13/04/2025
مطالبی_در مورد اختلال وسواسی-اجباری، معیارات تشخیصی، روش های تداوی و انذار آن
Compulsive Disorder که بصورت خلاصه OCD گفته میشود، یک اختلال روانی است که به وسیلهی تفکر وسواسی، رفتار اجباری و درجات مختلفی از اضطراب، افسردگی و مسخ شخصیت(Depersonalization) شناسایی میگردد.
اختلال وسواسی-اجباری یک اختلال روانی است که با افکار مزاحم، ناخواسته و مکرر (وسواسها) و رفتارها یا اعمال ذهنی تکراری (اجبارها) مشخص میشود. این رفتارها برای کاهش اضطراب ناشی از افکار وسواسی انجام میگیرند، ولی معمولاً تنها بهطور موقت اضطراب را تسکین میدهند. علائم OCD میتوانند بهطور جدی در عملکرد روزمره و کیفیت زندگی فرد اختلال ایجاد کنند.
OCD یا اختلال وسواسی-اجباری بر اساس DSM-5:
DSM-5(Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Edition-5)
1. وجود وسواس، اجبار، یا هر دو:
وسواسها شامل موارد زیر هستند:
الف) . افکار، انگیزهها یا تصاویر ذهنی مزاحم و تکراری که ناخواسته بوده و باعث اضطراب یا ناراحتی شدید میشوند.
ب). تلاش فرد برای نادیده گرفتن، سرکوب یا خنثی کردن این افکار از طریق انجام عمل یا فکر دیگر (مثلاً انجام یک اجبار).
اجبارها شامل موارد زیر هستند:
الف). رفتارهای تکراری (مانند شستن مکرر دستها، مرتبسازی مکرر لباس، بررسی کردن مکرر قفل دروازه یا شیر گاز از نظر بسته بودن) یا اعمال ذهنی (مانند دعا کردن های مکرر یا خواندن مکرر اذکار و اوراد خاص و تکراری، شمردن های تکراری یا شمردن اعداد خاص ، تکرار جملات در ذهن) که فرد احساس میکند مجبور به انجام آنهاست، معمولاً در پاسخ به یک وسواس.
ب). این اعمال با هدف پیشگیری یا کاهش اضطراب یا جلوگیری از یک اتفاق ترسناک انجام میشوند؛ اما این اعمال یا بهطور منطقی با هدفشان ارتباطی ندارند یا بهوضوح افراطی هستند.
2. وسواسها یا اجبارها وقتگیر هستند (مثلاً بیشتر از یک ساعت در روز زمان میگیرند) یا باعث ناراحتی شدید روانی و اختلال در عملکرد اجتماعی، شغلی یا سایر زمینههای مهم زندگی میشوند.
3. علائم ناشی از تاثیرات فیزیولوژیک مستقیم یک ماده (مانند مواد مخدر یا داروها) یا بیماری جسمی دیگر نباشند.
4. اختلال با علائمِ اختلال روانی دیگری بهتر قابل توضیح نباشد (مانند اضطراب منتشر، افسردگی یا اختلال سایکوتیک).
---
#روش_های_تداوی اختلال وسواسی-اجباری:
درمان مؤثر برای OCD معمولاً ترکیبی از رواندرمانی و تداوی دوایی است:
الف) رواندرمانی:
رفتار درمانی شناختی (Cognitive Behavioral Therapy) و بهویژه تکنیک مواجهه و جلوگیری از پاسخ (Exposure and Response Prevention ) مؤثرترین روش روان درمانی شناختهشده برای OCD محسوب میشود.
در این روش، فرد بهتدریج در معرض افکار یا موقعیتهای ترسناک قرار میگیرد و یاد میگیرد که بدون انجام رفتار اجباری با اضطراب مقابله کند.
ب) تداوی دوایی اختلال وسواسی-اجباری(OCD):
نهی کننده گان انتخابی بازجذب سروتونین(Selective Serotonin Reuptake Inhibitors) ، اثر اختصاصی روی علائم وسواسی اجباری دارند. از جمله دوا های این گروپ، در تداوی OCD بیشتر متخصص صاحبان Fluoxetine, Sertraline و یا Fluvoxamine را تجویز مینمایند. در صورت عدم پاسخ مریض به SSRI ، اکثر متخصصان از دواهای ضدافسردگی خط دوم و سوم مثل ترایسکلیک ها(مشخصاً Clomipramine) ، در تداوی OCD تجویز مینمایند.
دوز شروع Clomipramine در تداوی OCD معمولاً 25 یا 50mg و دوز نگهدارنده بین 50 تا 250mg در روز(نظر به پاسخ مریض) متغییر است و تداوی با کلومیپرامین حداقل باید یکسال برای OCD ادامه یابد و سپس به صورت تدریجی قطع گردد.
البته باید گفت که دوا هایی مثل ترایسکلیک ها بخاطر عوارض جانبی مثل اثرات انتی کولینرژیک و احتمال تاخیر هدایتی قلب و کاهش فشار خون وضعیتی و کشنده بودن دوز های زیاد آن، امروزه به عنوان دومین یا سومین انتخاب تداوی مدنظر گرفته میشوند.
باید تذکر داد که نهی کننده گان انتخابی بازجذب سروتونین در تداوی OCD با دوز های بلند تر (مثلا Fluoxetine 40-80mg/day و یا Sertraline 100-200mg/day) همراه با دوز پایین انتی سایکوتیک های غیروصفی یا نسل دوم (مثلاً Olanzapine 2.5mg/day و یا Risperidone 0.5-1mg/day) ترکیب دوایی مناسب برای کنترل علائم اختلال وسواسی-اجباری و تثبیت خلق درین مریضان میباشد.
#روش_های_جایگزین_برای موارد مقاوم به تداوی:
در صورتی که مریض به تداوی های استندرد OCD پاسخ مناسبی ندهد، گزینههای زیر قابل بررسیاند:
افزودن داروهای کمکی: مانند افزودن دوا های انتی سایکوتیک نسل دوم به تداوی فعلی.
درمانهای پیشرفته: در موارد شدید و مقاوم، روشهایی مانند تحریک عمقی دماغ (Deep Brain Stimulation) و یا جراحی روانی(Psycho surgery) ممکن است مورد استفاده قرار گیرند.
(Prognosis) اختلال وسواسی-اجباری (Obsessive-Compulsive Disorder - OCD)
الف) انذار کلی: اختلال وسواسی-اجباری معمولاً سیر مزمن و نوسانی دارد، ولی در بسیاری از بیماران با درمان مناسب، علایم به طور قابلتوجهی کاهش مییابد.
ب) درمانپذیری نسبی: حدود 40-60٪ بیماران به درمانهای رواندرمانی (مثل ERP: Exposure and Response Prevention) یا دارویی (مثل SSRIs) پاسخ مناسب میدهند.
ج) بهبودی کامل نادر است: در بیشتر موارد، بهبودی کامل اتفاق نمیافتد، اما با درمان منظم، بیمار میتواند عملکرد قابل قبولی در زندگی شخصی، تحصیلی یا شغلی داشته باشد.
انذار OCD خوبست:
☆شروع دیررس در سنین بزرگسالی
☆شدت متوسط علایم
☆بینش خوب نسبت به افکار وسواسی
☆پاسخ خوب به تداوی دوایی و روان درمانی
☆حمایت اجتماعی و خانوادگی قوی
☆عدم وجود اختلالات روانی همراه (مثلاً افسردگی شدید، اختلالات سایکوتیک)
انذار OCD بد است:
×شروع زودهنگام (در کودکی یا نوجوانی)
×شدت بالای علایم
×بینش ضعیف یا عدم بینش (poor insight)
×وجود اختلالات همبود مثل افسردگی، اختلالات × ×وجود اختلالات شخصیت و Autism
×مقاومت به درمان (Treatment-resistant OCD)
×فقدان حمایت اجتماعی
مورد انذار:
درمان زودهنگام OCD میتواند انذار آنرا بهطور قابلتوجهی بهبود بخشد.
گاهی اوقات عود علایم پس از توقف درمان دیده میشود، لذا ادامهی تداوی نگهدارنده مهم است؛ تداوی نگهدارنده در OCD چه با SSRI و چه با Clomipramine باید حداقل یکسال بعد از بهبود اعراض OCD ادامه یابد.
تداوی ترکیبی (تداوی دوایی+ روان درمانی) معمولاً مؤثرتر از هرکدام بهتنهایی است.
در مورد انذار OCD باید تذکر داد که در صورت عدم کنترل و درمان مناسب بخصوص در صورتی که شروع زودرس یعنی در کودکی و نوجوانی و جوانی داشته باشد، میتواند به سمت Psychosis برود؛ بناءً باید این اختلال را جدی گرفت و از پیشرفت آن جلوگیری کرد!
