23/08/2025
Κατανοώντας τα στυλ προσωπικότητας
– μια ματιά στη θεωρία του Rainer Sachse
(Ένα άρθρο για όλους όσους θέλουν να κατανοήσουν καλύτερα τον εαυτό τους και τις σχέσεις τους)
-Μαρία Αθανασοπούλου, Κλινική Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια-
«Γιατί συμπεριφέρομαι πάντα με τον ίδιο τρόπο σε συγκεκριμένες καταστάσεις – ακόμα και αν αυτό δεν μου κάνει καλό;»
«Γιατί αντιμετωπίζω συνεχώς παρόμοιες συγκρούσεις στις σχέσεις μου;»
«Πώς είναι δυνατόν να επέλεξα ξανά έναν τέτοιο σύντροφο;»
Σας ακούγεται γνωστό; Πολλοί άνθρωποι θέτουν ακριβώς αυτά τα ερωτήματα – συχνά με αυξανόμενη απογοήτευση και την αίσθηση ότι η ζωή τους έχει μπει σε έναν φαύλο κύκλο. Στην πραγματικότητα, τέτοιες επαναλαμβανόμενες εμπειρίες σπάνια είναι τυχαίες.
Πίσω από αυτά τα μοτίβα κρύβεται κατά κύριο λόγο το στυλ προσωπικότητάς μας – βαθιά ριζωμένα μοτίβα σκέψης, συναισθημάτων και συμπεριφοράς που μας καθοδηγούν στη ζωή. Συνήθως λειτουργούν ασυνείδητα, αλλά επηρεάζουν σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας, τον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε τις σχέσεις μας και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις στη ζωή μας.
Τέτοιου είδους ερωτήσεις συναντώ συχνά στη θεραπευτική μου εργασία. Η θεωρία των τύπων προσωπικότητας του ψυχολόγου Prof. Dr. Rainer Sachse προσφέρει μια χρήσιμη καθοδήγηση σε αυτό το θέμα. Βοηθά να κατανοήσουμε γιατί αισθανόμαστε, σκεφτόμαστε και ενεργούμε όπως ενεργούμε – και τι μπορούμε να κάνουμε αν θέλουμε να ξεφύγουμε από τα παλιά πρότυπα συμπεριφοράς μας.
Τι είναι τα στυλ (ή τύποι) προσωπικότητας;
Τα στυλ προσωπικότητας είναι σχετικά σταθερά μοτίβα σκέψης, συναισθημάτων και συμπεριφοράς που διαμορφώνονται κατά τη διάρκεια της ζωής – κυρίως στην παιδική και εφηβική ηλικία. Μας βοηθούν να αντιμετωπίζουμε τον κόσμο, να δημιουργούμε σχέσεις και να ικανοποιούμε τις ανάγκες μας.
Ο Rainer Sachse θεωρεί ότι κάθε άνθρωπος αναπτύσσει ένα ατομικό «εσωτερικό πρόγραμμα» – που διαμορφώνεται από εμπειρίες, πρότυπα σχέσεων και πεποιθήσεις για το πώς πρέπει να είναι κανείς για να είναι αγαπητός, για να του δίνουν αρκετή σημασία ή να τον προστατεύουν. Αυτά τα προγράμματα τα ονομάζουμε στυλ προσωπικότητας.
Σημαντικό: Ένα στυλ προσωπικότητας δεν είναι διαταραχή, αλλά αρχικά ένας απόλυτα φυσιολογικός τρόπος προσανατολισμού στον κόσμο. Μόνο όταν αυτός ο τύπος γίνεται πολύ άκαμπτος και οδηγεί σε εσωτερικές συγκρούσεις ή προβλήματα στις σχέσεις, μπορεί να γίνει θέμα ψυχοθεραπείας.
Κάποια από τα στυλ προσωπικότητας είναι:
• Το εξαρτημένο στυλ: Τα άτομα με αυτόν το στυλ έχουν έντονη ανάγκη για εγγύτητα, υποστήριξη και στήριξη. Συχνά επιθυμούν εξωτερική επιβεβαίωση, και έχουν δυσκολία να λαμβάνουν αποφάσεις μόνα τους.
• Το ιστριονικό στυλ: Αυτά τα άτομα είναι συχνά πολύ κοινωνικά, ζωντανά και συναισθηματικά – ταυτόχρονα, όμως, μπορεί να έχουν την αίσθηση ότι πρέπει συνεχώς να αποδεικνύουν την αξία τους και δείχνουν έντονη ανάγκη βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής.
• Το ναρκισσιστικό στυλ: Εδώ, η αυτοεκτίμηση, οι επιδόσεις και η αναγνώριση βρίσκονται στο προσκήνιο. Τα άτομα με αυτόν τον τύπο θέλουν συχνά να θεωρούνται ιδιαίτερα ικανά ή μοναδικά – και υποφέρουν όταν δεν αισθάνονται ότι τους αναγνωρίζουν.
• Το ψυχαναγκαστικό στυλ: Η τάξη, ο έλεγχος και η ευθύνη παίζουν σημαντικό ρόλο. Οι αποφάσεις είναι καλά μελετημένες, αλλά συχνά είναι δύσκολο να αφήσουν τα πράγματα να κυλήσουν ή να δεχτούν τα λάθη.
Υπάρχουν και άλλοι τύποι: π.χ.
ο ανασφαλής, που φοβάται κριτική και απόρριψη, και συχνά προτιμά να αποσύρεται πριν βρεθεί σε καταστάσεις που πρέπει να εκτεθεί ή να δεχτεί κριτική.
ο παρανοϊκός, ουσιαστικά πολύ καχύποπτος, υποψιάζεται πάντοτε κακή βούληση και ιδιοτελή κίνητρα πίσω από τις συμπεριφορές των άλλων.
ο σχιζοειδής, (καμία σχεση με τον σχιζοφρενή!) χρειάζεται ν αποσύρεται, προτιμάει να είναι μόνος του, από φόβο ότι οι άλλοι θα είναι παρεμβατικοί απέναντί του και θα περιορίσουν την ελευθερία του. Επιλέγει να είναι απόμακρος, χωρίς να είναι απαραίτητα αντικοινωνικός.
Κάθε τύπος έχει τα πλεονεκτήματα και τις προκλήσεις του – και συχνά είναι ακριβώς οι στρατηγικές επιβίωσης από το παρελθόν που μας εμποδίζουν στο παρόν.
Επίσης, μπορεί να έχουμε στοιχεία από δύο ή παραπάνω στυλ προσωπικότητας. Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό. Είναι η μίξη των χαρακτηριστικών που μας κάνει μοναδικούς και ενδιαφέροντες. Είναι κάτι σαν την παλέτα ενός ζωγράφου: με μια ποικιλία χρωμάτων, μπορώ να αποδώσω περισσότερες εικόνες. Αν όμως υπερτερεί κατά πολύ ένα έντονο χρώμα, θα υπερκαλύψει όλα τα υπόλοιπα.
Τι σημαίνει αυτό για τη θεραπεία;
Στη θεραπευτική εργασία, το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε και να κατανοήσουμε τον δικό μας προσωπικό τύπο:
• Ποιες πεποιθήσεις έχω;
• Ποιες ανάγκες κρύβονται πίσω από αυτές;
• Ποιες στρατηγικές χρησιμοποιώ για να ικανοποιήσω αυτές τις ανάγκες – και (πάνω απ όλα), λειτουργούν ακόμα;
Όταν αναλύουμε το ατομικό στυλ του κάθε ατόμου, δεν πρόκειται για αξιολόγηση ή για το ερώτημα «σωστό ή λάθος». Μάλλον μαθαίνουμε να αντιμετωπίζουμε τον εαυτό μας με περισσότερη σαφήνεια και ενσυναίσθηση. Έτσι μπορούν να δημιουργηθούν νέοι χώροι δράσης – στις σχέσεις, στην καθημερινότητα, στη σχέση με τον εαυτό μας.
Ένα πρώτο βήμα: Γνωρίστε τον εαυτό σας
Ίσως αναγνωρίσατε τον εαυτό σας σε κάποιες περιγραφές. Ίσως αισθάνεστε ότι βρίσκεστε σε ένα σημείο της ζωής σας όπου θέλετε να κατανοήσετε καλύτερα τον εαυτό σας. Η ενασχόληση με τους τύπους προσωπικότητας μπορεί να είναι ένα σημαντικό πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση της καλύτερης αυτογνωσίας, της εσωτερικής ελευθερίας και της πιο συνειδητής διαμόρφωσης της ζωής σας.
Αν έχετε την αίσθηση ότι επαναλαμβάνετε συνεχώς τα ίδια μοτίβα στις σχέσεις σας, η ψυχοθεραπευτική υποστήριξη μπορεί να σας βοηθήσει. Δεν χρειάζεται να περπατήσει κανείς το μονοπάτι της αυτογνωσίας μόνος σου.
