05/11/2020
Hou-Vast. De impact van de coronacrisis op onze psychische gezondheid. Hoe ik het zie, hoor en ervaar.
Bij wijze van inleiding wil ik u informeren dat deze tekst niet tot doel heeft om u te motiveren, om u op uw verantwoordelijkheid te wijzen of laat staan u te overstelpen met tips en tricks om deze lockdown te overbruggen. Met deze tekst wil ik even halt houden, benoemen en betekenis geven aan de waaier van gevoelens die we in deze tijden ervaren.
Om het over de psychische gevolgen te hebben kan ik niet anders dan de context te schetsen van wat er zich de laatste maanden heeft afgespeeld.
We zagen sinds enkele maanden de cijfers en dus het aantal besmettingen zienderogen toenemen. Wat ons ongerust maakte en waarbij we trachtten de blik van de regeringsleiders te vangen. Wat niet eenvoudig was want deze verdwenen zelfs enige tijd uit beeld. Even leek het erop dat ze zowaar voor een andere aanpak hadden gekozen, een waarbij de deuren werden open gezet zodat het virus zich op zijn tempo tussen het volk mocht bewegen. Kon deze beslissing van woensdag 23 september gemotiveerd worden? Was dit een verstrooidheid? Waren de regeringsleiders het ook moe? Hield men het oog enkel op de economie gericht? Het is me nog steeds niet duidelijk. Of juist, er werd een regering gevormd.
Enkele weken geleden leek plots een paniekreactie te ontstaan bij onze regeringsleiders. De nieuwe leiders lieten zich ostentatief naar de daarvoor voorziene locatie rijden, graaiden even om zich heen en lukraak werden een aantal toegangspoorten voor het virus gesloten. Was dit niet té impulsief, té ondoordacht? Immers, we mochten wel nog samen sporten (en na afloop samen douchen) maar de restaurants (waarvan velen de maatregelen perfect in de praktijk wisten te brengen) moesten de deuren sluiten. De leiders motiveerden hun tussenkomst: de economie en het openhouden van de scholen zijn prioriteit.
Daarbovenop hielden de virologen niet op van zich te laten horen. De een neemt een beslissing, de ander becommentarieert.
Resultaat: onduidelijkheid troef. Deze onduidelijkheid is mijns inziens een grote boosdoener, een reden waarom vele mensen de afgelopen maanden spontaan ‘het gewone leven’ weer hebben opgepakt. Hetzelfde principe geldt bij de opvoeding: het belang van het stellen van duidelijke regels. In het andere geval zoekt men de grenzen op.
We zitten vandaag opnieuw in een (soort van) lockdown. In de hoop dat we hiermee de onzichtbare vijand kunnen terugdringen en grip krijgen op de cijfers. Waarom is het voor onze regeringsleiders zo moeilijk om knopen door te hakken? Wat is die weerstand in het nemen van kordate beslissingen? Beste leiders, nogmaals, het gaat over veiligheid, vertrouwen en duidelijkheid. Schep die duidelijkheid, ga met de mensen van het veld in dialoog, luister oprecht naar de mening van experts en laat dit doordringen, geef blijk van eensgezindheid, motiveer jullie beslissingen en zet het eigenbelang opzij. Frank Vandenbroucke was recent erg aangedaan van hoe het eraan toegaat in een Luiks ziekenhuis. Werkelijk?! Hoe hoog kan een ivoren toren zijn?
De situatie is ernstig. Zonder enige twijfel. België is momenteel het zwaarst getroffen land in Europa. De ziekenhuiscapaciteit botst op haar limiet. De reguliere zorg zal worden uitgesteld en het zorgsysteem valt in elkaar. Het gevolg hiervan is dat er keuzes zullen gemaakt worden. Het moet maar eens uw ouder of grootouder zijn waarbij men de machinerie noodgedwongen stopzet omdat een fitter iemand voorrang krijgt. Schrijnend. Intriest.
EN WAT IS HET EFFECT VAN DE CORONACRISIS OP ONZE PSYCHISCHE GEZONDHEID?
Wat ik zie en hoor, is dat elk van ons er op zijn manier mee omgaat. De een gaat losjes om met de dreiging van het virus en de maatregelen om verspreiding ervan te voorkomen. Ervaart deze periode zelfs als rustgevend, als verrassend aangenaam om niet te moeten of mogen deelnemen aan het sociale gebeuren, om de deur met een geldig excuus gesloten te houden. De ander wordt erg bang, ervaart deze periode als een helse tijd. De oorsprong van deze individuele verschillen ligt bij meerdere factoren. Het zou me te ver leiden om dit nu verder uit te werken. Weet dat de beleving van een lockdown kan variëren. De persoon die in maart de lockdown als rustgevend heeft ervaren, kan nu overspoeld worden door gevoelens van leegte en somberheid.
We worden door dit virus op psychisch vlak duidelijk erg uitgedaagd. Ik merk in mijn praktijk op dit moment een toename van angstproblemen, paniekaanvallen, suïcidegedachten en een algemeen gevoel ‘op, leeg’ te zijn. Laten we even stilstaan bij deze constatatie. Merk vooral op dat wat een houvast kon zijn, meer en meer onder druk is komen te staan.
In de eerste golf was alles nieuw. Het was moeilijk maar vanuit een zekere geestdrift vormden we een collectief tegen de onzichtbare vijand. We applaudiseerden om 20u voor de zorgverleners, ontdekten de afhaalservice, leerden onze (groot-)ouders met skype werken, verlangden naar de zomervakantie, gingen op berenjacht, fietsten even langs een dierbare om te zwaaien vanop afstand. We haalden hoop uit de verbetering van de cijfers en waren opgelucht terug wat vrijer te mogen bewegen. Met deze tweede golf krijg ik de indruk dat mensen het ‘beu’ zijn (lees: ‘coronamoe’). Mensen lijken meer op zichzelf terug te vallen, waardoor het een individuele strijd wordt en dus zwaarder. De dagen worden korter, de koude en stille wintermaanden staan voor de deur. We hebben weinig om naar uit te kijken. Onze vechtlust is gaan liggen. Het gemis van het ‘gewone leven’ wordt groter. Mogen we nog verlangen? We leven in erg onzekere tijden.
We worden uitgedaagd.
Om te beginnen is er onze veilige haven waar we thuis komen. Velen werken al enige tijd van thuis uit, wonen alleen of samen met een partner of gezin. Vele recreatieve en sociale ‘uitlaatkleppen’ vallen opnieuw weg, bijvoorbeeld de sportclub, de spelletjesavond met vrienden of de wekelijkse (bubbel-)yoga. We worden aangeraden om in ons kot te blijven. Al van begin maart is er meer sprake van verhoogde spanningen in de thuiscontext. Velen lopen op de toppen van de tenen. Men ergert zich opvallend meer aan de ander, verheft sneller de stem, het risico op huiselijk geweld stijgt opnieuw. Het is een feit dat relaties het beste functioneren met een bepaalde mate van afstand tussen de partners. Te dicht op elkaars vel zitten zorgt voor ambras. Denk maar aan de gekende opvallende stijging van echtscheidingen tijdens of na een vakantieperiode. We hebben de eerste golf nog niet goed verwerkt of relaties worden alweer op de proef gesteld…
De ontmoetingsplaatsen die een ‘oplaadpunt’ of een ont-spanning zijn voor velen vallen opnieuw weg, de bubbels worden opgeheven en het fysiek contact blijft tot een minimum beperkt. Meer nog, we zijn geëvolueerd naar een situatie waar de ander een bedreiging vormt voor onze gezondheid en dus te mijden. We worden bang van elkaar. Het is opmerkelijk hoeveel mensen al automatisch met een boog om de ander heen stappen. Waar we elkaar dreigen te raken, trekt men zich terug. Terwijl we de ander zo nodig hebben. We zijn immers een sociaal en talig dier dat zich steeds vormt en gevormd wordt door anderen.
Is het jou trouwens al opgevallen dat we minder lachen, het allemaal serieuzer wordt?
Het lijkt al niet meer geoorloofd om in lachen uit te barsten. Toen ik onlangs een koppeltje plezier zag maken tijdens het wachten op de bus (beiden met mondmasker), zag ik enkele andere wachtenden hen een aanmanende blik toewerpen (deze enkelen hadden hun mondmasker in de hand, stonden op een veilige afstand van 1,5m). Dit beeld stemt tot nadenken en houdt me tot op de dag van vandaag bezig.
We verliezen onze houvast.
Horecazaken gaan door een gitzwarte periode. In vele gevallen heeft men jarenlang geïnvesteerd om hun droom waar te maken, een zaak te starten, een cafébaas of restauranthouder te worden. Vele zaken gaan failliet en diegene die na de eerste lockdown nog net het hoofd boven water konden houden, krijgen nu alweer een extra klap te incasseren. En dan heb ik het niet enkel over de financiële houvast maar ook over de functie die dit café heeft voor de persoon in kwestie. Hetzelfde geldt voor kunstenaars, acteurs, muzikanten, mensen uit de eventsector, enzovoort. Plots is er geen publiek meer (…). Een houvast is iets subjectief, is vertrouwd en heeft een functie. Verlies ervan destabiliseert, brengt uit evenwicht en knaagt aan onze identiteit.
We hebben allemaal onze psychische kwetsbaarheid. Een situatie als deze laat ons voelen hoe kwetsbaar we zijn, hoe weinig controle we hebben over onszelf en onze omstandigheden. Dit wakkert angst aan. De ene persoon kan er evenwel makkelijker mee om dan de andere.
De meest kwetsbare groep zijn volgens mij diegene die geïsoleerd leven, alleen zijn. Als je alleen woont, heb je niet de structuur en verbondenheid van een groep waaraan je jezelf aan kunt vasthouden. Alsook de afwezigheid van spontaan fysiek contact, waarvan we weten dat een fysieke aanraking bij velen een gevoel van contact en troost kan geven. Nu gaan we over naar een skype date, schijnbaar dicht bij elkaar en toch zo ver van elkaar verwijderd.
We worden in ons huidig leven genoodzaakt om nieuwe antwoorden te zoeken op oude uitdagingen.
Ja, ik ben bezorgd over de impact van deze tweede lockdown.
Bezorgd om diegene die psychisch lijden,
dat suïcidegedachten de bovenhand zullen krijgen,
Bezorgd dat we meer en meer van elkaar vervreemden,
Bezorgd om de (huis-)artsen en het verplegend personeel,
Bezorgd om diegene die een dierbare verliezen zonder afscheid te mogen nemen,
Bezorgd om het voortbestaan van de cultuurhuizen,
Wat voor velen een bron van troost was.
Hou-vol !
Ann Cocquyt (klinisch psycholoog/ psychoanalytisch psychotherapeut, Laarne.)
