27/08/2021
• Giữa lối sống bi quan và lạc quan, cái nào an toàn hơn? •
Hiệp Hội Tâm Lý Học Hoa Kỳ (APA) định nghĩa bi quan là “thái độ cho rằng mọi chuyện sẽ tệ đi và rằng những mong ước hay mục tiêu của con người sẽ khó mà thành hiện thực.” [1]
Một người với tính cách bi quan thường có nhiều góc nhìn tiêu cực – hay có thể nói là “thực tế” theo một số quan điểm – về cuộc sống. Người lạc quan, mặt khác, lại nhìn mọi thứ tích cực hơn.
Người bi quan thường dự đoán kết quả theo chiều hướng tồi tệ và nghi ngờ khi mọi thứ có vẻ đang tiến triển tốt đẹp. Người lạc quan trông đợi vào kết quả thuận lợi và tìm kiếm những điều tốt đẹp khi cuộc sống không được như ý.
Bi quan không phải là một đặc trưng tính cách mà hầu hết con người ta muốn có. Thường nó liên đới với sự tiêu cực, một thái độ “nửa mùa”, trầm cảm, và những rối loạn khí sắc khác. Tuy nhiên, một chút suy nghĩ tiêu cực với “liều lượng” vừa phải không phải lúc nào cũng tệ. Mặc dù chúng ta đều bảo nhau phải cười, nghĩ về mặt tích cực, “đời quăng ta trái chanh thì hay làm một ly nước chanh”, nhưng đó không phải lúc nào cũng là một điều lành mạnh nên làm. Trong thực tế, đôi khi một chút bi quan thực sự có thể là một điều tốt.
Các nhà tâm lý học coi bi quan và lạc quan dao động như một quãng phổ (spectrum), trong đó mỗi quan điểm và đặc trưng tính cách của chúng ta nằm đâu đó trên quãng phổ này. Tại đầu mút của phổ, người bi quan cực điểm sẽ rất khổ sở và người lạc quan cực điểm có khi lại sống quá tách rời với hiện tại (nguyên văn của câu: At either end of the spectrum, the pure pessimist may be miserable and the pure optimist may be detached from reality).
Hầu hết mọi người đều nằm đâu đó ở khoảng giữa của phổ bi quan – lạc quan.
____________________________________
Một số gợi ý dưới đây có thể giúp bạn xác định được rằng mình là người có xu hướng bi quan hay lạc quan nhiều hơn:
- Bạn cảm thấy ngạc nhiên khi mọi chuyện tiến triển tốt đẹp.
- Bạn không theo đuổi cái bạn muốn vì bạn nghĩ rằng chắc mình sẽ thất bại thôi.
- Bạn luôn tập trung suy nghĩ vào những tình huống không hay có thể xảy ra.
- Bạn cho rằng cái hại lúc nào cũng tác động nặng nề hơn cái lợi.
- Bạn xuất hiện Hội chứng kẻ mạo danh (Imposter syndrome) và đánh giá thấp năng lực bản thân.
- Bạn có xu hướng tập trung vào những lỗi lầm và những điểm yếu của mình thay vì những điểm mạnh.
- Bạn thường cảm thấy phiền với sự lạc quan “ngập nắng” đến từ những người khác.
- Bạn thường có những sự độc thoại nội tâm tiêu cực.
- Bạn cho rằng tất thảy những điều tốt đẹp rồi cũng có ngày kết thúc.
- Bạn cảm thấy bằng lòng với tình trạng hiện tại hơn là cố gắng thay đổi nó trở nên tốt hơn.
Có thể bạn không phải lúc nào cũng trải qua tất cả những điều kể trên, nhưng người bi quan có xu hướng xuất hiện nhiều dạng suy nghĩ này ở một mức độ nhất định.
____________________________________
Phổ dao động Lạc quan – Bi quan (The Optimism – Pessimism Spectrum)
Mỗi người đều có những nốt “thăng” và “trầm” khác nhau mỗi khi suy nghĩ tích cực hoặc tiêu cực. Hoàn cảnh sống, tác động của thời gian và những trải nghiệm cũng có thể ảnh hưởng lên biên độ dao động bi quan hay lạc quan tương đối của chúng ta.
Ta thường lạc quan hơn về một khía cạnh đời sống nào đó và ít lạc quan hơn trong những khía cạnh khác. Tuy nhiên, tâm trạng và suy nghĩ của chúng ta thường nghiêng về một trong hai đầu của phổ, từ đó hình thành những tính cách lạc quan hơn và ngược lại.
Có nhiều lý do giải thích tại sao lại có một số người có dạng tính cách tiêu cực hơn người khác, bao gồm:
- Gen di truyền.
- Đặc điểm và đời sống gia đình.
- Những trải nghiệm trong quá khứ.
- Các yếu tố xã hội và môi trường sống.
Những người có góc nhìn bi quan hơn thường nhận được ít hỗ trợ hơn từ xã hội, sức bật tinh thần kém hơn, ít có khả năng đương đầu với căng thẳng, và có tỷ lệ mắc các rối loạn trầm cảm và lo âu cao hơn.
____________________________________
Ứng dụng
Mặc dù các yếu tố góp phần vào tính bi quan hầu hết đều mang tính tiêu cực, nhưng bi quan cũng có mặt tốt. Trong thực tế, bi quan ở một “liều lượng” lành mạnh có thể mang lại một số ích lợi. Cụ thể, người bi quan thường có sự chuẩn bị tốt hơn cho những thời điểm khó khăn và có thể tránh được những rủi ro mà những người lạc quan có thể không ngờ tới.
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng người bi quan thường nhìn trước được những trở ngại một cách dễ dàng hơn vì họ luôn “tính” rằng mọi chuyện sẽ diễn biến tệ đi. Điều này có nghĩa là họ có khả năng cao sẽ lên kế hoạch để đối phó với những khó khăn đó.
Một nghiên cứu xuất bản năm 2013 trên Tập San Nghiên Cứu về Tính cách (the Journal of Research in Personality) đã phát hiện thấy những người hay suy nghĩ tiêu cực sẽ có khả năng xây dựng cho bản thân những “mạng lưới” bảo hộ an toàn hơn, chuẩn bị tốt hơn (cả thực hành và tâm lý) khi mọi chuyện diễn biến tệ. [2]
____________________________________
Tác động của lối suy nghĩ
Một khác biệt then chốt giữa cách một người bi quan và lạc quan suy nghĩ có liên quan tới kiểu lý giải vấn đề của họ, về cơ bản chính là cách con người ta phiên giải những gì diễn ra trong đời sống mình. Một người lạc quan sẽ tiếp nhận những sự kiện tích cực và phóng đại chúng lên, đồng thời giảm nhẹ tính tiêu cực của hoàn cảnh; một người bi quan sẽ làm điều ngược lại, coi nhẹ tính tích cực và hướng tập trung vào điều tiêu cực.
Khuynh hướng xem nhẹ điều tiêu cực – một trong những đặc tính của người lạc quan giúp tạo cảm hứng để họ mơ lớn và khuyến khích họ tiếp tục cố gắng thậm chí ngay cả sau khi phải đối mặt với những thất bại – cũng có thể làm xuất hiện một cảm nhận sai lệch về sự an toàn có thể khiến người lạc quan không thể nhận thức rõ những khó khăn tiềm ẩn và lên kế hoạch đối phó phù hợp. Nó cũng có thể khiến họ cảm thấy ngạc nhiên khi mọi chuyện diễn ra không như mong đợi.
Tuy nhiên, chính những đặc tính này – xem nhẹ điều tiêu cực và phóng đại điều tích cực – có thể giúp một người lạc quan vượt qua những khoảng thời gian khó khăn lại có thể đưa người bi quan tới một kết cục tăm tối và vô vọng hơn.
Một người lạc quan có thể tìm kiếm giải pháp mới thay vì đắm chìm trong vấn đề; họ thường có hy vọng vào tương lại và các kỹ năng ứng phó giúp họ vượt qua trở ngại, giúp họ biến “nguy thành an”.
Có rất nhiều nghiên cứu đã đi đến một kết luận là, để có một sức khỏe tốt thì hạn chế bi quan quan trọng hơn là gia tăng tính lạc quan. [3] Nói cách khác, bạn không cần lúc nào cũng phải hứng khởi quá mức. Chìa khóa ở đây có lẽ nằm ở việc hạn chế tác động tiêu cực lên sức khỏe của những suy nghĩ bi quan quá độ, trong khi đó, lúc nào cũng suy nghĩ tích cực đơn thuần cũng chẳng đem lại lợi ích gì to tát cho lắm.
____________________________________
Rõ ràng là quá bi quan mang đến nhiều điều hạn chế. Một số những “cạm bẫy” lớn của việc bi quan quá mức như:
- Chìm đắm trong những suy nghĩ tiêu cực không tốt với sức khỏe thể chất và tinh thần. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng nữ giới có tỷ lệ mắc trầm cảm cao hơn cũng như thời gian trầm ngâm với bản thân, chìm đắm trong suy nghĩ và chiêm nghiệm bản thân nhiều hơn. [4] Trầm ngâm và tư lự đều là yếu tố cấu thành nên suy nghĩ bi quan.
- Suy nghĩ tiêu cực quá mức góp phần làm xuất hiện trầm cảm và lo âu. [5] Những triệu chứng chính của rối loạn lo âu đều là lo lắng, trầm tư quá mức, và lúc nào cũng tính đến viễn cảnh tồi tệ nhất. Tương tự như vậy, tâm trạng xuống dốc, suy nghĩ tiêu cực, lòng tự trọng thấp và lo lắng là những đặc tính không chỉ ở người bi quan mà còn là yếu tố đặc trưng trong trầm cảm. [6]
- Bi quan cũng góp phần gây ra những tác động tiêu cực lên sức khỏe. Tác động sức khỏe tiêu cực có liên quan mật thiết đến nhiều nguy cơ sức khỏe khác, như bệnh tim, cũng như tỷ lệ tử vong nói chung. [2]
- Người bi quan thường hay bị căng thẳng và có ít hơn các kỹ năng ứng phó. Một nghiên cứu đã cho thấy rằng ở người già, bi quan cũng có tương quan với tỷ lệ căng thẳng cao hơn, tập trung nhiều hơn vào những khía cạnh tiêu cực hơn trong cuộc sống, và khuynh hướng nhìn lại cuộc đời nói chung với một thái độ tiêu cực, từ đó làm giảm sự hài lòng với cuộc sống. [7]
Người lạc quan có mức căng thẳng giữ ở mức lành mạnh hơn và khả năng cảm nhận sự hài lòng với cuộc sống tốt hơn. Ngược lại, người bi quan có xu hướng trải nghiệm nhiều hơn sự đơn độc, xung đột và căng thẳng, và sức khỏe thể chất cũng như tinh thần suy giảm so với những người lạc quan.
Một nghiên cứu thực hiện năm 2015 phát hiện ra rằng “Tính tích cực có liên hệ mật thiết với sự điều tiết sinh lý tốt hơn trong một tình huống khó khăn, trong khi tiêu cực có liên quan đến khả năng điều tiết tâm lý kém hơn trước căng thẳng”. [8]
Một yếu tố đáng lo khác của tính bi quan là nó có thể khiến những tình huống căng thẳng trở nên tệ hơn so với thực tế. Mặt khác, suy nghĩ tích cực có thể cực kỳ hữu ích khi đương đầu với những sự việc thách thức cao.
____________________________________
Lợi ích và hạn chế của tính lạc quan
Một số lượng đáng kể nghiên cứu khoa học đã phát hiện ra rằng người lạc quan có xu hướng khỏe mạnh, hạnh phúc và thành công hơn (về tài chính, xã hội, và nhiều khía cạnh khác) và tận hưởng những mối quan hệ bền chắc và hạnh phúc hơn. Nhưng trời nắng không phải lúc nào cũng là trời đẹp.
Hạn chế của tính lạc quan là tỷ lệ làm liều cao hơn liên quan đến sức khỏe và an toàn cho cá nhân, như không thắt đai an toàn hoặc không tiêm vaccine, hoặc trong lĩnh vực chính, như đầu tư vào một phi vụ kinh doanh nhiều rủi ro.
Một nghiên cứu đăng trên tạp chí Tâm Lý học và Lão (Psychology and Aging) hóa năm 2013 đã phát hiện ra một mối tương quan giữa việc đánh giá thấp mức độ hài lòng cuộc sống tương lai với kết quả sức khỏe tích cực và tuổi thọ ở người lớn tuổi [9]. Nói cách khác, nghiên cứu này thấy rằng việc nghĩ cuộc sống ngày một tệ đi có liên quan đến một số lợi ích về sức khỏe.
Dù cho bạn có cân nhắc những hạn chế có thể tồn tại thì lợi ích của lạc quan vẫn vô cùng lớn:
- Suy nghĩ tích cực có liên quan đến sự hài lòng về mối quan hệ của các cặp đôi đang hẹn hò.
- Lạc quan càng cao thì khả năng tìm kiếm các hỗ trợ xã hội những lúc bị căng thẳng và khó khăn cao hơn cũng như mức độ các xung đột với người khác trở nên thấp hơn.
- Mức lạc quan cao trong các cặp vợ chồng cũng có mối liên hệ với sức khỏe tốt hơn. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng mức lạc quan ở một người bạn đời đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sức khỏe cả cả hai người. [10]
- Lạc quan cũng có liên đới với những dạng tính cách ấm áp, cởi mở hơn, và bi quan cũng có mối quan hệ mật thiết với những dạng tương tác thù địch và dễ quy phục người khác.
- Nghiên cứu cũng chỉ ra mối tương quan giữa lạc quan và tuổi thọ cao. [11]
- Lạc quan cũng có liên đới với mức độ hài lòng cao hơn với cuộc sống, kỹ năng đối phó, hỗ trợ xã hội và sức bật tinh thần tốt hơn.
Người bi quan có thể ít bị ngạc nhiên khi khủng hoảng xuất hiện nhưng người lạc quan cũng không chìm đắm trong trạng thái tiêu cực quá lâu vì họ có xu hướng tập trung vào tìm ra giải pháp thay vì trầm tư mãi về những thứ không như mong muốn.
____________________________________
Vậy làm sao ta có thể lạc quan mà vẫn không bỏ lỡ cơ hội giữ cho bản thân mình có được sự chuẩn bị tốt cho những khủng hoảng sắp đến? Đây là một số bước bạn có thể thực hiện:
“Hope for the Best, Plan for the Worst”
Gợi ý này giúp bạn tận hưởng nhiều lợi ích của thái độ lạc quan mà không để bản thân rơi vào trạng thái thiếu chuẩn bị và dễ bị thương tổn. Để đạt được lợi ích do thái độ lạc quan mang lại, hãy nghĩ về những điều đãng lẽ có thể tệ hơn và cố tìm ra những kế hoạch dự phòng và chuẩn bị ứng phó với những điều nằm ngoài kế hoạch. Sau đó, tập trung vào những điều tích cực trong khi vẫn giữ những kế hoạch dự phòng trong đầu.
“Remember What’s Important”
Hãy tận hưởng và nhớ đến những cái bạn có và hướng tới vun đắp lòng biết ơn. Dành thời gian để gom lại những thế mạnh và nguồn lực của bản thân. Căng thẳng xuất hiện khi nhu cầu của chúng ta vượt quá những gì chúng ta thật sự cần. Giữ vững sự kiên định trong tâm trí có thể giúp làm giảm căng thẳng và giúp bạn cảm thấy mình có khả năng làm chủ trong suốt cuộc đời. [4] Lối suy nghĩ này thực sự có thể có ích khi bạn đối mặt với khủng hoảng.
Luyện tập thiền chánh niệm cũng là một chiến lược hữu ích. Chánh niệm hay chú tâm là một kỹ thuật tập trung vào nơi chốn và khoảnh khắc hiện tại thay vì lo lắng về quá khứ hoặc tương lai.
“Remember That Whatever You Face Will Pass”
Một điều mà nghiên cứu về Tâm lý học Tích cực đã chỉ ra cho chúng ta đó là hầu hết mọi thất bại nhỏ sẽ không khiến con người ta cảm thấy không vui miễn là nó nằm trong dự đoán. Sau một vài tuần hay có thể một vài tháng, người nào trải qua một cú khủng hoảng lớn nói chung sẽ quay trở lại với mức hạnh phúc (hoặc không hạnh phúc) ở mức bình thường.
Người lạc quan nói chung thường hay cảm thấy vui, và người bi quan lại ít vui hơn. Nếu bạn là người bi quan, bạn luôn có thể học cách trở thành một người lạc quan. Đôi khi, chịu đựng một cơn khủng hoảng sẽ mang lại cho bạn đúng thứ động lực mà bạn cần để làm điều đó.
____________________________________
Vài dòng cuối...
“Tạo dựng những điều tốt nhất” có thể là một lời sáo rỗng, nhưng cách tiếp cận này có thể là chìa khóa đưa đến sức khỏe tốt, tuổi thọ cao và một cuộc sống vui vẻ. Trong thực tế, nghiên cứu đã chỉ ra rằng, ngoại trừ những người quá nghèo, người có nhiều tiền nói chung chưa chắc sẽ hạnh phúc hơn những người có ít tiền.
Thực ra, chính những người có bạn bè thân thiết và cảm quan mạnh mẽ về cộng đồng, những người cảm thấy biết ơn và những người cảm nhận được ý nghĩa cuộc sống mới là những người hạnh phúc nhất. [12] Kết luận cuối cùng ở đây là, nói chung, hướng tới lạc quan là lý tưởng – nhưng vẫn nên “thả” vào một chút bi quan.
____________________________________
Tài liệu tham khảo
[1] APA Dictionary. Pessimism. 2018.
[2] Smith TW, Ruiz JM, Cundiff JM, Baron KG, Nealey-Moore JB. Optimism and pessimism in social context: An interpersonal perspective on resilience and risk. J Res Pers. 2013;47(5):553-562. doi:10.1016/j.jrp.2013.04.006
[3] Whitfield JB, Zhu G, Landers JG, Martin NG. Pessimism is associated with greater all-cause and cardiovascular mortality, but optimism is not protective. Sci Rep. 2020;10(1):12609. doi:10.1038/s41598-020-69388-y
[4] Johnson DP, Whisman MA. Gender differences in rumination: A meta-analysis. Pers Individ Dif. 2013;55(4):367-374. doi:10.1016/j.paid.2013.03.019
[5] Rood L, Roelofs J, Bögels SM, Alloy LB. Dimensions of negative thinking and the relations with symptoms of depression and anxiety in children and adolescents. Cognit Ther Res. 2010;34(4):333-342. doi:10.1007/s10608-009-9261-y
[6] National Institute of Mental Health. Depression. Revised February 2018.
[7] Puig-Perez S, Pulopulos MM, Hidalgo V, Salvador A. Being an optimist or a pessimist and its relationship with morning cortisol release and past life review in healthy older people. Psychol Health. 2018;33(6):783-799. doi:10.1080/08870446.2017.1408807
[8] Puig-Perez S, Villada C, Pulopulos MM, Almela M, Hidalgo V, Salvador A. Optimism and pessimism are related to different components of the stress response in healthy older people. Int J Psychophysiol. 2015;98(2 Pt 1):213-21. doi:10.1016/j.ijpsycho.2015.09.002
[9] Lang FR, Weiss D, Gerstorf D, Wagner GG. Forecasting life satisfaction across adulthood: Benefits of seeing a dark future? Psychol Aging. 2013;28(1):249-61. doi:10.1037/a0030797
[10] Kim, ES, Chopik WJ, Smith J. Are people healthier if their partners are more optimistic? The dyadic effect of optimism on health among older adults. Journal of Psychosomatic Research. 2014;76,6:447-53. doi:10.1016/j.jpsychores.2014.03.104
[11] Lee LO, James P, Zevon ES, et al. Optimism is associated with exceptional longevity in 2 epidemiologic cohorts of men and women. Proc Natl Acad Sci USA. 2019;116(37):18357-18362. doi:10.1073/pnas.1900712116
[12] Mineo L. Good genes are nice, but joy is better. Harvard Gazette. Published April 11, 2017.
![[ Hans - Chú ngựa thông minh ]Vào đầu những năm 1900, một con ngựa tên là Hans Thông Minh (Clever Hans) đã trở thành ngô...](https://img3.findhealthclinics.com/758/379/3059787617583794.jpg)
![[ Gaslighting - Hành vi thao túng tâm lý trong mối quan hệ độc hại ]Thuật ngữ “thao túng tâm lý” xuất hiện từ một vở kịc...](https://img5.findhealthclinics.com/128/337/3056125181283371.jpg)
