23/10/2025
LÀM SAO ĐỂ GIÚP CON THOÁT KHỎI “VÒNG LẶP GIẬN DỮ”?
Giúp con kiểm soát cơn giận đôi khi dường như là điều bất khả thi, nhất là khi cảm xúc đang dâng cao. Nhưng cha mẹ có thể hướng dẫn con nhận diện nguyên nhân khiến mình nổi giận và thay thế những suy nghĩ tiêu cực bằng những sự thật tích cực, để dần thoát ra khỏi “vòng lặp giận dữ” ấy.
MỘT VÒNG LẶP GIẬN DỮ CỦA CON TRÔNG NHƯ THẾ NÀO?
Một hôm khi đi cắm trại, con gái lớn của tôi - Maddie (10 tuổi), bỗng nổi giận dữ dội. Khi tôi đang băng tay cho Aly (6 tuổi) - em gái của con bị bỏng tro nóng.
Maddie tiến lại gần và nói đầy bực tức: “Con cũng bị bỏng mà! Tối qua khi làm kẹo S’mores!”
Tôi vừa giữ bình tĩnh vừa nói: “Chờ một chút nhé, để mẹ giúp em con xong đã.”
Ngay lập tức, Maddie gắt lên: “Lúc nào mẹ cũng giúp em trước! Mẹ chẳng quan tâm đến con gì hết!”
Rồi con bỏ chạy về cabin trong nước mắt. Tôi biết, nếu mình đi theo để “nói lý lẽ”, thì y như rằng cuộc cãi vã sẽ lại tiếp diễn: tôi thì khuyên nhủ, còn con thì phản ứng dữ dội. Rõ ràng là cả hai mẹ con đang mắc kẹt trong một vòng lặp giận dữ, và điều đó khiến ai cũng kiệt sức, nhất là Maddie.
VÒNG LẶP GIẬN DỮ DIỄN RA NHƯ THẾ NÀO?
Khi một đứa trẻ tức giận, con sẽ bị cuốn vào chuỗi phản ứng gồm suy nghĩ - cảm xúc - phản ứng cơ thể - hành vi, tạo thành một vòng xoáy khó thoát ra:
(1) Một sự kiện gây đau hoặc khó chịu khởi phát cơn giận. Ví dụ: lời nói, hành động của ai đó, hoặc kỳ vọng bị vỡ.
(2) Sự khó chịu ấy kích hoạt suy nghĩ tiêu cực: “Mẹ chẳng thương mình”, “Không ai hiểu mình cả.”
(3) Những suy nghĩ đó khiến con cảm thấy bị tổn thương, sợ hãi hoặc phẫn nộ.
(4) Cảm xúc mạnh dẫn đến phản ứng sinh lý: mặt đỏ bừng, tim đập nhanh, nắm tay lại, khó suy nghĩ tỉnh táo.
(5) Cuối cùng là hành vi bộc phát: cãi lại, bỏ đi, hoặc im lặng đóng kín lòng mình.
CÁCH GIÚP CON DỪNG LẠI VÒNG LẶP GIẬN DỮ
Cha mẹ thường cố giảng giải hoặc dạy con bài học ngay giữa lúc con đang nổi giận, nhưng đó là lúc con không thể lý trí được. Dù là trẻ nhỏ hay tuổi teen, một khi đã rơi vào cảm xúc mạnh, con không thể nghe ta nói bằng lý trí.
Thay vì mắng hay thuyết phục, hãy tạm dừng vòng xoáy bằng những câu đơn giản:
- “Mẹ thấy con đang rất giận.”
- “Mẹ xin lỗi vì chuyện này làm con buồn. Khi nào sẵn sàng, mình cùng nói nhé.”
- “Mẹ cũng từng giận như con. Con muốn mẹ giúp không?”
- “Giận là chuyện bình thường, nhưng quan trọng là con chọn cách thể hiện thế nào.”
Những câu nói ấy giúp con cảm thấy được nhìn thấy và được thấu hiểu, thay vì bị phán xét. Khi cha mẹ bình tĩnh và sẵn sàng lắng nghe, con sẽ dễ quay lại và mở lòng hơn.
DẠY CON NHẬN DIỆN VÀ DỪNG LẠI VÒNG LẶP GIẬN DỮ THEO 3R:
1. Recognize - Nhận diện: Giúp con nhận ra suy nghĩ nào xuất hiện trước cảm xúc giận. Cha mẹ có thể cùng con viết danh sách những “suy nghĩ kích hoạt”: “Không ai tôn trọng mình.”; “Chẳng ai quan tâm.”; “Thật không công bằng.”
Nếu con chưa nhận ra, cha mẹ có thể gợi ý: “Mẹ thấy mỗi lần con nghĩ rằng mẹ không nghe con nói, con thường nổi giận với mẹ.”
2. Reflect - Suy xét: Hướng dẫn con xem lại xem suy nghĩ đó có thật không. “Con nghĩ mẹ không quan tâm - nhưng có đúng là vậy không?”. Khi con biết dừng lại để xem xét suy nghĩ, con đã bắt đầu kiểm soát được cảm xúc.
3. Redirect - Chuyển hướng: Thay thế suy nghĩ sai lệch bằng một suy nghĩ tích cực, đúng sự thật hơn.
Ví dụ:
- “Mẹ vẫn yêu con, dù mẹ đang bận giúp em.”
- “Chuyện này thật không công bằng, nhưng con vẫn có thể giữ bình tĩnh.”
Việc này cần được luyện tập thường xuyên để trở thành thói quen. Khi con biết “nhận diện - suy xét - chuyển hướng” suy nghĩ của mình, con sẽ dần dừng được vòng xoáy giận dữ trước khi nó bùng nổ.
NHẬN DIỆN CƠN GIẬN THEO TỪNG ĐỘ TUỔI
Từ 0-3 tuổi: Trẻ khóc vì đói, mệt, đau, sợ chứ không phải vì “hư”. Điều trẻ cần là sự đáp ứng yêu thương và người lớn bình tĩnh.
Từ 4-8 tuổi: Trẻ dễ nổi giận khi thay đổi lịch trình hoặc bị hiểu lầm. Hãy giúp con đặt tên cho cảm xúc (“con đang tức”, “con thấy bị bỏ rơi”), vì khi có từ ngữ, con sẽ dễ kiểm soát hơn.
Từ 9-12 tuổi: Tiền dậy thì khiến cảm xúc lên xuống thất thường. Trẻ cần được trao quyền tự chủ nhỏ - ví dụ: tự chọn quần áo, sắp xếp góc học tập - để cảm thấy mình được tôn trọng.
Từ 13-18 tuổi: Tuổi teen khao khát độc lập, nhưng lại chịu nhiều áp lực học tập, bạn bè, cảm xúc. Hãy cho con quyền được cảm thấy giận, đồng thời giúp con hiểu nguyên nhân sâu xa của cảm xúc ấy.
Khi chúng ta giúp con nhận diện - suy xét - chuyển hướng những suy nghĩ tiêu cực, con sẽ dần chuyển hóa được cơn giận thành sự hiểu biết và lựa chọn tích cực.
Hãy nhớ rằng: bình tĩnh là kỹ năng được học, không phải bản năng. Và cha mẹ chính là người thầy đầu tiên giúp con học cách đó: “Một tâm trí bình an là món quà lớn nhất mà cha mẹ có thể trao cho con.”
📚 Nguồn bài viết: Focus On The Family
📝 Dịch và tổng hợp: Family & Child Psychology with Nguyen Minh Thanh
------------------
Nguyễn Minh Thành
Nghiên cứu sinh Tiến sĩ Tâm lý học (Bỉ)
Thạc sĩ Khoa học (MS) Tâm lý học Phát triển và Giáo dục (Trung Quốc)
Chuyên gia Tâm lý học Gia đình và Trẻ em
