23/05/2022
JAVA E VETËDIJESIMIT PËR SKLEROZËN MULTIPLE
ÇKA ËSHTË SKLEROZA MULTIPLE
Skleroza multiple është një sëmundje inflamatore dhe demielinizuese e trurit dhe e palcës së kurrizit në të cilën mendohet se një përgjigje e lindur apo e nxitur më pas imunologjike shkakton dëmtimin e mbështjellësit kryesisht proteinik të qelizave nervore - mielinës - duke i hapur rrugë manifestimit të shumë simptomave të ndryshme. Është një sëmundje kronike e cila nuk ka shërim definitiv, por nga ana tjetër është fusha neurologjike në të cilën ka më së shumti përparime në drejtim të mbajtjes nën kontroll të sëmundjes dhe shmangies së përkeqësimit të saj.
Sëmundja paraqitet zakonisht në moshën ndërmjet 20-40 vjeçare, rrallë më herët apo më vonë. Nuk ekziston një simptomë e veçantë apo specifike për sëmundjen, por ato janë të shumëllojshme dhe përputhen edhe me ato që manifestohen nga dëmtimet e tjera. Simptomat më të shpeshta janë:
- humbja apo dobësimi i të parit zakonisht në njërin sy
- mpirja e cila mund të jetë e lokalizuar në fytyrë dhe gjymtyrë në kombinime të ndryshme
- dobësimi i fuqisë muskulore në njërën anë të trupit, në të dy këmbët apo në kombinime të tjera
- çrregullimi i koordinimit në duar, çrregullimi i drejtpeshimit apo i të ecurit, apo paaftësia e të ecurit
- humbja e kontrollit të urinimit apo urinimi i shpeshtë
- lodhja jospecifike
Të gjitha këto simptoma mund të paraqiten ndaras apo në kombinim me njëra-tjetrën, disa mund të përsëriten apo të mos manifestohen fare gjatë ecurisë së sëmundjes.
Ecuria e sëmundjes në rreth 85% të rasteve është me paraqitje të kohëpaskohshme të simptomave, në forma, shpërndarje dhe intensitet të ndryshëm, në kohëzgjatje të ndryshme, e cila shoqërohet me përmirësimin e tyre spontan apo të ndihmuar me terapi dhe periudha të qeta ndërmjet shfaqjes së mëpastajme të sërishme të ankesave. Kjo ecuri njihet si forma "relapsing-remitting" dhe është forma e cila ka në dispozicion një numër të madh medikamentesh.
Forma "primare progresive" e sëmundjes haset në pjesën e mbetur të pacientëve dhe nënkupton manifestimin e simptomave të cilat përkeësohen gradualisht, nuk ka përmirësime të ndërmjetme dhe ky përkeqësim eventualisht çon deri te invaliditeti. Vetëm në vitet e fundit në treg kanë dalë barna të cilat mund të ndihmojnë në parandalimin e keqësimit të sëmundjes.
Nëse pas periudhës fillestare të sulmeve dhe përmirësimeve, pason faza në të cilën sulmet dhe simptomat që i sjellin ato nuk tejkalohen dhe shtohen me kalimin e kohës duke çuar po ashtu në invaliditet më të shprehur, atëherë themi se pacienti ka hyrë në fazën "sekondare progresive". Në saje të pranisë së barnave efikase që personin e mbajnë në fazën fillestare, numri i pacientëve që hyjnë në këtë fazë shkon duke u pakësuar. Megjithatë rreth 50% sish ende progredojnë në fazën sekondare progresive.
Mjeti kryesor diagnostikues i sëmundjes është rezonanca magnetike e cila na ndihmon në identifikimin e lezioneve karakteristike trunore dhe palcore që quhen "pllaka demielinizuese". Lezionet e MS-it kanë formë, shpërndarje, pamje dhe lokalizim karakteristik, që tok me simptomat e shenjat klinike dhe vlerësimet ndihmëse, na ndihmojnë në diagnostikimin e saktë të gjendjes.
Përveç imazherisë radiologjike, punksioni lumbal dhe analizimi i lëngut trunoshpinor në drejtim të prodhimit të IgG intratekale është një metodë ndihmëse e dobishme në përforcimin e diagnozës.
Janë dy shtylla të trajtimit të sklerozës multiple:
- trajtimi i sulmit të sëmundjes bëhet me dozë të lartë kortikosteroidesh - zakonisht për 5 ditë rresht pacientët trajtohen me 1 gram metilprednizolon, i cili regjim pasohet me kombinim kortikosteroidesh intravenoze dhe orale, varësisht nga intensiteti i sulmit dhe reagimi në terapi
- sulmet trajtohen më rrallë me plazmaferezë apo me imunoglobulina, nëse dështon reagimi në kortikoterapi apo kemi të bëjmë me raste agresive të demielinizimit qendror siç janë ADEM, forma Balo e MS-it etj.
- thelbi i trajtimit të sëmundjes konsiston në terapinë imunomodulatore e cila nënkupton marrjen e rregullt të terapisë me qëllim të parandalimit të sulmeve të reja dhe parandalimit të progresionit të sëmundjes
Që prej viteve 1990 kur për herë të parë në treg kanë dalë imunomodulatorët, në 30 vitet më pas fusha ka arritur zhvillim të jashtëzakonshëm dhe tani numërohen gati 20 barna imunomodulatore për trajtimin e sklerozës multiple. Barnat që përdoren për trajtimin e sëmundjes janë: interferonët (beta-1a, beta-1b, peginterferon beta-1a), glatiramer acetati, fingolimodi, siponimodi, ozanimodi, natalizumabi, alemtuzumabi, ocrelizumabi, ofatumumabi, mitoksantroni, teriflunomidi, dimetil fumarati, kladribina, monometil fumarati.
Që prej vitit 2020, në Kosovë është zgjeruar lista e barnave në dispozicion dhe tanimë në saje të punës së Njësisë së MS në kuadër të Klinikës së Neurologjisë, të gjithë pacientët në gjendje për të marrë terapi, janë futur në të. Më detajisht në shkrimet e kësaj jave.
