2017-ci ildə Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin K.Y.Fərəcova adına Elmi-Tədqiqat Pediatriya İnstitutunun yaradılmasının 90 ili tamam olur. Mübaliğəsiz demək olar ki, Azərbaycanda ilk yaradılan şəfa ocaqlarından biri olan bu qocaman tibb müəssisəsi bir əsrə yaxın vaxt ərzində ana və uşaqların sağlamlığının qorunması kimi mühüm və nəcib işə şərəf və ləyaqətlə xidmət etmişdir.
Bəli, bugünkü reallığımıza çatmaq üçün institutumuz 90 illik tarixi bir yol keçmişdir – o həm müalicə, həm də təhsil ocağı olmuşdur. Humanizm ideyalarına sədaqəti, qayğıkeşliyi və rəşadəti ilə öyünən institutun ənənələrinin kökləri dərin olmaqla, onun yaranma tarixinə gedib çıxır. Bu tibb müəssisəsi 1925-ci ildə 200 çarpayılıq uşaq xəstəxanasının bazasında təşkil olunmuş, 1927-ci ildə yenidən qurularaq Ana və Uşaqları müafizə institutuna çevrilmişdir.
İnstitutun yarandığı ilk illər mama-ginekologiya, uşaqlıq dövrünün fiziologiya və patologiyası sahələrində elmi-tədqiqat işləri ilə yanaşı, analıq və körpəliyin mühafizəsi müəssisələrinin təşkilində və bu müəssisələr üçün orta tibb işçilərinin hazırlanmasında səhiyyə orqanlarına böyük kömək göstərmişdir.
İnstitutun tərkibində ana və uşaq sektorundan əlavə ana və uşaqların sosial gigiyenası strukturu da yaradılmışdı. Burada həm də səyyari həkim briqadaları fəaliyyət göstərirdi ki, bunlar da, sistematik olaraq səhiyyə orqanlarına, ana və uşaqların mühafizəsi müəssisələrinə əməli yardım etmək, eləcə də qadın və uşaq əhalisinə tibbi yardım göstərmək üçün respublikanın rayonlarına göndərilirdi.
Əhali arasında sanitariya-maarifi işinə, onun səhiyyə mədəniyyətinin artırılmasına xüsusi diqqət verilirdi.
Respublika Sanitariya-maarifi evi ilə birlikdə İnstitut kitabçalar, plakatlar, ana və uşaqların sağlamlığının qorunmasına dair təlimatlar nəşr etdirirdi.
İnstitutun təşkilat-metodik şöbəsinin əməkdaşları hər il doğuşayardım, uşaq, xəstəxana-poliklinika müəssisələrinin, uşaq evlərinin fəaliyyəti barədə illik hesabatların qəbulunda iştirak etmiş, qadın və uşaqların sağlamlığının qorunmasına dair müxtəlif materialların hazırlanmasında Səhiyyə Nazirliyinə fəal köməklik göstərmişdir.
Ana və uşaqların mühafizəsi işi üzrə respublikada elmi-metodik mərkəz olmaqla, mövcud olduğu illər ərzində institut böyük işlərin öhdəsindən gəlmişdir. Həmin illərdə elmi-tədqiqat işlərinin mövzuları əsasən uşaq səhiyyəsinin və doğuşayardım müəssisələrinin mövcud problemləri əsasında qurulurdu. Bu illərdə uşaqlarda bağırsaq infeksiyalarının və qidalanma pozğunluqlarının geniş yayılması institut əməkdaşlarını həmin xəstəliklərin patogenezi və müalicəsinin öyrənilməsi ilə daha geniş məşğul olmağa vadar etmişdir. İnstitut vərəmin, difteriyanın, qızılcanın, göy öskürəyin kütləvi spesifik profilaktikasının təsirini öyrənmək sahəsində böyük iş aparmışdır ki, buda uşaqlar arasında xəstələnmə və ölümün azalmasına kömək etmişdir. 20 ildən artıq müddətdə institut uşaqların fiziki inkişafının öyrənilməsi ilə məşğul olmuşdur. Bütün yaş qrupları üçün fiziki inkişafın qiymətləndirilməsi normativləri işlənib hazırlanmışdır.
Uşaqlarda qan xəstəliklərinin, xüsusilə irsi hemolitik anemiyaların öyrənilməsi sahəsində institut böyük iş aparmışdır.
Pediatriyanın problemləri ilə yanaşı, institutda mama-ginekologiyanın problemləri, neft-kimya, toxuculuq və tütün sənayesində çalışan işçilərin əmək şəraitinin onların cinsi sferasına təsiri məsələləri də öyrənilmişdir. Respublikada ilk dəfə olaraq erkən yaşlı uşaqlarda timomeqaliya və eksudativ-kataral diatez fonunda keçən kəskin bronx-ağciyər xəstəliklərinin etioloji strukturu, yayılması, klinik-rentgenoloji və immunoloji xüsusiyyətləri kompleks şəkildə tədqiq olunmuş, timus vəzinin böyümə dərəcəsi ilə immun sistem arasında əlaqə müəyyən edilmişdir.
Kəskin pnevmoniya ilə xəstə uşaqlarda oksigen metobolizmi sistemində adaptasiya-kompensator reaksiyaların vəziyyəti öyrənilmiş, kompensator mexanizmlərdə pozğunluqların erkən əlamətlərini aşkara çıxarmağa imkan verən diaqnostik meyarlar əsaslandırılmış və müalicə-profilaktika tədbirləri işlənib hazırlanmışdır.
Neonatologiyanın problemləri ilə bağlı aparılmış tədqiqat nəticəsində respublikada ilk dəfə olaraq, Kü-qızdırması, xlamidioz, toksoplazmoz, listerioz və bruselyoz kimi infeksiyaların yenidoğulanların patologiyasında rolu aşkara çıxarılmışdır. Tibbi bioloji və sosial-gigiyenik faktorların təsiri nəzərə alınmaqla, 2 və 3 yaşlı uşaqlar arasında ölümün səbəbləri və dinamikasının dərin təhlili aparılmışdır.
Azərbaycan Respublikası dövlət müstəqilliyi əldə etdikdən sonra K.Y.Fərəcova adına ET Pediatriya İnstitutunun inkişafında xüsusi bir mərhələ başlanmışdır.
Məlum olduğu kimi, sovet hakimiyyətinin dağılması ərəfəsində əksər sahələrdə olduğu kimi səhiyyə sahəsində də ağır böhran əlamətləri özünü göstərməkdə idi. Bu vəziyyət də tibbi xidmətin ən həssas sahələrindən sayılan ana və uşaqların sağlamlığının mühafizəsi işində özünü daha qabarıq şəkildə biruzə verirdi. Belə ki, ölkədə peyvənd materialları çatışmırdı, səhiyyənin maddi-texniki bazası dağılmaqda davam edirdi, tibb avadanlıqlarının, dərman preparatlarının və digər ləvazimatların bölgüsündə və təminatında hərcmərclik hökm sürürdü. Təkcə onu qeyd etmək lazımdır ki, 1990-cı ildə ittifaqın paytaxtı Moskva şəhərində 200 nəfərə qədər sakində difteriya xəstəliyi aşkar olunmuşdu ki, bunların da böyük əksəriyyətini uşaqlar təşkil edirdi.
O zamanlar Azərbaycanda vəziyyət daha da ağır idi. Bir tərəfdən ermənilərin təcavüzü nəticəsində ölkədə yaranmış müharibə vəziyyəti, digər tərəfdən də respublika rəhbərliyinin yarıtmaz fəaliyyəti nəticəsində müstəqilliyini yenicə elan etmiş Azərbaycan dövlətində xaos və dağılma təhlükəsi yaranmışdı. Uşaqlar arasında difteriya, qızılca, poliomielit, malyariya, məxmərək kimi qorxunc yoluxucu xəstəliklərin dəhşətli epidemiyaları tüğyan edirdi. Körpə ölümünün səviyyəsi 30 promilli həddini aşmışdı, ilbəil doğulan uşaqların sayı azalırdı. Səhiyyənin maddi-texniki bazası dağılmışdı, dərman preparatları çatışmırdı, peyvənd materialları yox həddinə çatmışdı.
1993-cü ildə Azərbaycan xalqının təkidli tələbi ilə xalqımızın Ümummilli lideri Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı sözün əsl mənasında Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin başlanğıcı və xalqımızın taleyində dönüş nöqtəsi oldu. Çox qısa zamanda bütün sahələrlə yanaşı, ölkə səhiyyəsinin də ağır böhrandan çıxarılması və inkişafı strategiyası müəyyən olundu.
Müstəqil Dövlətlər Birliyinə (MDB) daxil olan ölkələr arasında birinci olaraq Avropadan əldə edilmiş kredit hesabına Azərbaycanda uşaqlar arasında geniş yayılmış yoluxucu xəstəliklərin qarşısının alınması və müalicəsi məqsədilə külli miqdarda vaksin preparatlarının, spesifik zərdablar, dərman və tibb ləvazimatlarının ölkəyə gətirilməsi öz müsbət nəticələrini verməyə başladı.
Qeyd etmək lazımdır ki, müstəqillik illərində ölkə səhiyyəsinin bu inkişaf yolu K.Fərəcova adına ET Pediatriya institutundan da yan keçməmiş, keçən illər ərzində institut əsaslı təmir olunaraq yenidən qurulmuş, ən müasir tibb avadanlıqları ilə təchiz olunmuşdur.
İnstitutda 30 ildən artıq bir dövr ərzində qayğı ilə qorunan kitabxana fəaliyyət göstərir.
İnstitut elmi-tədqiqat işlərini ET Milli Profilaktika İnstitutu, Ə.Əliyev adına Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutu, Milli Elmlər akademiyasının A.M.Qarayev adına Fiziologiya İnstitutu, Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutu, Azərbaycan Tibb Universiteti və başqa müalicə-profilaktika müəssisələri ilə birlikdə aparır.
Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra institut yaxın və uzaq xariclə öz əlaqələrini daha da genişləndirməkdə davam etmişdir. Müəssisəmiz Hacəttəppə Universiteti (Ankara), Zəkai Tahir Burak Kadın Sağlığı Eğitim ve Araştırma Mərkəzi (Ankara) və həmçinin Türk Dünyası ölkələrinin pediatrik səhiyyə müəssisələri ilə sıx əməkdaşlıq və təcrübə mübadiləsi aparır. Beynəlxalq əlaqələrin genişləndirilməsi istiqamətində tədbirlər davam etdirilir.
Bu gün ET Pediatriya İnstitutunda “Ana südü ilə qidalanma”, “Bətndaxili infeksiyalar”, “Yenidoğulanlarda nekrotik enterokolitin erkən diaqnostikası və müalicəsi”, “Yoluxucu xəstəliklərin immuno-profilaktikası problemləri” üzrə elmi tədqiqatlar davam etdirilir.
İnstitutda 245 çarpayılıq 8 klinik şöbə və bir çox paraklinik bölmələr fəaliyyət göstərir. 50 çarpayılıq yenidoğulanların reanimasiya və intensiv terapiya şöbəsi respublika üzrə mərkəz funksiyasını yerinə yetirir. Hər il institutun klinik-paraklinik bazasında 30 mindən çox xəstə uşağa stasionar və ambulator tibbi xidmət göstərilir. Müstəqillik illərində institutda aparılan elmi-tədqiqat işlərinin nəticələri dərc olunan çoxsaylı elmi məqalələr, monoqrafiya, dərslik, dərs vəsaiti, metodik göstərişlərdə öz əksini tapmışdır, 50 namizədlik, 2 doktorluq dissertasiyası müdafiə olunmuşdur.
Bundan sonra da, K.Fərəcova adına ET Pediatriya institutunun kollektivi respublikamızda uşaqların sağlamlığının qorunması kimi nəcib işə həsr olunmuş fəaliyyətini var qüvvəsi ilə davam etdirəcəkdir.
