10/09/2025
Chữa lành và nuôi dưỡng đất (p2)
Nhắc đến đất đai, tôi không bao giờ dùng từ “cải tạo” mà tôi luôn dùng từ “nuôi dưỡng” vì đất vốn không phải là thứ gì đó “xấu xa” để cần sự “cải tạo” của con người, mà đúng hơn là con người với lòng tham vô đáy đã bức hại đất đai. Đất là hệ sinh thái khổng lồ với vô vàn sinh vật sống cộng sinh theo những quy luật tự nhiên vô cùng phức tạp, chỉ có những ai hiểu và yêu đất mới biết cách nuôi dưỡng và duy trì sự phì nhiêu màu mỡ cho đất. Tiếc là con người trên mặt đất này chủ yếu xem đất như con bò sữa để khai thác tận diệt, khiến thực phẩm ngày càng nghèo nàn cả về lượng và chất. Tôi thực sự xót xa khi chứng kiến người ta bạc bẽo và bức tử đất trong bộ phim tài liệu “Nông nghiệp nào nuôi 6 tỷ người trên mặt đất”, từ những quốc gia giàu có cho đến những nước nghèo nhất. Lòng tham và sự tàn nhẫn như "ma đưa lối, quỷ dẫn đường" đến một tương lai u ám của sự hủy diệt nếu chúng ta không kịp thời tỉnh ngộ.
Hiện nay đa số các vườn thành viên trong cộng đồng chủ yếu canh tác theo lối truyền thống, sử dụng phân tro, phân xanh thực vật kết hợp với phân vật nuôi ăn tự nhiên như trâu, bò, dê, gà…Các bạn lưu ý là nhóm không chấp nhận sử dụng phân vật nuôi công nghiệp (dùng thức ăn công nghiệp chứa thành phần GMO, tiêm chích vacxin/kháng sinh). Yêu cầu hiện tại của nhóm chỉ dừng ở mức vật nuôi được ăn thức ăn đúng sinh lý của loài (vd: dê/bò ăn cỏ, gà ăn thóc/rau/côn trùng..) chứ không yêu cầu vật nuôi phải được ăn đồ organic, rất nhiều bạn hiểu lầm chỗ này.
Về phương pháp ủ, cách dễ dàng và đơn giản nhất là các bạn cho phân vật nuôi ủ tự hoại với lá cây khoảng 2-3 tháng là có thể sử dụng. Lá cây chứa nhiều enzyme và các vi sinh vật bản địa nên cho thành phẩm rất phù hợp với đất. Nhược điểm của phương pháp này là thời gian ủ hơi lâu mới sử dụng được. Một cách khác là sử dụng trùn quế để đẩy nhanh sự chuyển hóa phân vật nuôi thành “thức ăn” cho đất và cây. Tuy nhiên đa số các cơ sở trùn quế sử dụng nguyên liệu rất độc hại như phân bò sữa, phân heo/gà công nghiệp…nên việc tồn dư hóa chất và kim loại nặng là khó tránh khỏi. Người Amish và người Hunza có những cách ủ phân bón cực kỳ thông minh và tiết kiệm, các bạn có thể tìm hiểu thêm (phạm vi bài viết này tôi không đưa vào vì quá dài).
Ngoài phân vật nuôi, một cách nuôi dưỡng đất rẻ tiền và hiệu quả là áp dụng luân canh các loại cây giàu dinh dưỡng (vd: các cây họ đậu) hoặc trồng xen kẽ những loại cây có hàm lượng dinh dưỡng vượt trội (vd: chùm ngây). Xác thực vật sau thu hoạch, rau củ thừa…đều là những nguồn thức ăn nuôi dưỡng đất hoàn hảo. Một số bạn chạy theo “trào lưu” sử dụng phân vi sinh để phân hủy các chất hữu cơ, đây thực chất là công nghệ EM (effective micro-organisms) đã được tôi đề cập trong nhiều bài viết. Dựa trên công nghệ EM, vô số các loại phân vi sinh đã ra đời và được bán rộng rãi trên thị trường. Thực ra công nghệ EM không có gì xấu nhưng nó tồn tại rất nhiều vấn đề phức tạp trong quan hệ sinh học và chuyển hóa giữa vi sinh vật và cây trồng (tôi đã nêu rõ trong một bài viết) nên việc làm chủ công nghệ này hết sức tốn kém và đòi hỏi nhiều chất xám mà không phải “người nông dân sinh thái” nào cũng có đủ khả năng, đó là chưa kể đến thành phần nhiều loại phân vi sinh có thể chứa các phụ gia hóa chất độc hại. Đối với công nghệ vi sinh (EM) nếu không biết cách làm và khử độc tính của vi sinh vật bên ngoài đưa vào thì sẽ gây "ngộ độc" cho đất và phá hủy hệ vi sinh vật bản địa của đất.
Ý nghĩa thực sự của canh tác hữu cơ/thuận tự nhiên là sự làm chủ nguyên liệu và phương thức canh tác của người nông dân, từ đó tạo ra sự độc lập với các “nhóm lợi ích” tham lam. Nếu phải lệ thuộc vào các nguồn cung phân bón/cây giống như mô hình canh tác hóa học thì rõ ràng ý nghĩa này không còn nữa. Sự lệ thuộc đó sẽ tạo ra một vòng xoáy mới của đồng tiền và lòng tham, đó là lý do tôi không bao giờ khuyến khích các bạn sử dụng các loại phân vi sinh cho vườn.
Nhìn chung bổ sung đa/trung lượng khá đơn giản và chỉ cần chăm chỉ cộng với một chút kiến thức về thiết kế vườn, các bạn hoàn toàn có thể tự chủ được nguồn cung sạch với chi phí thấp. Tuy nhiên đa/trung lượng mới chỉ hình thành nên bộ khung “xương thịt” của thực vật, những khác biệt về chất lượng sản phẩm chủ yếu do vi lượng quyết định. Organic hay thuận tự nhiên thực ra chỉ đảm bảo “độ sạch” chứ không liên quan gì đến “độ ngon” như hương vị, mùi thơm, sự bùi béo …Với gần 100 nguyên tố, việc bổ sung vi lượng cho đất và cây là vấn đề khá nan giải do nguyên liệu tự nhiên cung cấp đầy đủ vi lượng không dễ tìm và chi phí khá cao.
Những loại phân bón hữu cơ tốt trên thế giới bổ sung cả đa/trung/vi lượng (vd như Agrostim) có giá thành khá cao mặc dù chúng tạo nên sự khác biệt rất lớn về mặt vi lượng. Khác với công nghệ EM, những loại phân bón hữu cơ này không chứa bất kì vi sinh vật nào mà thường sử dụng công nghệ MS (Microbial Stimulation). Thành phần đặc biệt của chúng giúp thay đổi cấu trúc hệ vi sinh vật hiện hữu trong đất theo hướng có lợi, từ đó cải thiện khả năng hấp thụ của cây và tạo ra tác dụng gián tiếp lên chất lượng sản phẩm. Những loại phân bón này được cô đặc từ các nguyên liệu hữu cơ như rong biển, lông vũ, huyết tương, các chiết xuất thực vật…nên nó được chấp thuận trong canh tác organic và bio dynamic (OMRI listed). Mức độ cô đặc càng cao thì phân bón càng chất lượng. Tôi khuyến khích các bạn dùng những loại phân bón theo công nghệ MS đi kèm với các phương pháp ủ hoại sử dụng vi sinh vật bản địa (IMO) để tiết kiệm chi phí mà vẫn đạt chất lượng nông sản cao (xem phần 3 để biết cách ủ hoại sử dụng IMO).
Các bạn cũng có thể tham khảo cách bổ sung vi lượng bằng các loại bột khoáng mịn từ đá núi lửa tại đây: [https://www.facebook.com/groups/1051244478278367/permalink/23964542789855211/]
Chúc các bạn sức khỏe và sự giác ngộ,
Sài Gòn, 07/03/2019
Jerry Do
Ảnh: đất sống luôn khác hẳn đất chết 😸
