27/10/2025
PHỤC HỒI CHỨC NĂNG CỨNG KHỚP GỐI SAU GÃY ĐẦU DƯỚI XƯƠNG ĐÙI
Gãy đầu dưới xương đùi là một chấn thương nghiêm trọng, thường liên quan đến mặt khớp gối, do đó có nguy cơ cao dẫn đến biến chứng cứng khớp gối (hạn chế tầm vận động khớp gối). Phục hồi chức năng đóng vai trò then chốt trong việc lấy lại chức năng vận động, sức mạnh cơ bắp và chất lượng cuộc sống cho người bệnh.
I. Nguyên tắc cơ bản
Quá trình phục hồi chức năng cần tuân thủ các nguyên tắc sau:
1. Cá thể hóa: Chương trình tập luyện phải được thiết kế riêng biệt, phù hợp với loại gãy xương, phương pháp điều trị (bó bột hay phẫu thuật kết hợp xương), tình trạng liền xương và mức độ cứng khớp của từng người bệnh.
2. Tăng tiến từ từ: Tập luyện cần tiến hành từng bước, từ nhẹ đến nặng, từ thụ động sang chủ động và có sức cản, tăng dần cường độ và tầm vận động khớp theo sự chịu đựng của người bệnh.
3. Kiểm soát đau và sưng nề: Giảm đau và sưng nề (bằng thuốc, chườm lạnh/nóng, điện trị liệu...) là ưu tiên hàng đầu để tạo điều kiện thuận lợi cho việc tập luyện.
4. Kiên trì và tuân thủ: Đây là yếu tố quyết định thành công. Bệnh nhân cần tập luyện đều đặn và đúng kỹ thuật theo hướng dẫn.
5. Chú trọng di động xương bánh chè: Di động xương bánh chè giúp ngăn ngừa dính và là bước quan trọng để lấy lại tầm vận động gập và duỗi gối.
II. Các Giai đoạn Phục hồi Chức năng (Tham khảo)
Quá trình phục hồi chức năng thường được chia thành nhiều giai đoạn, tùy thuộc vào thời điểm chấn thương và tình trạng liền xương.
Giai đoạn 1: Giai đoạn bất động (Sau chấn thương/phẫu thuật)
• Mục tiêu: Kiểm soát đau, giảm sưng, duy trì sức mạnh các cơ xung quanh và phòng ngừa biến chứng.
• Bài tập:
• Co cơ tĩnh: Co cơ tứ đầu đùi (ép gối) và cơ cẳng chân (bắp chuối) mà không làm di chuyển khớp gối. Thực hiện nhiều lần trong ngày (giữ 5-10 giây, nghỉ 5 giây).
• Vận động khớp háng và cổ chân: Tập gấp, duỗi, xoay khớp háng và cổ chân (gập duỗi bàn chân) chủ động để tăng lưu thông máu, phòng ngừa huyết khối.
• Tập thở và thay đổi tư thế: Phòng ngừa viêm phổi và loét do đè ép.
• Tập di động xương bánh chè: Kỹ thuật viên (hoặc bệnh nhân tự thực hiện) di động nhẹ nhàng xương bánh chè theo các hướng lên, xuống, trái, phải để chống dính.
Giai đoạn 2: Giai đoạn bắt đầu vận động khớp (Thường sau 4-8 tuần, khi xương tương đối vững)
• Mục tiêu: Lấy lại tầm vận động khớp gối (gấp, duỗi) và tăng sức mạnh cơ.
• Bài tập:
• Tập gấp/duỗi gối thụ động hoặc chủ động có trợ giúp:
• Trượt gót chân trên giường: Nằm ngửa, từ từ trượt gót chân về phía mông (gập gối) đến mức tối đa không gây đau, sau đó duỗi thẳng lại.
• Gập gối bằng dây/khăn: Dùng dây hoặc khăn quấn quanh bàn chân, kéo nhẹ nhàng để gập gối, giữ rồi duỗi thẳng.
• Tập duỗi thẳng gối chủ động: Nằm ngửa, duỗi thẳng chân hết mức, siết cơ đùi.
• Tập nâng chân thẳng (Straight Leg Raise): Nằm ngửa, siết cơ đùi và nâng chân thẳng lên khỏi mặt giường khoảng 15-30 cm, giữ 3-5 giây rồi hạ xuống.
• Di động xương bánh chè tiếp tục được duy trì.
Giai đoạn 3: Giai đoạn tăng cường chức năng (Khi xương liền vững và tầm vận động khớp cải thiện)
• Mục tiêu: Lấy lại tầm vận động khớp tối đa, tăng cường sức mạnh cơ bắp toàn bộ chi dưới và phục hồi dáng đi.
• Bài tập:
• Tiếp tục các bài tập lấy lại tầm vận động với cường độ tăng dần, có thể dùng các dụng cụ hỗ trợ như dụng cụ gập duỗi gối liên tục (CPM) hoặc kéo giãn thụ động theo hướng dẫn của Kỹ thuật viên Vật lý trị liệu.
• Tập mạnh cơ có sức cản: Dùng tạ cổ chân, dây kháng lực hoặc máy tập để tăng cường sức mạnh cơ đùi (cơ tứ đầu, cơ ụ ngồi) và cẳng chân.
• Tập đứng chịu lực: Tập đứng chịu một phần rồi toàn bộ trọng lượng cơ thể trên chân đau (khi có chỉ định của bác sĩ).
• Tập đi với dụng cụ trợ giúp (nạng, khung tập đi, gậy) sau đó tiến tới đi lại bình thường.
• Các bài tập chức năng: Tập lên xuống bậc thang, ngồi xổm nhẹ nhàng (khi có chỉ định).
• Đạp xe đạp tại chỗ: Giúp cải thiện tầm vận động và sức mạnh cơ đùi mà ít gây áp lực lên khớp gối.
III. LƯU Ý QUAN TRỌNG
• Không tự ý tập luyện quá mức: Tránh các động tác xoắn vặn hoặc gấp gối đột ngột, quá sức chịu đựng vì có thể làm tổn thương thêm ổ gãy hoặc gây đau, sưng nề.
• Không đắp thuốc lá, cao lá: Tuyệt đối không đắp các loại thuốc lá, cao không rõ nguồn gốc lên khớp gối vì có nguy cơ gây vôi hóa cạnh khớp, làm cứng khớp nặng hơn.
• Thường xuyên tái khám và chụp X-quang: Theo dõi quá trình liền xương và điều chỉnh chương trình tập luyện.
• Tránh kê gối dưới khớp gối khi nằm: Điều này có thể gây mất khả năng duỗi thẳng gối.
Kết luận: Phục hồi chức năng cứng khớp gối sau gãy đầu dưới xương đùi là một hành trình dài và đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa bệnh nhân, gia đình và đội ngũ y tế. Việc bắt đầu tập luyện sớm, đúng phương pháp và kiên trì là chìa khóa để người bệnh sớm trở lại các hoạt động sinh hoạt hàng ngày.
