23/09/2025
Vai trò của sự thấu hiểu trong can thiệp trẻ rối loạn phát triển
1. Thấu hiểu như một tiền đề của can thiệp cá nhân hóa
Trong lĩnh vực can thiệp sớm, nguyên tắc cá nhân hóa được xem là cốt lõi (DEC/NAEYC, 2009). Đối với trẻ rối loạn phát triển, mỗi cá nhân có hồ sơ phát triển khác biệt về nhận thức, ngôn ngữ, hành vi, và cảm xúc. Sự thấu hiểu ở đây không chỉ dừng ở cảm thông, mà bao gồm việc nắm bắt chính xác nhu cầu, năng lực và động lực nội tại của trẻ. Chỉ trên cơ sở đó, chuyên gia mới có thể thiết kế và triển khai các hoạt động can thiệp phù hợp, tránh nguy cơ áp đặt hoặc sử dụng phương pháp không tương thích.
2. Thấu hiểu tạo điều kiện cho sự gắn kết và an toàn tâm lý
Theo lý thuyết gắn bó (Bowlby, 1982), cảm giác được hiểu và chấp nhận là nền tảng hình thành niềm tin và sự hợp tác trong quan hệ xã hội. Trẻ rối loạn phát triển thường gặp khó khăn trong diễn đạt nhu cầu và điều chỉnh cảm xúc. Khi giáo viên và phụ huynh thể hiện sự thấu hiểu, trẻ sẽ có trải nghiệm an toàn tâm lý, từ đó dễ dàng tham gia và duy trì trong các hoạt động can thiệp.
3. Thấu hiểu như một yếu tố nâng cao hiệu quả can thiệp xã hội – giao tiếp
Các nghiên cứu gần đây (Prizant & Wetherby, 2017) chỉ ra rằng, sự thấu hiểu hành vi của trẻ trong bối cảnh giao tiếp có thể giúp người lớn giải mã ý nghĩa tiềm ẩn, thay vì chỉ xử lý biểu hiện bề ngoài. Điều này không chỉ cải thiện kỹ năng ngôn ngữ – giao tiếp mà còn góp phần tăng khả năng thích ứng xã hội và giảm hành vi thách thức.
4. Thấu hiểu như cơ chế bảo vệ sức khỏe tinh thần
Can thiệp thiếu sự thấu hiểu có thể tạo áp lực, dẫn đến phản kháng, lo âu hoặc rút lui xã hội ở trẻ. Ngược lại, khi được thấu hiểu, trẻ hình thành cảm giác giá trị bản thân và niềm tin vào người khác – những yếu tố được xem là bộ đệm quan trọng bảo vệ sức khỏe tinh thần (Resilience theory, Masten, 2014).
5. Thấu hiểu mở rộng tới mối quan hệ gia đình – nhà trường – chuyên gia
Không chỉ dừng ở trẻ, sự thấu hiểu đối với phụ huynh cũng là yếu tố quyết định đến mức độ hợp tác trong quá trình can thiệp. Khi phụ huynh cảm nhận được sự đồng cảm và thấu hiểu từ chuyên gia, họ có xu hướng tham gia tích cực hơn, từ đó tạo nên mạng lưới hỗ trợ đa chiều, đảm bảo tính liên tục và hiệu quả can thiệp.
Sự thấu hiểu đóng vai trò trung tâm, vừa là điều kiện tiên quyết để thiết kế chương trình can thiệp cá thể hóa, vừa là động lực duy trì hợp tác, và đồng thời là yếu tố bảo vệ sức khỏe tinh thần cho trẻ và gia đình. Thiếu sự thấu hiểu, mọi can thiệp chỉ dừng lại ở mức kỹ thuật; có sự thấu hiểu, can thiệp mới trở thành quá trình giáo dục – phát triển toàn diện.
