https://www.facebook.com/136172301490929/

Dr. Arif Goran دكتۆر عارف گۆران, London (2025)

24/07/2025

هەر هەوڵێک بۆ بەتایبەتیکردنی نەخۆشخانە حوکومییەکان لە کوردستان دەبێت بە توندی شەرمەزار بکرێت .

22/06/2025

پیرۆزە هەڵۆ بەرزفڕەکە
سوپاس بۆ خوا ئەمڕۆ کوڕی خۆشەویستم کاکە ئالان، بە پلەی نایاب کۆلیژی پزیشکی لە زانکۆی (کامبریج)ی تەواو کرد .هەر لە سەرەتاوە زۆر ڕوون بوو تۆ زۆر زیرەک و بلیمەت بوویت . تۆ بەهرەکانت بە شێوەیەکی کاریگەر بەکارهێناوە و ڕێگایەکت بۆ سەرکەوتن داڕشتووە کە بە ڕاستی سەرسونهێنەڕە . جگە لە دەستکەوتە ئەکادیمیەکانت، کەسایەتیەکی جوان و خۆشەویستییەکی قووڵت بۆ مرۆڤایەتی هەیە. ئەمڕۆ کامبریج و من شانازی بە درەچوونی تۆ دەکەین.سوپاس كە نەتهێشت ڕەنجی باوكایەتیم بەفیڕۆ بچێت.هیوای سەركەوتن بۆ تۆ و تەواوی گەنجانی كوردستان و جیهان دەخوازم.. ئاییندە بۆ ئێوەیە..

20/03/2024

نەورۆزتان پیرۆز بێت

03/07/2023

دکتۆر سیڤان گیان
لە رۆحەوە پیرۆزبایت لێدەکەم دکتۆرە بالابەرزو ڕەوشت بەرزەکەم . من لەھەموو کەسێک باشتر دەزانم کە دەبیت بە نەشتەرگەرێکی سەرکەوتوو ، بەھەمانشێوە باوەڕی تەواوم بە مرۆڤ دۆستیت ھەیە . دڵنیام بە خەندەکانت ئارامی بە نەخۆشەکانت دەبەخشی و لە ئازارەکانیان کەم دەکەیتەوە . تۆ ھەنووکە ھەلۆیەکی بەرزەفڕی بەڵام دلنیابە بۆ ھەمیشە وەک باوکێک و ھاورێیەکی دلسۆز لە جەنجالیەکانی ژیان لەگەڵتدا دەبم . ھێلانەکەی من ھەمیشە دەرگای بۆ تۆ کراوەیە . من ئەمرۆ بە شانازیەوە ئالای مرۆڤایەتی بەتۆو ئالانی برات ڕادەسپێرم . دڵنیابە ئێستا دایکی ڕەحمەتیت بە خەندەیەکی گەورە لە ئاسمانەوە سەیری تۆو براکەت دەکات و ھیوای سەرکەوتنتان بۆ دەخوازێت .

24/06/2023

شاعیری پایەبەرز لەتیف ھەڵمەت دەلێت کورسی ئەدەب زۆر لە کورسی سەرۆک وەزیران بەرزترە ، منیش دەڵێم کورسی زانست نەک ھەر لە کورسی سەرۆک وەزیران بەڵکو لە ھەموو کورسیەک بەرزترە .

دکتۆر عارف گۆران
پسپۆڕی ڕاوێژکاری نەخۆشیەکانی ھەناو

21/04/2023

جەژنی ڕەمەزانتان پیرۆزبێ
ھیوای تەندروستیەکی باش بۆ ھەمووان دەخوازم

عيد مبارك
كل عام و انتم بخير

19/03/2023

بەھارو نەورۆزتان پیرۆز بێت

04/03/2023

چەند ڕاستیەک دەربارەی چەوری خوێن و چارەسەریه‌كانی

1-مرۆڤ کە لە دایک دەبێت چەوری لە خانەکانی لەشی ھەیە، چەوری بەشێکی گرنگە بۆ ئەوەی لەش بتوانێت كاره‌كانی خۆی به‌باشی جێبەجێ بکات . چەوری زۆر گرنگە بۆ زۆربەی ھۆرمۆنەکانی لەش و کۆمەلێک ڤیتامین هه‌یه‌ لە نێو چەوری دەتوێنەوەو لەشی مرۆڤ سوودی لێوەرده‌گرێت، ھەروەھا چەوری یارمەتی جگەر دەدا بۆ ئه‌وه‌ی ھەندێک ترشەلۆک دروست بكات، کە رۆلێکی گرنگ له‌ كاره‌كانی جه‌سته‌ ده‌بینن. له‌پاڵ ئه‌و خاڵه‌ ئه‌رێنیانه‌، بەرزی چەوری خوێن یەکێکە لە ھۆکارە ھەرە گرنگەکانی نەخۆشیەکانی دل و خوێنبەرەکان.

2-ھۆکاری بۆماوەیی رۆلێکی گەورەی له‌ به‌رزبوونه‌وه‌ی رێژه‌ی چه‌وری ھەیە. لە ٧٥٪‏ ی حالەتەکانی بەرزی چەوری خوێن پەیوەستیە بە ھۆکاری بۆماوەیی ، ھەرچەندە باسی زۆر جۆر له‌ رژێمی خۆراک دەکرێت بۆ دابەزینی رێژەی چەوری خوێن، بەلام لە راستیدا کەمتر لە ٢٥٪‏ حالەتەکانی بەرزی چەوری پەیوەندی بە خورادن ھەیە. بۆیه‌ كه‌سانی لاوازو ئه‌وانه‌ی رژێمێكی رێك و پێكی خواردنیش په‌یڕه‌و ده‌كه‌ن، زۆرجار دوچاری به‌رزی چەوری خوێن ده‌بن.

3-چەوری خوێن لە چەند بەشێک پێکدێت ، كه‌ دەتوانین بۆ ئەم چەند جۆرەی خوارەی خوارەوە دابەش بکەین:

—چەوری خراپ (LDL) ، ئه‌م جۆره‌ ھۆکاری سەرەکیە بۆ تەسکبوونەی خۆێن بەرەکانی له‌ش به‌گشتی و تووشبون بە جەلتەی دل و مێشک. ئەم جۆرەی چەوری چەنده‌ی کەمتر بێت ، باشترە و ئەگەرەکانی تووشبون بە جەلتەی دل کەمتر دەکاتەوه‌
—چەوری باش (HDL)، ئه‌م جۆره‌یان زۆر پێویست و گرنگە بۆ لەش ، دەرکەوتووە باشترین ڕێگا بۆ بەرزکردنەوەی رێژەی ئەو جۆرە لە چەوری وەرزش کردنە وە ھەروەھا خواردنی ماسی سالمۆن و ئەڤۆکادۆ سوودی ھەیە بۆ بەرزکردنەوەی رێژەی ئەو جۆرەی چەوری.
—چەوری سیانی (Triglyceride) ، ئەم جۆره‌شیان زیان بەخشە، بەلام بە رێژەیەکی کەمتر لە جۆری (LDL). بۆ ئەوەی رێژەی درووستی ئەو چەوریە بزانیت باشتر وایە له‌ خورینی پشکنینی خوێن بکرێت ، ئەم جۆرەی چەوری جگە لە زیانەکانی بۆ خوێنبەرەکانی لەش ئەگەر بە رێژەیەکی زۆر زیاد بێت بۆی ھەیە ببێتە ھەورکردنی پەنكریاس.

4-بەرزی چەوری خوێن ھیچ نیشانەیەک درووست ناکات ، هه‌رچه‌نده‌ زۆربه‌ی خەلک هۆكاری سەر سوڕان و گێژی و کۆمەلێک نیشانەی تر دەبەستنەوە بە بەرزی رێژەی چەوری لە خوێن ، بەلام لە راستیدا ئەو نیشانانە ھیج پەیوەندیەکیان بە بەرزی چەوری خوێنه‌وه‌ نیە .

5-ئەگەری هه‌یه‌ کە کەسانی گەنجیش دوچاری کێشەی بەرزی چەوری خوێن بن . جۆرێک لە بەرزی چەوری بۆماوەیی (Familial Hypercholetrolemia) ماکەکانی لە تەمەنی گەنجیەوە ده‌رده‌كه‌وێت و رێژەی چەوری ئه‌و كه‌سانه‌ زۆر بەرز ده‌بێت و دەبێتە ھۆی نەخۆشی دل ، بۆیە ئەو خێزانانەی کەسێکی گەنجیان بە ھۆی جەلتەی دل کۆچی دوایی ده‌كات، یان تووشی نەخۆشی دڵ ده‌بێت، پێویستە پشکنیکی خوێن بۆ هه‌موو ئەندامه‌كانی تری خێزانەکەیان بکه‌ن.

6-بەکارھێنانی دەرمان بۆ چارەسەری کێشەی بەرزی چەوری خوێن بەشێکی گرنگی چارەسەریە بۆ ھەموو ئەو نەخۆشانەی کە نەخۆشی دلیان ھەیە یان شەبەکەیان بۆ دانراوە ، بە ھەمان شێوە ئەوانەی تووشی جەلتەی مێشک بووینە . بەشی ھەرە زۆری تووشبوانی نەخۆشی شەکرە، بە تایبەتی جۆری دووه‌می شەکرە، پێویستیان بە دەرمان ھەیە بۆ کۆنترۆل کردنی بەرزی چەوری خوێن . کۆمەلێک حالەتی تر ھەیه‌ پێویستە دکتۆر رێژەی مەترسی بۆ تووشبون بە نەخۆشیەکانی دل دیاری بکات و بریار بدات لە ئەگەری پێویستی بۆ به‌كارهێنانی دەرمان بۆ چارەسەركردنی بەرزی چەوری خوێن.

7-بەرزی چەوری خوێن حالەتێکی زۆر بڵاوە ، لە ھەندێک وولات لە ھەر سێ کەس یەکێکیان رێژەی کۆلیستڕۆلی بەرزە ، بۆیە ھەندێک لە ناوەندە زانستیەکان بە باشی دەزانن، کەوا کەسانی سەرووی تەمەنی بیست سالی ھەر پێنج سال جارێک پشکنینی خوێنیان بۆ بكرێت بۆئه‌وه‌ی به‌وردی چاودێری رێژەی چەوری خوێنیان بكه‌ن، له‌به‌رئه‌وه‌ی لێکۆلینەوەکان واده‌رده‌خه‌ن، کە خەلکانێکێ زۆر رێژەی چەوری خوێنیان بەرزەو ئاگادارنین . ده‌ستنیشانكردنی رێژه‌ی چه‌وری ئەو خەلکانەو چاره‌سەرکردنیان ھۆکارێکی گرنگه‌ بۆ کەمبوونەوەی نەخۆشیەکانی دل و خوێنبەرەکان .

8-بەرزی ڕێژەی چەوری خوێن تەنھا لە رێگای پشکنینی خوێن دیاری دەکرێت ، لە ھەندێک حالەتی زۆر کەم بۆی ھەیە ھەندێک گۆڕانکاری و نیشانە لە پێستی مرۆڤ درووست بکات ،کە بەرزی چەوری خوێن لای نه‌خۆش نیشان بدات.

9-لە رابردوو دەرمانی کاریگەر نەبوو بۆ چارەسەری بەرزی چەوری خوێن ، سێ دەیە بەر لە ئێستا دەرمانێکی زۆر کاریگەر دۆزرایەوە کە بە ستاتین (Statins) دەناسرێت ، دەرکەوت، کە ئه‌و ده‌رمانه‌ کاریگەری زۆره‌و رێژەی چەوری بە رێژەیەکی زۆر بەرچاو کەمدەکاتەوە و ئەو کەسانەی بەکاریدەھێنن بە رێژەیەکی زۆر بەرچاو له‌ جەلتەی دڵ و مێشک دووریان ده‌خاته‌وه‌.

10-ھەموو جۆرەکانی ستاتین لە کوردستان ھەیە و ئەوانەی به‌شێوه‌یه‌كی گشتی بەکاردەھێنرێت بریتین لە سیمڤاستاتین ، ئەتۆرڤاستاتین و رۆزوڤاستاتین، مەرج نیە نەخۆش جۆری گران و براندی ئەو دەرمانانە بەکاربھێنێت چونکە ئه‌و ده‌رمانانه‌ی به‌ هه‌رزانیش ده‌ست ده‌كه‌ون ھەمان کاریگەریان ھەیە، ته‌نیا هێنده‌ هه‌یه‌ دەبێت ئەو دەرمانە بە شێوەیەکی بەردەوام بەکاربھێنرێت ، چونكه‌ ھەر کاتێک نەخۆش ئەو دەرمانە ڕابگرێت دوای چەند رۆژێکی کەم هه‌مدیس چەوریه‌كه‌ی بەرز دەبێتەوە ، بۆیە لە زۆربەی حالەتەکان نەخۆش دەبێت ئەو چارەسەریە بە درێژایی ژیانی وەربگرێت. وا باشە کە ستاتین پێش کاتی خەوتن بەکاربھێنرێت.

11- لێکۆلینەوەکان ئه‌وه‌ دەردەخەن، کە ستاتین بە شێوەیەگی گشتی دەرمانێکی سەلامەتە‌ ، بەلام پزیشکی پسپۆر دەبێت بریار بدات کەی ئەو دەرمانە و بەچی برێک بەکارده‌ھێنرێت ، نابێت ئه‌وه‌ فه‌رامۆش بكرێت، كه‌ پێش بەکارھێنانی ئەو دەرمانە دەبێت پشکنینی خوێنی جگەر بۆ نەخۆش بکریت . ژمارەیەکی زۆر کەم لەو کەسانەی ئەو دەرمانە وەردەگرن ئەگەری ئەوە ھەیە تووشی ھەوکردنی ماسوولکەکان ببن ، بۆیە ئەو کەسانەی ستاتین وەردەگرن ئەگەر هه‌ستیان بە ئازاری ماسوولکەکانیان كرد ، پێویسته‌ ئاگاداری دکتۆره‌كه‌یان بکەنەوە . له‌ هه‌موو حاله‌ته‌كاندا ئەو دەرمانە نابێت بۆ ژنانی دووگیان بەکاربھێنرێت.

12-لە کاتێکدا دەرمانی ستاتین كاریگه‌ری زۆره‌ بۆ کەمکردنەوەی جۆری چەوری خراپ (LDL)، بەلام هه‌مان ئەو کاریگەریەی نیه‌ بۆ چەوری سیانی (Triglycerides) ، بۆیە ئەو کەسانەی چەوری ژێر پیستەیان زۆر بەرزە ، باشتر وایه‌ دەرمانی فایبرێت (Fibrates) بەکاربھێنن، هاوكات ده‌بێت ئه‌وه‌ش بزانین، كه‌ بەکارھێنانی ستاتین و فایبرێت له‌یه‌ك كاتدا ئەگەری ھەوکردنی ماسولکەکان زۆر زیاتر دەکات ، بۆیە ده‌بێت ئەم نەخۆشانە لە لایەن دکتۆری تایبه‌تمه‌نده‌وه‌ به‌وردی چاودێری بکرێن.

دکتۆر عارف گۆران
پسپۆر و ڕاوێژکاری نەخۆشیەکانی ھەناو
پسپۆری وورد لە نەخۆشیەکانی شەکرەو ھۆرمۆن
لەندن

28/12/2022

چەند راستیەک دەربارەی بەرزی فشاری خوێن (Hypertension)

1-بەرزە فشاری خوێن (زەغتی خوێن) نەخۆشیەکی زۆر بلاوە نزیکەی ١.٤ بلیۆن کەس لە سەرانسەری جیھان کێشەی بەرزە فشاری خوێنیان ھەیە، له‌وانه‌ ژمارەیەکی بەرچاو لە تووشبوان لە ولاتە ھەژارەکانن . بە شێوەیەکی گشتی لە ھەر چوار پیاو و لە ھەر پێنج ژن یەکێکیان کێشەی بەرزە فشاری خوێنیان ھەیە. ھەر کەسێک فشاری خوێنی ١٤٠/٩٠ ( لە کوردستان بە ١٤/٩ دەناسرێت ) یان زیاتر بێت ئەوە دەگەیەنێت، کە بەرزە فشاری خوێنی ھەیە. لەم حالەتەدا وا باشترە سەردانی دکتۆر بکات، بۆ ئەوەی دلنیا بێتەوە و ئەگەر پێویست بکات چارەسەر وەرگرێت. ھەندێک له‌ ناوەندە زانستیەکان لەو باوەڕەدان، کە پێویسته‌ رێژه‌ی ١٣٠/٨٠ وەک بەرزە فشاری خوێن دابنرێت و نەخۆش دەبێت گۆرانکاری لە ژیانی بکات .

2-بەرزە فشاری خوێن یەکێکە لە ھۆکارە سەرەکیەکانی نەخۆشیەکانی دڵ و خوێنبەرەکان و دەبێتە ھۆی جەلتەی دڵ و مێشک ، یاخود خوێن بەربوونی خوێنبەرەکانی مێشک ، ئه‌گه‌ر له‌كاتی خۆیدا چاره‌سه‌ری وه‌رنه‌گرێت، له‌ ئاینده‌دا دەبێتە ھۆی پەککەوتن و سستبوونی دڵ و گورچیلەکان ، هه‌ندێک جار ده‌بیته‌ هۆی خوێن بەربوون لە خوێن بەرەکانی چاو و کاریگەری نێگەتیڤی لەسەر تۆڕی چاو و دەماری چاو دەبێت .

3-لە زۆربەی حالەتەکاندا بەرزە فشاری خوێن ھیچ نیشانەیەکی نیه‌، ھەر بۆیە بە کوژەری بێدەنگ دەناسرێت (silent killer). خەلکانێکی زۆر ھەن فشاری خوێنیان بەرزە بێئەوەی ھەستی پێبکەن ، بۆیە زۆر گرنگە خەلک چاودێری فشاری خوێنی خۆیان بکەن و لە ئەگەری بەرزی فشاری خوێن سەردانی دکتۆر بکەن . ئەگەرهاتوو فشاری خوێن زۆر بەرزبێتەوە بۆی ھەیە ھەندێک نیشانە درووست بکات وەک سەرئێشە، خوێن بەربوونی لووت ، گێژبوون ، سینگ ئێشان و دلەکوتێ.

4-لە زۆربەی حالەتەکاندا ھۆکاری سەرەکی بەرزی فشاری خوێن دیار نیە ( Essential Hypertension)، بەلام ئه‌وه‌ دەزانین، کە چوونە ناو تەمەن و رەقبوونی خوێنبەرەکان دەبنە ھۆی بەرزی فشاری خوێن .ھۆکاری بۆماوەیش رۆلی خۆی ھەیە، بۆیه‌ ئه‌گه‌ر كه‌سێك له‌ خێزانێكدا بێت، كه‌ فشاری خوێنیان هه‌یه‌، ئه‌گه‌ری تووشبوونی له‌ خه‌ڵكانی تر زۆرتره‌. له‌پاڵ ئه‌مانه‌ کۆمەلێک ھۆکاری تر ھەن، کە ئەگەری بەرزە فشاری خوێن زیاد دەکەن، وەک بەکارھێنانی بڕێکی زۆر لە خوێ ، خواردنەوەی ئەلکھول ، جگەرە کێشان ، قەلەوی و وەرزش نەکردن .
لە ١٠٪‏ ی حالەتەکانی بەرزە فشاری خوێن دەتوانرێت ھۆکارەکانی دیاری بکرێت ( Secondary Hypertension) ، ئەو ھۆکارانەش بریتین لە تەسکبوونەوەی خوێنبەری گورچیلە و ھەوکردنی درێژخایەنی گورچیلە و کۆمەلێک نەخۆشی تری کوێرە رژێنەکان . ئەگەری ئەو ھۆکارانە له‌گه‌نجێك زیاتر به‌دیارده‌كه‌وێت، كه‌ کێشەی بەرزە فشاری خوێنی ھەیە، بۆیە زۆر گرنگە ئەو نەخۆشانە لە لایەن پزیشکی پسپۆر پشکنینیان بۆ بكرێت و چارەسەری گونجاو وەرگرن.

5-هه‌ندێك ئافره‌ت ته‌نیا له‌كاتی دووگیانیدا دوچاری حاله‌تی به‌رزه‌فشارری خوێن ده‌بن، کە پێویستە‌ زوو ده‌ستنیشان بكرێت و چاره‌سه‌ری بۆ بكرێت، له‌به‌رئه‌وه‌ی زیانی زۆری بۆ کۆرپەلە ھەیە و ئەگەر کۆنترۆل نەکرێت ره‌نگ بێیت ژیانی دایکه‌كه‌و کۆرپەلەكه‌ی بخاتە مەترسیه‌وه‌ . چارەسەری ئافرەتی دووگیان ده‌بێت به‌شێوه‌یه‌ك بێت سه‌لامه‌تی كۆرپه‌له‌كه‌ بپارێزێت، بۆئه‌مه‌ش پێویسته‌ ره‌چاوی ئه‌و ده‌رمانانه‌ بكرێت، كه‌ به‌كاریده‌هێنێت، بۆیه‌ ده‌بێت ئه‌و نه‌خۆشانه‌ لە ژێر چاودێری دکتۆری ئافرەتان چارسەری وەرگرن و لە ھەندێک کاتیشدا پێویستە راوێژ بە دکتۆری ھەناو بکرێت.

6-له‌به‌ر به‌ربڵاوی نه‌خۆشیه‌كه‌ ھەر مالێک پێویستە ئامێرێکی پێوانی فشاری خوێنی ھەبێت لە مالەوە، دوو جۆر لەو ئامێرانە لە بازاردا ھەن ، یەکێکیان جیوه‌ی ھەیە و بەکارھێنانی ھەندێک شارەزایی دەوێت ، ئه‌وه‌ی تر ئەلیکترۆنیە و بەکارھێنانی ئاسانترە ، لە جۆری ئەلیکترۆنی باشتر وایە، کە ئەو جۆرەی لە قۆل ده‌به‌سترێت بەکاربھێنریت، چونکە زۆربەی ئەو جۆرانەی لەمەچەک ده‌به‌سترێن، زۆر ھەستیار نین و متمانەیان پێناکرێت.

7- زۆر جۆری ده‌رمان بۆ چارسەری فشاری خوێن لە بازاڕەکانی کوردستان ھەیه‌ . ھەر جۆرێك لەو دەرمانانە چەندان جورعەی جیاوازیان ھەیە . ھەر یەکێک لەو دەرمانانە لە لایەن کۆمەلێک کۆمپانیای جیاواز دروست دەکرێت . بۆیه‌ زۆر گرنگە نەخۆش بزانێت بەرزەفشاری خوێن حالەتێکی درێژخایەنەو دەبێت بەردەوام لە ژێر چاودێری پزیشک ده‌رمان به‌كاربهێنێت و هه‌موو دکتۆرێکی ھەناو دەتوانێت چارەسەری ئه‌و نه‌خۆشیه‌ بكات، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش کۆمەلێک پرۆتۆکۆل ھەیه‌، کە دەبێت پەیڕەوبکرێت و پزیشک بڕیار لەسەر بەکارھێنانی جۆری دەرمان و جورعەکەی بدات. دەرمانەکانی چارەسەری فشاری خوێن بۆی ھەیە وەک ھەر دەرمانێکی تر ھەندێک کێشە بۆ نەخۆش دروست بکات ، بۆیه‌ ئه‌گه‌ر نه‌خۆش هه‌ستی به‌هه‌ر كێشه‌یه‌ك كرد پێویسته‌ دكتۆرەکەی له‌مباره‌یه‌وه‌ ئاگادار بكاته‌وه.

8- ئه‌وانه‌ی به‌رزه‌ فشاری خوێن یاخود هه‌ر نه‌خۆشیه‌كی تری درێژخایه‌نیان هه‌یه‌، باشتر وایە لە ژێر چاودێری یەک پزیشک چارەسەر وەرگرن . به‌رله‌وه‌ی سه‌ردانی دكتۆر بكرێت به‌چه‌ند هه‌فته‌یه‌ك، وا باشە له‌كاتی جیاوازدا چه‌ند جارێك فشاری خوێنی خۆی لە مالەوە بكات، بۆ ئەوەی دكتۆره‌كه‌ بتوانێت به‌ئاسانی بڕیار له‌سه‌ر ھەر گۆرانکاریەکی پێویست‌ بدات . بە ھەمان شێوە ده‌بێت نەخۆش لیستی ئه‌و ده‌رمانانه‌ی لابێت کە بەکار دەھێنێت ، ئەو کەسانەی بە تەمەنن و خوێندەواریان نیە ، ئەندامێکی خێزانەکەیان دەبێت ئەو ئەرکە بگرنە ئەستۆ .لێکۆلینەوەکان وا نیشان ئەدەن کە نیوەی ئەو کەسانەی بەرزە فشاری خوێنیان ھەیە لە ژێر کۆنترۆڵدا نین، ئه‌وانه‌ن، كه‌ چاره‌سه‌ریه‌كه‌یان به‌ ته‌واوی وه‌رناگرن و له‌كاتی پێویستدا سه‌ردانی دكتۆر ناكه‌ن . دەبێت ئەوە بزانین کە ھەندێک نەخۆش پێویستی بە چەند دەرمانێکە لە گروپی جیاواز بۆ ئەوەی بەرزە فشاری خوێن کۆنترۆل بکرێت.

9-دڵه‌ڕاوکێ و ترس به‌شێوه‌یه‌كی كاتی فشاری خوێن به‌رزده‌كاته‌وه‌ (White-coat Hypertension) ، بۆیە بەشێک لە نەخۆشەکان کاتێک سەردانی نەخۆشخانەو دکتۆر دەکەن فشاری خوێنیان بە شێوەیەکی بەرچاو زیاد دەکات و کاتێکیش لە مالەوەن و لە دۆخێکی ئارام دان فشاری خوێنیان نۆرمالە . لەو نەخۆشانەدا لە ڕێگای بەکارھێنانی ئامێری پێوانی فشاری خوێن بۆ ماوەی ٢٤ کاتژمێر دەتوانرێت ئەو حالەتە دەسنیشان بکرێت ، ئەو ئامێرە بۆ ئەو کەسانەش بە سوودە، کە کێشەیان لە کۆنتڕۆلکردنی فشاری خوێن هه‌یه‌، چونکە بە ھۆی ئەو ئامێرە دەتوانین خوێندنەوەی کۆمەلێک فشاری خوێنمان دەستبکەوێت لە ماوەی ٢٤ کاتژمێردا.

10-ئەوانەی بەرزە فشاری خوێنیان ھەیە دەبێت به‌كارهێنانی خوێ زۆر کەم بکەوە ، بە شێوەیەکی گشتی لەرۆژێكدا له‌ كه‌وچكێكی چای زیاتر به‌كارنه‌هێنن، ئه‌وانه‌ی جگه‌ره‌ ده‌كێشن و به‌رزه‌ فشاری خوێنیان هه‌یه‌ وا باشتره‌ واز له‌جگه‌ره‌كێشان بێن، چونکە جگەرەکێشان و بەرزەفشاری خوێن لە یەک کاتدا ئەگەرەکانی تووشبون بە جەلتەی دل و مێشک زۆرتر دەکات ، بەھەمان شێوە ئەوانەی ئەلکھۆل دەخۆنەوە دەبێت زۆر کەمی بکەنەوە . وەرزش کردن رۆلێکی زۆر گرنگی ھەیە بۆ باشبوونی فشاری خوێن ، ئەوانەی کێشیان زیادە ، ئەگەر بتوانن کێشیان دابەزێنن زۆر سوودی ھەیە ، تەنانەت لێکۆلینەوەکان پێمان دەلێن، بە دابەزاندی ھەر دە کیلۆگرام لە کێش دە پلە لە فشاری خوێن دادەبەزێت.

دکتۆر عارف گۆران
پسپۆر و ڕاوێژکاری نەخۆشیەکانی ھەناو
پسپۆڕی وورد لە نەخۆشی شەکرەو ھۆرمۆنات
لەندەن

21/12/2022

ھۆرمۆنی دلخۆشی چیە ؟
ئەو ڕێکارانە چین، کە دەبێتە هۆی بەرزبوونەی ڕێژەی ئەو ھۆرمۆنانەی کەسێک دڵخۆش دەکات ؟

لە سەدەی ڕابردوودا پێشکەوتنی زانست کۆمەلێک دەستکەوتی گەورەی بەدەستھێناو خزمەتێکی گەورەی بە مرۆڤایەتی گەیاند ، بەلام لە ھەمان کاتدا سیستەمی سەرمایەداری و نیولیبرالیزم کۆمەلێک کێشەی لەگەل خۆی ھێنا .جگە لە ھەژاری و نادادپەروەری مرۆڤ وەک ئالەتێکی لێھاتووە .كە ئەمە رێژەی خەمۆکی و دلەراوکێ و نەخۆشیە دەروونیەکانی بە ڕێژەیەکی بەرچاو بەرزكردۆتەوە وبەردەوام ئەو رێژەیەش لە زیادبووندایە!.

ژمارەیەك ھۆرمۆن و رژێنی کیماوی لە مێشک مرۆڤدا ھەیە، کە کۆمەلێک فەرمانی گرنگ ئەنجام ئەدەن، بۆ نموونە ئیندۆرفین ، ئۆکسیتۆسین ، سیرۆتۆنین و دۆپامین ، تێبینی کراوە کە زیادبوونی ئەو ھۆرمۆنانە مرۆڤ دڵخۆش دەکات . ئیندۆرفین ( Endorphins ) لەکاتی بوونی ئازار رێژەکەی لە خوێن زیاد دەکات و ئازار کەم دەکاتەوە ھاوشێوەی دەرمانی مۆرفین کە بۆ کۆنترۆلکردنی ئازار بەکاردەھێنرێت . سیرۆتۆنین ( Serotonin ) ڕۆلێکی گرنگی لە رێکخستنی توانای ھەرسکردن و شەھیەتی خواردن و خەوتن ھەیە و ڕۆلی لە رێکخستنی مەزاجی مرۆڤ و توانای فێربوون هەیە، هەندێكجار بە هۆڕمۆنی خۆشەویستی ناوزەد دەكرێت، ئۆکسیتۆسین ( Oxytocin ) ھۆرمۆنێکی زۆر گرنگە بۆ کاتی لەدایکبوونی مندال و شیرپێدان بە کۆرپەلەوەو درووستبونی خۆشەویستی لەنێوان مندال و دایک . تێبینیکراوە، کە ئەو ھۆرمۆنە بەڕێژەیەکی بەرچاو زیاد دەبێت لە رێگای ئەو رێکارانەی دەبێتە دەربڕینی ھەست و خۆشەویستی ، بۆ نموونە لە باوەش کردن .دۆپامین ( Dopamine ) رۆلێکێ گرنگی ھەیە لە ئەنجامدانی کۆمەلێک کرداری گرنگی مێشک . ئەو کەسانەی دل خۆش دەبن رێژەی ئەو ھۆرمۆنە زیاد دەبێت ، ھەربۆیە بە ھۆرمۆنی ھەستکردن بە خۆشی دەناسرێت ( feel-good hormone )

دیارە لەو جەنجالیەی ژیان رۆژانە مرۆڤ ڕووبەڕوی کۆمەلێک کێشە دەبێتەوەو کاریگەری نیگەتیڤی لەسەر دەروونی مرۆڤ درووست دەکات . لێکۆلینەوەکان وادەردەخەن کە ھەندێک رێکار ھەیە دەبێتە فاکتەرێک بۆ زیادبوونی ئەو ھۆرمۆنانەی لەسەرەوە باسمانکردووەو دەکرێت مرۆڤ دلخۆش بکات . بۆ ئەو کەسانەی ئامادەباشیان تیایە بۆ گۆرانکاری لە ژیانیان ، لەخوارەوە بەشێک لەو رێکارانە بەشێوەیەکی کورت باس دەکەین:
١.ورەزش کردن ، ھەر جۆرێکی وەرزشکردن کە دەبێتە ھۆی خێرالێدانی دڵ وادەکات ڕێژەی ئیندۆرفین لە خوێن زیاد بکات . خۆ ئەگەر وەرزش کردنەکە لەگەل کەسێکی نزیک و خۆشەویستت بێت کاریگەری زیاتر دەبێت . ئەگەر ھەستدەکەیت تەنیای ، ھاورێیەکی خۆشەویست بدۆزە . جگە لە سوودەکانی وەرزش بۆ تەندرووستی مرۆڤ بە شێوەیەکی گشتی لەوە دلنیابە لە کۆتایی وەرزشکردن ھەست بە خۆشی دەکەیت .

٢.گالتەو نوکتەو پێکەنین دەبنە بەرزبوونەی رێژەی ئیندۆرفین و بەھێزبوونی بەرگری لەش . پێکەنین لە لایەن بەشێکی پسپۆرانی دەروونی وەک رێکارێک بەکاردەھێنرێت بۆ چارەسەری، ( laughter therapy )

٣.ڕامان و قاڵ بوونەوە ( Meditation and Deep thinking )دەبێتە ھۆی زیادبوونی رێژەی ئیندۆرفین و دۆپامین و سیرۆتۆنین لە خوێن . ئەنجامدانی یۆگا ئارامی بە مرۆڤ دەبەخشێت . بەھەمان شێوە عیبادەت و تەسەوف لە لایەن زۆر کەسی ئیماندار ئارامی بە دەروون و ڕۆح دەبەخشێ.

٤.گوێگرتن لە مۆسیقا . لێکۆلینەوەی زۆر دەربارەی کاریگەری مۆسیقا لەسەر تەندرووستی جەستەو دەروونی مرۆڤ کراوە . مۆسیقا وەک رێگایەکی چارەسەری بەکاردەھێنرێت . تێبینی کراوە گوێگرتن لە مۆسیقا دەبێتە زیادبوونی ھۆرمۆنی ئۆکسیتۆسین .

٥.خواردن ،لێکۆلینەوەکان ئەوەیان سەلماندوە کە خواردنی ئەو شتانەی کە رێژەیەکی باش لە ترشەلۆکی تریپتۆفان ( Tryptophan ) تیایە دەبێتە ھۆکارێک بۆ دلخۆشی .ھەندێک جۆری خواردن ھەن کە دەبێتە زیادڕژانی ھۆرمۆنەکان . بۆ نموونە بەھارات و خواردنی تیژ ڕێژەی ئیندۆرفین زیاد دەکات . خواردنی ماست و ھێلکەو گوێز دەبێتە زیادبوونی دۆپامین.خواردنی چوکلێتی رەش ( dark chocolate )بە برێکی کەم مرۆڤ دلخۆش دەکات ، ھەر بۆیە بەشێکی ئەو نەخۆشانەی خەمۆکیان ھەیە پەنا بۆ چۆکلێت دەبەن. لێکۆلینەوەکان وا دەردەخەن کە پرۆسێسی خواردن ئامادەکردن و خواردنی لەگەل ئەندامانی خێزان و کەسانی خۆشەویست ئارامی بە مرۆڤ دەبەخشێ .

٦.خەوتن ، کەم خەوێ و نارێکی خەو دەبێتە ھۆی تێکچوونی ھاوسەنگی ھۆرۆمۆنەکان ، جگە لە زیان بۆ جەستە کاریگەری نیگەتیڤی لەسەر دەروونی مرۆڤ درووست دەکات . ھەول بدە ٧ بۆ ٩ کاتژمێر بخەوە . لە ئێواران ئەو خواردنەوانەی کە کافاینی تیایە وەک قاوەو چایە کەمبکەوە .

٧.سەفەرکردن و ئاشنابوون بە شوێنی نوێ لەگەل ئەندامانی تری خێزان ، یاخود ھاورێی نزێک ھۆکارێکە بۆ شکاندنی ئەو رۆتینەی کە مرۆڤ رۆژانە لای دووبارە دەبێتەوە .بە تایبەت دوور کەوتنەوە لە جەنجالی شارو تێکەل بوون لەگەل جوانی سرووشت ئارامی بە مرۆڤ دەبەخشێت .

٨.زیندووکردنەوەی یادگاریە خۆشەکان . تێبینیکراوە کە بیرکردنەوە لە یادگاریە خۆشەکانی رابردوو دەبێتە ھۆی زیادبوونی دۆپامین لە مێشک ، بۆ نموونە سەیرکردنی ھەندێک وێنە کە کۆمەلێک یادگاریت لەگەل ھەیە . یاخود باسکردنی رووداوێکی خۆش کە لە رابردوو لەگەل کەسوکارو ھاورێکانت کردووتە .

٩.بەخشین و مرۆڤدۆستی . لێکۆلینەوەکان ئەو راستیە دەسەلمێنن کە ئەو کەسانەی لەگەل رێکخراوە خێرخوازەکان کاردەکەن ئاسوودەترن بە بەراورد لەگەل کەسانیتر . تێبنی کراوە لە کاتی بەخشین ئەو بەشەی مێشک کە پەیوەستە بەچێژ چالاک دەبێت و رێژەی ئیندۆرفین زیاددەبێت .

١٠.کات بەسەربردن لەگەل ھاورێکانت . ھەول بدە کات درووست بکە بۆ تێکەل بوون لەگەل ھاورێ نزیکەکانت ، چونکە ئەو تێکەلبوونە دەبێتە زیادبوونی ھۆرمۆنەکانی دل خۆشی.

دکتۆر عارف گۆران
پسپۆڕی ڕاوێژکاری نەخۆشیەکانی ھەناو
پسپۆڕی وورد لە نەخۆشیەکانی شەکرەو ھۆرمۆنات
لەندەن

Dr. Arif Goran دكتۆر عارف گۆران

24/07/2025

22/06/2025

20/03/2024

03/07/2023

24/06/2023

21/04/2023

19/03/2023

04/03/2023

28/12/2022

21/12/2022

Address

Telephone

Website

Alerts

Contact The Practice

Shortcuts

Featured

Share

Category