23/01/2018
Azərbaycanda yod çatışmazlığı probleminin olması, bunun ölkənin şimalındakı dağlıq bölgələrdə - Şəki, Zaqatala, Quba və Qusar kimi rayonlarda özünü qabarıq göstərməsi kimsəyə sirr deyil. Bu yerlərin suyu çox dadlıdır, lakin təəssüflər olsun ki, tərkibində yod yoxdur.
Yod insan orqanizminin fəaliyyəti üçün həyati önəmə malik elementdir. Yodsuzluq bir sıra fəsadlara, qalxanvari vəzin funksiyasının pozulmasına səbəb olur - zob əmələ gətirir.
Qalxanabənzər vəzin çəkisi kiçikdir - 15-25 qramdır, lakin orqanizm üçün dəyəri böyükdür.
Qalxanabənzər vəz və ya tiroid vəzi boynumuzun ön hissəsində yerləşən iki paylı və kəpənək formalı daxili sekresiya vəzisidir. İfraz etdiyi hormonlar böyük fizioloji önəmə malikdir: orqanizmin yaşama tempini -metabolizma, böyümə, inkişaf və s.-ni tənzim edir.
Qalxanabənzər vəzin hazırladığı hormonun sekresiyası azalarsa, orqanizmin iş qüvvəsi azalar, artıq sekresiya olunarsa artar.
Qalxanabənzər vəzin xəstəlikləri özünü vəz funksiyasının artması (hipertireoz), azalması (hipotireoz) və ya dəyişməməsi (eutireoz) şəklində göstərir. Qalxanvari vəzin funksiyası pozulduqda, o. normadan ya çox işləyir, ya da az...
Boğaz uru
Qalxanabənzər vəzin iltihab və xərçəngdən başqa bir səbəblə böyüməsinə boğuz uru və ya sadə dildə işlədildiyi kimi "zob" deyilir.
Zob əslində ayrıca xəstəlik deyil - qalxanvari vəzin xəstəliklərində böyüməni ifadə edən bir əlamət, bir simptomdur. Bu vəzin hər xəstəliyi zob olmur və ya ona zob deyilməz, qalxanabənzər vəzin xəstəliklərinin hər birinin elmi-tibbi izahı və adı var.
Zob sadəcə qalxanvari vəzin böyüməsi olsa da, xalq arasında qalxanvari vəzin bütün xəstəlikləri bu ümumi adla tanınır.
Qadınlarda xəstəlik kişilərə nisbətən 3-4 dəfə çox rast gəlinir. Zob xəstəliyinin inkişafında hamiləliyin xüsusi təkanverici rolu var.
Simptomları
Qalxanvari vəzin normadan çox işləməsi orqanizm üçün xeyirli heç nə vəd etmir. Belə hal xalq arasında zəhərli zob kimi də tanınır.
Zəhərli zobdan(hipertireoz) əziyyət çəkənlər xaricən asan tanınır: gözlərin bərəlmiş olması, çox arıq, səbrsiz, əsəbi olmaları, ürəyin tez-tez döyünməsinə görə tövşümələri, güclü tərləmə onları fərqləndirir.
Qalxanvari vəz az işlədiyi(hipotireoz) zaman halsızlıq, ümumi zəiflik, yuxululuq, dərinin quruması, saçın tökülməsi kimi hallar baş verir. Həmçinin ürək-damar, mərkəzi sinir, mədə-bağırsaq sistemində pozğuluqlar yaradır.
Zob və yaxud boğaz uru ilk mərhələdə özünü açıq büruzə vermədiyi üçün xəstə uzun müddət heç bir narahatlıq hiss etmir və həkimə də müraciət etmir.
Xəstəlik inkişaf etdikcə qalxanvari vəzi böyüyür, nəzərəçarpacaq hala gəlir: boğazın ön səthi yoğunlaşır, şişkin olur, ətrafda yerləşən orqanlara - nəfəs yolu, qida borusu, damarlar və sinirlərə təzyiq edir. Və xəstə şikayətlənməyə başlayır. Çünki traxeya (nəfəs yolu) və qırtlağın sıxılması zamanı xəstədə tənəffüs çətinləşir, səs tutqunlaşır, davamlı quru öskürək, qəhər hissi, boğulma tutmaları rahatlığı pozur. Qida borusunun sıxılması udmanın çətinlşməsinə, boyun nahiyəsində damarların sıxılması isə əyilmə zamanı başda gərginlik hissinə, başgicəllənməsinə gətirib çıxarır. Bu simptomlar zobun bütün növləri üçün eynidir.
Boğaz urunun növündən asılı olaraq xəstədə digər simptomlar da meydana çıxır.
Hipotireoz
Endemik ura xas olan hipotireoz (tireoid hormonlarının azlığı) özünü bu simptomlarla büruzə verir:
- tez-tez baş verən soyuqdəymələr, KRVİ (kəskin respirator, yəni tənəffüs yollarının virus infeksiyaları), bronxit və hətta sətəlcəm;
- arterial təzyiqin azalması (hipotoniya), ürək nahiyəsində ağrılar, fiziki iş zamanı təngnəfəslik;
- iştahasızlıq, ürəkbulanma, qarın köpü (bağırsaq qazlarının artması);
- gündüz süstlük, gecə isə yuxusuzluq, hafizənin zəifləməsi, əsəbilik, depressiya;
- dərinin quruluğu, saçların tökülməsi, bədən temperaturunun azalması;
- iştahasızlıq fonunda çəkinin artması, xəstənin sifətinin ifadəsiz və şişkin olması;
- uşaqlarda fiziki və əqli gerilik;
- kişilərdə cinsi zəiflik və seksual həvəsin azalması, qadınlarda menstrual siklin pozulması.
Hipotireoz - sonsuzluq və uşaq salmanın ən çox yayılmış səbəblərindən biridir.
Hipertireoz
Diffuz və ya düyünlü toksiki ur isə bu nahiyədə ağırlıqdan əlavə həm də hipertireoz (tireoid hormonların artıqlığı) əlamətləri ilə seçilir:
- nəbzin surətlənməsi və güclənməsi, aritmiya (ürək ritmi pozulması), ürək nahyəsində ağrı, təngnəfəslik;
- qıcıqlanma, əsəbilik, əhvalın dəyişkənliyi, yuxusuzluq, diqqət və hafizənin zəifləməsi;
- kişilərdə - potensiyanın zəifləməsi (cinsi zəiflik), qadınlarda - çox vaxt aybaşı olmaması;
- daima aclıq fonunda çəkinin azalması;
- uzun müddət davam edən hərarət;
- quru və isti dəri;
- bərəlmiş gözlər;
- əllərin əsməsi.
Müayinə və müalicə
Boğaz urunun istənilən növünün əlamətlərindən hər hansını özünüzdə müşahidə edirsinizsə, vaxt itirmədən həkim-endokrinoloqa müraciət edin. Xəstəliyi başlı-başına buraxmayın və həkimin tövsiyələrinə ciddi riayət edin, təyin edilmiş dərman preparatlarını vaxtında və düzgün qəbul edin!
Unutmayın ki, boğaz urunun fəsadları insanın səhhəti və həyatı üçün çox təhlükəli ola bilər: sonsuzluq, uşaqsalma, miokard infarktı, insult, kəskin böyrək çatışmazlığı, tireotoksik kriz nəticəsində komatoz vəziyyət.
Müayinənin ilk mərhələsində qalxanvari vəz palpasiya olunur (əl ilə yoxlanılır) və onun böyümə dərəcəsi müəyyən edilir. Diaqnoz USM (ultrasəs müayinəsi) və laborator analizlər vasitəsilə təsdiq olunur. USM vəzin ölçülərini, həcmini və toxumasının quruluşunu dəqiqləşdirir, laborator müayinə isə qanda qalxanvari vəzi və hipofiz hormonlarının (TSH, T3, T4 və s.), eləcə də müvafiq anticismlərin səviyyəsini tədqiq edir. Analiz üçün qan acqarına alınır.
Qalxanvari vəzdə bir və ya bir neçə düyün aşkar edilərsə, həkim bu düyün toxumasının biopsiyasını (hüceyrələrin tədqiqatını) təyin edir. Bunun üçün nazik iynə ilə düyünün toxumasının kiçik hissəsi alınır və histoloci müayinə edilir (hüceyrələrin müayinəsi). Bu müayinənin məqsədlərindən biri də qalxanvari vəzdə xərçəng hüceyrələrinin erkən aşkar olunmasıdır.
Boğaz urunun müalicəsi həkim-endokrinoloq tərəfindən aparılır. Müalicə taktikası xəstəliyin növü və səbəblərinə əsasən seçilir.
Hipotireoz (qalxanvari vəz hormonlarının çatışmazlığı) ilə müşayiət olunan boğaz uru zamanı xəstəyə həmin hormon tərkibli dərman preparatları (adətən L-tiroksin) təyin edilir. Dərmanın dozası müvafiq laborator analizlərin nəticəsinə görə düzgün seçilərsə, xəstənin vəziyyəti əksər hallarda tezliklə yaxşılaşır. Müalicənin davam etmə müddətini həkim təyin edir.
Tireoid hormonlarının artıqlığı (hipertireoz) zamanı qalxanvari vəzin fəaliyyətini azaltmaq üçün müvafiq dərman preparatları təyin edilir. Tireotoksikozun müalicəsi üçün müasir preparatlar çox vaxt hətta xəstəliyin ağır formaları zamanı müvəffəqiyyətlə tətbiq olunur. Xəstəliyin bu növünün müalicəsi üçün radioaktiv yoddan da istifadə olunur - məqsəd isə həmin yodun qalxanvari vəzdə toplanaraq tireositlərin (qalxanvari vəzi hüceyrələrinin) bir hissəsinin məhv edilməsi və bununla da tireoid hormonlarının hasilatının azalaraq normal səviyyəyə yaxınlaşmasıdır.