11/11/2025
Αλκοόλ και ρίσκο καρκινογένεσης
Η νέα ανασκόπηση που δημοσιεύθηκε στο PubMed το 2023, με τίτλο «Cancer risk based on alcohol consumption levels», συνοψίζει δεκαετίες ερευνών και αποδεικνύει με ακρίβεια αυτό που η ιατρική κοινότητα συζητούσε χρόνια: το αλκοόλ αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο και μάλιστα με δοσοεξαρτώμενο τρόπο. Όσο περισσότερο πίνουμε, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να πυροδοτηθεί η διαδικασία της καρκινογένεσης, και δεν υπάρχει απόλυτα ασφαλές επίπεδο κατανάλωσης.
Η επιστήμη γνωρίζει πλέον τους βασικούς μηχανισμούς μέσω των οποίων το αλκοόλ μετατρέπει ένα φαινομενικά ακίνδυνο ποτό σε βιολογική απειλή. Οι πέντε σημαντικότεροι μηχανισμοί είναι οι εξής.
Ο πρώτος και πιο θεμελιώδης είναι η παραγωγή ακεταλδεΰδης. Όταν η αιθανόλη μεταβολίζεται στο ήπαρ και στους ιστούς, μετατρέπεται σε αυτήν τη χημική ουσία, η οποία είναι ταξινομημένη από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως καρκινογόνος. Η ακεταλδεΰδη προσκολλάται στα μόρια του DNA και των πρωτεϊνών, προκαλώντας μεταλλάξεις που τα κύτταρα αδυνατούν να διορθώσουν. Οι βλάβες αυτές συσσωρεύονται με τα χρόνια, ειδικά σε ιστούς που εκτίθενται άμεσα στο αλκοόλ — στοματική κοιλότητα, φάρυγγα, λάρυγγα και οισοφάγο. Η επαναλαμβανόμενη έκθεση ισοδυναμεί με επαναλαμβανόμενη επίθεση στο ίδιο σημείο του DNA.
Ο δεύτερος μηχανισμός είναι το οξειδωτικό στρες. Κατά τον μεταβολισμό του αλκοόλ παράγονται δραστικές μορφές οξυγόνου (ROS) που οξειδώνουν λιπίδια, πρωτεΐνες και νουκλεϊκά οξέα. Το αποτέλεσμα είναι εκτεταμένες μοριακές φθορές, που όχι μόνο αποδυναμώνουν την άμυνα των κυττάρων αλλά και προκαλούν φλεγμονώδεις αντιδράσεις. Η χρόνια φλεγμονή είναι το κοινό υπόβαθρο πολλών τύπων καρκίνου: δημιουργεί μικροπεριβάλλον πλούσιο σε κυτοκίνες και αυξητικούς παράγοντες, ευνοώντας τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των κυττάρων.
Ο τρίτος μηχανισμός αφορά τη διαταραχή του μεταβολισμού του φυλλικού οξέος και των μεθυλιωτικών διεργασιών. Το αλκοόλ αναστέλλει την απορρόφηση και την κυτταρική αξιοποίηση του φυλλικού, μιας βιταμίνης κρίσιμης για τη σύνθεση και την επιδιόρθωση του DNA. Η έλλειψή του οδηγεί σε λανθασμένη μεθυλίωση γονιδίων — δηλαδή σε εσφαλμένη ενεργοποίηση ή απενεργοποίηση γενετικών περιοχών. Αυτή η επιγενετική απορρύθμιση είναι συχνό πρώτο βήμα στην έναρξη της καρκινογένεσης.
Ο τέταρτος μηχανισμός αφορά τις ορμονικές επιδράσεις, κυρίως στις γυναίκες. Η κατανάλωση αλκοόλ αυξάνει την παραγωγή οιστρογόνων και άλλων στεροειδών ορμονών που διεγείρουν την κυτταρική διαίρεση στους ιστούς του μαστού. Με κάθε επιπλέον ποτήρι, οι ορμόνες αυτές παραμένουν υψηλότερες για περισσότερες ώρες, αυξάνοντας την πιθανότητα εμφάνισης μεταλλάξεων σε κύτταρα που πολλαπλασιάζονται ενεργά. Για αυτό και ο καρκίνος του μαστού είναι ο συχνότερα συνδεδεμένος με το αλκοόλ στις γυναίκες, ακόμα και σε πολύ μικρές ποσότητες κατανάλωσης.
Ο πέμπτος μηχανισμός είναι η καταστολή του ανοσοποιητικού και η αυξημένη διαπερατότητα των ιστών. Το αλκοόλ εξασθενεί τη λειτουργία των φυσικών φονικών κυττάρων και των Τ-λεμφοκυττάρων, που αποτελούν τη βασική άμυνα έναντι των καρκινικών κυττάρων. Παράλληλα, βλάπτει το επιθήλιο του στόματος, του οισοφάγου και του εντέρου, επιτρέποντας την είσοδο άλλων καρκινογόνων ουσιών, όπως εκείνων του καπνού. Έτσι, το αλκοόλ λειτουργεί και ως ενισχυτής των βλαπτικών δράσεων άλλων παραγόντων.
Όσον αφορά την ποσότητα, η μελέτη αναλύει διεξοδικά το ρίσκο ανά επίπεδο κατανάλωσης. Ακόμα και ελαφριά κατανάλωση (έως 12 γραμμάρια αιθανόλης ημερησίως, δηλαδή λιγότερο από ένα ποτήρι κρασί) συνδέθηκε με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του μαστού, του παχέος εντέρου και του οισοφάγου. Η μέτρια κατανάλωση (12–25 γραμμάρια ημερησίως) αύξησε επιπλέον τον κίνδυνο για καρκίνο λάρυγγα και ήπατος. Και η βαριά κατανάλωση (πάνω από 50 γραμμάρια ημερησίως, δηλαδή τέσσερα ή περισσότερα ποτά τη μέρα) συνδέθηκε με αυξημένο κίνδυνο για σχεδόν όλους τους τύπους καρκίνου που μελετήθηκαν, συμπεριλαμβανομένου του παγκρέατος, του στομάχου και του προστάτη. Το συμπέρασμα είναι ξεκάθαρο: ο κίνδυνος αυξάνεται αναλογικά με την ποσότητα και τη διάρκεια κατανάλωσης.
Η σχέση μεταξύ αλκοόλ και καρκίνου δεν περιορίζεται σε έναν μόνο ιστό. Οι πιο τεκμηριωμένες συσχετίσεις αφορούν επτά κύριους τύπους καρκίνου:
Καρκίνος στοματικής κοιλότητας
Καρκίνος οισοφάγου
Καρκίνος ήπατος
Καρκίνος παχέος εντέρου και ορθού.
Καρκίνος μαστού
Ενδείξεις επίσης για καρκίνο προστάτη, αν και τα δεδομένα είναι πιο αμφιλεγόμενα.
Το ίδιο ισχύει για όσους συνδυάζουν το αλκοόλ με κάπνισμα, φτωχή διατροφή ή παχυσαρκία.
Η ανασκόπηση δίνει ένα ακόμη ηχηρό μήνυμα: το αλκοόλ δεν χρειάζεται να προκαλέσει μέθη για να βλάψει. Η ζημιά είναι σωρευτική και αθόρυβη. Το ήπαρ και οι ιστοί μεταβολίζουν καθημερινά μικρές δόσεις αιθανόλης, αλλά οι παραγόμενες τοξίνες, οι φλεγμονές και οι ορμονικές μεταβολές δρουν σε βάθος χρόνου. Οι επιπτώσεις μπορεί να μην φανούν στα 30, αλλά στα 50 ή στα 60 τα κύτταρα θυμούνται κάθε ποτό που πέρασε από τον μεταβολισμό τους.
Δεν πρόκειται για δαιμονοποίηση του κρασιού ή της κοινωνικής στιγμής. Πρόκειται για κατανόηση του τι συμβαίνει πραγματικά στο βιολογικό επίπεδο. Ο τρόπος που πίνουμε — καθημερινά, μηχανικά, για να αποφορτιστούμε — είναι αυτός που οδηγεί από τη χαλάρωση στη βλάβη. Οι ερευνητές τονίζουν πως κάθε μείωση στην κατανάλωση, έστω και μικρή, μειώνει το συνολικό ρίσκο. Η πλήρης αποχή προσφέρει το μεγαλύτερο όφελος, αλλά ακόμη και η μείωση των ποτών ανά εβδομάδα επιφέρει βιολογικό όφελος μετρήσιμο: χαμηλότερη φλεγμονή, καλύτερη λειτουργία ήπατος, πιο υγιές μικροβίωμα του εντέρου, μειωμένα επίπεδα οιστρογόνων στο αίμα.
Ο καρκίνος δεν εμφανίζεται ξαφνικά· είναι αποτέλεσμα σωρευτικών μικρών λαθών στον χρόνο. Κάθε βράδυ με δύο ή τρία ποτά είναι ένα τέτοιο λάθος που συσσωρεύεται. Η γνώση αυτού δεν χρειάζεται να γεννήσει φόβο, αλλά επίγνωση. Μπορούμε να χαρούμε τη ζωή χωρίς να τη ρισκάρουμε. Η υγεία δεν είναι στέρηση — είναι ελευθερία επιλογής, και η επιστήμη μας δείχνει καθαρά τι επιλογές αξίζει να κάνουμε.
