹-เปลือกชั้นกลางของลำต้นไผ่ดำ) ในตำรับ เวินต่านทัง (温胆汤) ที่นอกจากจะช่วยเสริมสรรพคุณขจัดเสมหะแก่ ปั้นเซี่ย (半夏) ซึ่งเป็นตัวยาหลักแล้ว ยังช่วยระบายความร้อนที่ซึ่งตัวยาหลักไม่สามารถทำได้
◉ ตัวยาช่วย (佐药 จั่วเย่า)
- ตัวยาช่วย มีด้วยกัน 3 บทบาท ได้แก่
1. 佐助 - ช่วยเสริมฤทธ์ิของตัวยาหลักและตัวยาเสริม เพื่อรักษาอาการรองและอาการอื่น
ยกตัวอย่างเช่น : การใช้ ซิ่งเหริน (杏仁) เสริมฤทธิ์การกระจายพลังที่ปอดและบรรเทาอาการหอบ ในตำรับ หมาหวงทัง (麻黄汤)
2. 佐制 - ลดพิษและควบคุมฤทธ์ิของตัวยาหลักและตัวยาเสริม
ยกตัวอย่างเช่น : การใช้ เซิงเจียง (生姜 - ขิงสด) ลดพิษของปั้นเซี่ย (半夏) ซึ่งเป็นตัวยาหลักในตํารับยา เวินต่านทัง (温胆汤)
3. 反佐 - ใช้ในกรณีท่ีออกฤทธ์ิตรงข้ามกับตัวยาหลัก
ยกตัวอย่างเช่น : การใช้ตัวยาช่วยที่มีฤทธิ์ระบายตรงกันข้ามกับตัวยาหลักที่มีฤทธิ์บำรุง ในตำรับ ลิ่วเว่ย์ตี้หวงหวาน (六味地黄丸)
◉ ตัวยานําพา (使药 สื่อเย่า)
- ตัวยานําพา มีด้วยกัน 2 บทบาท ได้แก่
1. 调和 - ทําหน้าท่ีปรับตัวยาในตํารับให้เข้ากัน
ยกตัวอย่างเช่น : การใช้กันเฉ่า (甘草- ชะเอมเทศ) ในหลายๆตำรับยา ทําหน้าท่ีปรับตัวยาทั้งตํารับให้เข้ากัน
2. 引经 - ทําหน้าท่ีนําพาตัวยาอื่น ๆ ในตํารับให้ไปยังบริเวณท่ีต้องการรักษา
ยกตัวอย่างเช่น : การใช้ เจี๋ยเกิง (桔梗) ในตำรับ เซินหลิงไป๋จู๋ส่าน (参苓白术散) ที่นำพาตัวยาเข้าไปยังปอด
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
สนใจปรึกษาปัญหาสุขภาพ
สามหลวงคลินิก หัวหิน
โทร : 084-919-3546
สามหลวงสหคลินิก นนทบุรี
โทร : 089-918-8548
https://samluangclinic.com
https://www.facebook.com/samluangclinic