25/09/2025
🍇🍉🍒 V A P E 🍊🫐🥭
Dit vat ’n topic soos die om my weer aan die skryf te kry na maande se stilte. I am b a a a c k. Hallo!👋🏼
In Suid-Afrika raak “v**e” nou ‘n viral trend - veral onder tieners, studente en jong werkendes. (Ook bekend as e-si*****te, tjoef, e-hubbly, e-cigs, cloud chase ensovoorts. )
Ek probeer die inligting bied in eenvoudige taal, gerugsteun deur betroubare bronne, om bewusmaking te help verhoog. 🤘🏼👩🏻⚕️
Vir vriende en familie, ek judge jou nie as ons saam braai nie. Ek deel inligting omdat ek regtig omgee!
Ek weet ek gaan flack vat vir die post.
Hoekom deel ek dit?
- Ek is bekommerd oor die trend - v**e het soos ’n rukwind deur gekom. 💨
- Ek is ‘n voorkomende-styl-dokter 🛑
- Die feite staan, maar miskonsepie seëvier omdat ons stil bly. Ons hou mos nie van topics wat ons ongemaklik maak nie. 🙊
- Ek is slegs ‘n konsultant tot my pasiënte se sorg - ek gee info, besluit jy. 🏐🙌
O, en dis lank - ekt 2 weergawes voor die een gehad wat ek verkort het. As jy nie van lees hou nie is my page dalk nie ‘n goeie idee nie. Sorry 📕📗📘📙
😵💫So, hoekom is rook en v**e so verslawend?
Die kort antwoord: 🔴nikotien 🔴- ‘n sterk verslawingsmiddel teenwoordig in v**e-liquid en si*****te. Dit veroorsaak nie self kanker nie maar nikotien laat jou brein dopamien vrystel – ‘n “beloning”-chemiese stof wat jou goed laat voel en ontspanning of fokus gee. Dit is gewoontevormend en kan ontrekking veroorsaak.
Dit is ‘n fisiese verslawing.
Daar is ook ‘n psigologiese kant: Roetine en gewoonte word gekoppel aan die daad.
Dus vang v**e en rook jou op twee fronte: chemies (nikotien) en gedragsgewys (die roetine).
🫣Hoe verslawend is dit?
Baie verslawend.
Om die erns te illustreer:
In 2021 het slegs 2.2% van Suid-Afrikaners bo 15 jaar e-si*****te gebruik.
‘n 2023-studie het bevind dat:
- 16.83% van RSA hoërskoolleerlinge gereeld v**e,
- 36.71% al ooit probeer v**e het
- net 2% van daardie leerlinge rook si*****te.
- 47% van tiener-v**ers v**e binne die eerste uur nadat hulle soggens wakker geword het.
- 12% het erken hulle kan nie ‘n skooldag deurkom sonder om te v**e nie.
❓So… wat is die oorsaak van die trend onder kinders en jong mense?
Verskeie redes… onder andere
- 📸Baie goeie bemarking: social media, helder kleure, oulike geure trek aandag van jong breine.
- 🧑🧒🧒Rolmodelle: kinders met ouers of ouer sibbes wat rook en v**e, het ‘n 81% groter kans om te v**e (en 156% hoër kans om dan te rook later)
- 🚬Die tipe ni****ne soute in v**e is smooth, laat mens nie so hoes nie
- 📝Lakse wetgewing: mense kan baie plekke v**e, beheerliggame by skole het nog nie konkrete waterdigte reëls teen v**e nie.
- 🧐Nuuskierigheid, Beskikbaarheid, verbloembaaheid en bekostigbaarheid
- 💭Wanpersepsie dat v**e veilig is
- 👯Sosiale druk en groepsaanvaarding
🤖Hoe is ’n sigaret saamgestel teenoor ’n v**e?
* 💨E-sigaret (V**e): ‘n v**e bestaan uit ‘n klein battery wat ‘n verhittingselement (coil) aandryf, en ‘n houertjie met e-vloeistof. Die e-vloeistof bevat gewoonlik:
- nikotien ekstrak in ‘n suur
- geurmiddels
- basisvloeistof: propylene glycol of glycerine, of ander
* 🚭’n Sigaret: ‘n sigaret is baie eenvoudiger van bou: ‘n rolletjie papier gevul met fyngekapte gedroogde behandelde tabakblare wat nikotien en ander chemikalieë bevat en aan die punt is daar ‘n filter.
🤖Hoe werk ‘n v**e teenoor ‘n sigaret?
💨V**es: Wanneer jy trek, verhit die metaalcoil die vloeistof (nikotien-flavouring-base) tot sowat 150–250°C en dit verdamp in ‘n aerosol (fyn druppeltjies) wat jy inasem.
Die proses is “meer verfyn” in terme van hoeveel verskillende stowwe vrygestel word – e-sigaret damp bevat oor die algemeen minder verskillende chemikalieë en in laer konsentrasies as sigaretrook.
⚠️Maar belangrik: minder as sigaretrook beteken nie geen gevaarlike chemikalieë nie.
🚭Si*****te: Die tabak verbrand teen temperature tot 800°C .Die tabak en bymiddels verbrand en ontbind in ‘n komplekse mengsel van chemiese stowwe.
☢️⚠️Watter dele van ’n v**e is gevaarlik, en watter van ’n sigaret?
💨In ’n v**e:
- nikotien – dieselfde verslawende middel in si*****te. Dit hou die gebruiker gevangene in die selfharming behaviour.
- 🍇 geurmiddels en chemikalieë: word dikwels uitgewys as FDA approved - wat beteken dit is relatief onskadelik as jy dit eet.⚠️ niks te doen met in asem nie. bv., diacetyl wat in v**e-geure gebruik word - kan ongeneeslike bronchiolitis obliterans of “popcorn lung” veroorsaak. (39 van 51 e-sigaret geure bevat diacetyl) 🍿
- Die metaalcoil: swaarmetale soos lood, chroom, nikkel en mangaan kan laat uitloog as die metaalcoil verhit.
🚭In ’n sigaret:
- Die gevaar lê hoofsaaklik in die tabakrook wat jy inasem.
Tabak bevat nikotien en word verwerk met bymiddels.
6️⃣0️⃣0️⃣ ’n Sigaret self het sowat 600 bestanddele, maar daardie enkele verbranding skep meer as 7,000 7️⃣0️⃣0️⃣0️⃣verskillende chemikalieë in die rook!
Minstens 69 van daardie chemikalieë is kankerwekkend( teer, koolstofmonoksied, nikotien, en dan toksiese produkte soos formaldehied, arseen, sianied, ammoniak, benzeen, nitrosamine, swaarmetale).
🏥Impak op jou gesondheid:
🚭Sigaret rook
Morbiditeit
Dekades se navorsing toon onomwonde dat langtermyn rook uiters skadelik is. Tabakrook affekteer byna elke orgaan in jou liggaam.
Tabak-Rook is ‘n hoofveroorsaker van:
Kanker (veral long-, mond-, keel-, slukderm-, blaas, nierkanker)
Hartsiektes (koronêre hartsiekte, hartaanvalle)
Bloedvatsiektes (beroertes, aneurismes, vaskulêre siekte, cholesterol).
Chroniese Obstruktiewe Longsiekte (COPD) – dit sluit emfiseem en chroniese bronchitis in.
Selfs minder ernstige kwale kom meer voor: rokers kry gereeld tandvleissiekte en tandverlies, maagsere, en hul wondgenesing is stadiger.
Rook is ’n bydraende faktor tot diabetes komplikasies, en dit verswak jou immuunstelsel, en is ‘n known trigger vir auto-immuunsiektes.
☠️Mortaliteit
Rook lei jaarliks tot ongeveer 32,000 voortydige sterftes, of 10% van alle sterftes.
Om dit anders te stel: sowat helfde van langtermyn-rokers sal uiteindelik sterf aan ‘n rookverwante oorsaak.
Die impak van rook is tragies:
ongeveer 70.7% van alle longkankersterftes in Suid-Afrika word deur rook veroorsaak,
en meer as 50% van sterftes aan COPD kan aan rook toegeskryf word.
Verder is na raming omtrent 15% van hartaanval-sterftes en 12% van beroerte-sterftes direk as gevolg van tabakrook.
🏥Impak op jou gesondheid
💨V**e
Omdat v**e nog relatief nuut is (mid-2000’s), het ons nie 50+ jaar se data soos met si*****te nie - ons het nog geen idee wat die langtermyn-impak gaan wees nie. Daar is egter al genoeg wetenskaplike bevindinge om te sê dat v**e nie onskuldig is vir jou gesondheid nie. 🛑🛑🛑
👍🏻Die goeie nuus vir iemand wat van rook oorskakel na slegs v**e is dat hulle blootstelling aan baie van die ergste kankerverwekkers en gifstowwe aansienlik verlaag word. 🌟Dit beteken dat ‘n langdurige v**er waarskynlik ‘n laer risiko vir sekere kankers en longsiekte het as ‘n langdurige roker – mits hy nie ook rook terselfdertyd nie.
👎🏻Die slegte nuus is dat “minder skadelik as rook” beslis nie beteken “gesond” nie.
V**e se bekende impakte op gesondheid sluit in:
- 🫀Kardiovaskulêr: versnel jou hartklop, verhoog bloeddruk, bloedvat-beskadiging oor lang termyn, verhoog cholesterolvlakke
- 🧠Brein en senuweestelsel: aandag- en leerprobleme, en hoër risiko vir angs en gemoedsafwykings later, onttrekkingseffekte soos geïrriteerdheid, angstigheid, konsentrasieprobleme.
- 😇Algemene welstand: V**e kan jou mond en keel uitdroog, neusbloeding, smaak- en reukverlies veroorsaak
- 🫁Longe en asemhaling: V**e kan irritasie en ontsteking in die lugweë veroorsaak, verminderde longfunksie toon soortgelyk aan dié by rokers,
2019 uitbraak van EVALI (E-cigarette or Va**ng Associated Lung Injury),het meer as 2,800 mense gehospitaliseer is en 68 mense is oorlede. Die oorsaak was hoofsaaklik onwettige v**e-vloeistof. 💀
Al hierdie effekte beteken dat v**e beslis nie as ‘n “gesonde alternatief” gesien moet word nie, veral nie as jy nie ‘n roker is nie.
Die duiwel is nogsteeds lelik in skinny jeans. 👹
☢️😷Maar ek koop my v**e op ‘n legit plek en ek koop nikotien vry, so ek is okay! 😷☢️
⚠️So… hier kom die grootste shocker.
Nikotien is ‘n skedule 3 gereguleerde stof en behoort slegs in apteke verkoop te word.
Geen v**e wat nikotien bevat behoort wettiglik op ‘n algemene rak te wees nie. Selfs nie die wat mag si*****te verkoop nie. 😆Ons polisiëring is net sleg wat dit aangaan. Dis anders as si*****te - nikotien word onttrek uit tabak - dit maak dit ‘n gereguleerde stof. Regulated (deur SAHPRA) substance.
🏪So hoekom sien ek v**e winkels en hoekom word v**es in garages verkoop?
Si*****te bevat tabak, en dit word onder ander wetgewing gekontrolleer.
Die handelaars sien natuurlik die gap hier, en verkoop “nikotien-vrye” v**es, of dit is wat bemark word. As jy d**k jou v**e bevat nie nikotien nie, en jy trust jou supplier so baie, vat die liquid na ‘n onafhanklike toetser toe. You will learn the truth. Al is daar nie nikotien in nie, is daar defnitief ander goed in waaroor jy sal wil weet.
So - enige v**e wat nie in ‘n apteek verkoop word, en deur SAHPRA goedgekeur is, is ordentlik gereguleer met wat in daardie v**e is nie.
Jy vertrou mense op die mark wat nie wettiglik trade nie, met jou gesondheid - dat hulle nie goed sal verkoop wat onveilige bestandele het nie. (Laat jou bietjie sweet as jy daaroor d**k.)
❌…….‘n paar algemene miskonsepsies:
💨Miskonsepsie: “V**e is net flavoured waterdamp – dis onskadelik, veral in vergelyking met rook.”
Werklikheid: V**e-damp bevat nikotien en talle potensieel skadelike chemikalieë. “Minder gif” is nie gelyk aan “geen gif” nie.
👦🏽Miskonsepsie: “Dit is beter dat my tiener v**e as wat hy/sy rook – va**ng keer dalk dat jongmense by si*****te uitkom.”
Werklikheid: Data wys dat Jongmense wat v**e het ‘n groter kans om later ook si*****te te rook. (3 keer groter risiko).
0️⃣Miskonsepsie: “‘Light’ si*****te, of sosiaal rook is nie so erg vir jou gesondheid nie.”
Werklikheid: Alle vorme van tabakrook is skadelik. Daar is geen veilige vlak van tabakinname nie; jou liggaam reageer op selfs klein hoeveelhede van die gifstowwe - 1–2 si*****te per dag verhoog jou risiko vir hartsiektes merkbaar in vergelyking met 0 si*****te.
🛑Miskonsepsie: “E-si*****te is ‘n betroubare manier om op te hou rook – dis veilig genoeg om as hulpmiddel te gebruik.”
Werklikheid: Die gebruik van v**es om op te hou rook (genoem skadebeheer of harm reduction) is redeneerbaar. Ons sal nou daaroor praat. Sien onder.
❓Kan ek ’n v**e gebruik om op te hou rook?
Dit is ‘n moeilike vraag wat baie bespreek word.
‘n Resensie deur die betroubare Cochrane-samewerking (2022) het bevind dat vir elke 100 rokers wat e-si*****te gebruik om op te hou, sowat 8 tot 12 mense suksesvol vir minstens 6 maande opgehou het – teenoor slegs omtrent 6 uit 100 wat nikotienpleisters of -kougom gebruik het.
Ook in die UK word va**ng gereeld aangewend in “Stop Smoking”-klinieke as ‘n minder skadelike alternatief vir volwassenes wat sukkel.
⚠️Maar – en dit is ‘n groot maar – daar is ook ‘n caveat: Wanneer jy v**e gebruik om op te hou rook, ruil jy een nikotienverslawing in vir ‘n ander. Baie mense eindig op as dubbel-gebruikers (hulle v**e én rook afhangend van situasie, in plaas van heeltemal ophou).
Die langtermyn gesondheidsrisiko’s van voortgesette v**e is, soos ons bo bespreek het, steeds teenwoordig.
Gesondheidsorganisasies meen dat, indien ‘n volwasse roker alle ander opsies uitgeput het, slegs dan v**e dalk tydelik (voordeel SLEGS 6 maande) oorweeg kan word om die oorgang weg van si*****te te maak.
⚠️Maar die einddoel moet steeds wees om nikotien heeltemal te staak. ⚠️
🚬➡️💨➡️❌
As jy ’n v**e wil probeer gebruik op op te hou rook…..
• Skuif heeltemal oor: Die volle gesondheidsvoordeel kom net as jy geen gewone si*****te meer rook nie. 💨
• Kies ‘n gepaste produk: Gebruik by voorkeur ‘n eenvoudige, gereguleerde e-sigaret en ‘n nikotienvloeistof wat SAHPRA goedgekeur is. Dus, koop dit in ’n apteek of koop ’n SAHPRA approved e-cig. 💨✅
• Stel ‘n step-down plan in: Verlaag konsentrasie en gee vir jouself ‘n tydsbeperking (6maande). ⏬6️⃣
• Monitor jou gesondheid: Selfs terwyl jy v**e, let op jou liggaam. As jy vreemde simptome kry (bv. hoes, angs, borspyne), STOP en laat ‘n dokter jou ondersoek.😇✅
💨❓Is v**e veiliger as rook?
Die konsensus is ja, ’n volwassene wat rook wat 100% oorskakel na v**e sal in meeste opsigte beter ag wees as wanneer hy sou aanhou rook.
⚠️V**e is waarskynlik minder gevaarlik as rook – veral vir jou risiko van kanker en chroniese longsiekte – maar dit is nie veilig nie en beslis nie gesond vir ‘n nie-roker om te BEGIN v**e nie.⚠️
Soos ‘n kenner dit stel: “Om te vra of va**ng veiliger is as rook, is soos om te vra of om met ‘n motorfiets te ry veiliger is as om van ‘n krans af te spring – natuurlik, maar jy moet steeds ‘n helmet dra en versigtig wees.”
⚠️⚠️⚠️Moet nie begin v**e nie. Moet nie begin rook nie. As jy reeds rook, v**e eerder. Probeer ophou. ⚠️⚠️⚠️
1️⃣2️⃣3️⃣Strategieë om op te hou
Om op te hou rook (of v**e) is moeilik, maar duisende mense slaag daarin elke jaar.
• Maak ’n besluit en stel ’n datum: Kies ‘n spesifieke “sperdatum” 📅
• Verwyder si*****te (en v**es): Voor die tyd, raak ontslae van jou voorraad.🗑️
• Vermy triggers en roetine: Maak jou omgewing skoon. As jy byvoorbeeld soggens eerste ding op die stoep ‘n sigaret gerook het, vervang daardie roetine met iets nuuts - soos stort of koffie maak.🔀
• Kry ondersteuning: Vertel familie en goeie vriende van jou besluit sodat hulle jou kan aanmoedig, jou ‘police’ en verantwoordbaar hou. 👨🏽👩🏽👧🏽👦🏽
👩🏻⚕️🩺My aanbeveling 👩🏻⚕️🩺
Probeer eerste die beproefde metodes om op te hou rook voordat jy na ‘n v**e gryp.
My strategie is tweevoudig:
1. nikotienvervangingsterapieë (soos nikotienpleisters, -kougom, suigtablette of sprays – beskikbaar by apteke)
PLUS
2. voorskrifmedikasie soos bupropion (Bupropion, Voxra, Welbutrin) of varenisiklien (Champix)(praat met jou dokter hieroor). Daardie middels help met drange, roetine en het nie die risiko’s van inaseming in die longe nie.
PLUS
3. Kombineer dit met ondersteuning. Studies toon dat die kombinasie van mediese hulp + ondersteuning jou kans om suksesvol op te hou baie verhoog.
✅TIPS EN TRICKS
✅Bly besig en gesond: Wanneer jy ophou, veral die eerste 1–2 weke, gaan jy rusteloos en geïrriteerd voel. Beplan vir daardie energie: oefen – fisieke aktiwiteit help met cravings.
✅Beloning – bv. met die geld wat jy spaar, koop iets lekker
✅Moenie moed opgee nie
✅Gebruik beskikbare hulpbronne: Suid-Afrika het ook hulp daar buite. CANSA bied ‘n eKick Butt-aanlyn program waar jy per e-pos wenke en motivering ontvang om te stop . Daar is ook selfhelp-werwe en -apps soos “Quit with Blink” of “ByeByeSmoke” wat jou prosesse dag vir dag kan monitor.
💨💨💨Laaste asemteug
Onthou hoekom jy wil ophou – of dit is vir jou gesondheid, jou gesin, jou geld, of net om vry te wees van die afhanklikheid. Hou daardie rede voor oë.
Die pad kan moeilik wees, maar die belonings begin vinnig:
- Reeds 20 minute nadat jy ophou, daal jou hartklop en bloeddruk na normaal. 🫀
- In 12 uur daal jou koolstofmonoksied-vlak in bloed na normaal .🩸
- Binne ‘n paar weke verbeter jou bloedsomloop en longfunksie merkbaar . 🗓️
- Ná 1 jaar halveer jou risiko van hartsiekte, ❤️
- en na 5–15 jaar is jou beroerte-risiko dieselfde as iemand wat nooit gerook het nie . Jou liggaam wíl herstel – jy moet hom net die kans gee.
Bronne: Die inligting hierbo is saamgestel uit betroubare mediese bronne, insluitende studies en verslae deur CANSA, die Wêreldgesondheidsorganisasie en plaaslike navorsing. (Sien die bronnelys in die comments vir spesifieke verwysings.)
Lekker nie-rook-nie
Jammer vir die ontnugtering,
�Groete en guns,
🩺👩🏻⚕️Dr Elri
**e ****neaddiction **ng ***co
**e *****te
🚨 Disclaimer: Important Notice🚨
The information provided in this post is for general informational purposes only. It should not be considered as medical advice, diagnosis, or a substitute for consultation with your designated healthcare professional. Always seek the advice of your physician with any questions you may have regarding a medical condition.
