17/10/2023
Γιατί δεν χρησιμοποιώ τη CBT στις ψυχοθεραπευτικές μου παρεμβάσεις
1. Μία από τις βασικές θεραπευτικές τεχνικές της CBT είναι η εκλογίκευση. Αυτό που ξέρουμε όμως τόσο από την καθημερινή μας εμπειρία, όσο και από τα ευρήματα στις σχετικές έρευνες είναι, ότι ο άνθρωπος δεν δρα ως αποτέλεσμα της συνειδητής λογικής σκέψης, αλλά αυτοματισμών και συναισθηματικών καταστάσεων. Μάλιστα φαίνεται ότι η συνειδητή σκέψη αποτελεί ένα πολύ μικρό κομμάτι της εγκεφαλικής μας δραστηριότητας, γύρω στο 3% με 5%.
2. Η CBT στοχεύει στο άτομο, και σε αλλαγές που θα προκαλέσει το ίδιο. Γνωρίζουμε όμως ότι το ισχυρότερο ερέθισμα αλλαγής είναι αυτό που προέρχεται από το περιβάλλον, και όχι ΄΄μέσα΄΄ από το μυαλό μας, τον ιδιο τον εαυτό μας.. Δεν είναι τυχαίο ότι εξελικτικά, όλα τα αισθητήρια όργανά μας είναι στραμμένα προς τα έξω (με ενοχλεί περισσότερο η μυρωδιά του σκόρδου αν το φάει ο σύντροφός μου παρά εγώ) ή θα με ενοχλήσει περισσότερο μια αρνητική πληροφορία για τον εαυτό μου αν την ακούσω από κάποιον άλλο, παρόλο που τη γνωρίζω ο ίδιος (γνωρίζω ότι είμαι γεμάτος, αλλά με ενοχλεί περισσότερο όταν θα μου το πει κάποιος άλλος)
3. Το ερμηνευτικό μοντέλο της CBT για την κατάθλιψη, (που θεωρείται και το πεδίον δόξης της), υποστηρίζει ότι το βασικό χαρακτηριστικο που πυροδοτεί τα συμπτώματά της καταθλιψης, είναι οι αρνητικες σκέψεις, οι οποίες με τη σειρά τους καθορίζουν το συναίσθημα και τη συμπεριφορά. Αυτό όμως που γνωρίζουν όλοι όσοι κινούνται σε κλινικούς χώρους, είναι ότι τις περισσότερες φορές οι υπερβολικά θετικές σκέψεις είναι αυτές που εκθέτουν το άτομο σε κινδύνους και δυσλειτουργία και όχι το αντίστροφο. Οι διάφορες μορφές διαταραχών προσωπικότητας και η διπολική διαταραχή είναι μερικά μόνο από τα παραδείγματα. Στην οριακή διαταραχή της προσωπικότητς, την ναρκισσιστική ή την μανιο-κατάθλιψη, η υπερβολικα θετική ερμηνεία του εαυτού και της συμπεριφοράς είναι αυτή που κάνει το άτομο δυσλειτουργικό, όχι οι αρνητικές του σκέψεις.
4. Η CBT υποστηρίζει το πόσο σημαντικό είναι να αλλάξουν οι λεγόμενες πυρηνικές πεποιθήσεις προκειμένου να επιτευχθεί η αλλαγή. Πέρα από το ότι η ίδια η έννοια εμφανίζει πολλά προβλήματα, παραβλέπει το γεγονός ότι οι πυρηνικές μας πεποιθήσεις α. εκδηλώνονται ή όχι ανάλογα με το εκάστοτε περιβάλλον και β. δεν συμβαδίζουν ή δεν καθορίζουν τη συμπεριφορά μας (το τι κάνουμε τελικά). Όλοι έχουμε πολλές προσωπικές εμπειρίες όπου κάναμε (ή δεν κάναμε) αυτό το οποίο ΄΄γενικά΄΄ πιστεύουμε ή θεωρούμε σωστό.
5. .H CBT βάζει στο κέντρο τη λογική σκέψη ως προς το πως αισθανόμαστε και συμπεριφερόμαστε, και βάζει στην άκρη το σώμα και το περιβάλλον, ενώ στην πραγματικότητα είναι ακριβώς το ανάποδο. Aπό το σύνολο των νευρικών οδών μεταξύ του εγκεφάλου και του σώματος, το 70% είναι κεντρομόλες (αισθητικές) και το 30% φυγόκεντρες (κινητικές), η εξελικτική πορεία τόσο των οργανισμών όσο και του εγκεφάλου (πρώτα δημιουργήθηκε το σώμα, μετά το κεντρικό νευρικό σύστημα, προφανώς για να το εξυπηρετεί) η ανάπτυξη των αισθητηρίων οργάνων προς τα έξω, συνηγορούν στο ότι το μίκρο (το σώμα) και μάκρο (εξωτερικό) περιβάλλον έχουν τον κύριο ρόλο στη ρύθμιση της συμπεριφοράς μας.
6. H C(B)T διαφημιστηκε και προωθήθηκε ως μια αντίδραση τόσο απέναντι στις συμπεριφορικές όσο και τις ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις. Ως προς τις πρώτες ότι παρέβλεπαν το ΄΄γνωστικό΄΄ κομμάτι και τις δεύτερες ότι έπαιρναν χρόνο και δεν εστίαζαν στο πρόβλημα. Ως εκ τουτου υποστήριζε ότι επειδή εστιάζει στο πρόβλημα, στο εδώ και τώρα, είναι γρήγορη και αποτελεσματική (πακέτο 10 συνεδριών ή και λιγότερων). Γνωρίζουμε όμως ότι με βάση τις αρχές μάθησης, δεν μπορείς να αλλάξεις με λογικά επιχειρήματα τη μάθηση, συνήθειες, και πεποιθήσεις πολλών ετών. Για παράδειγμα να σε πείσω για άλλη ομάδα, πολιτικό κόμμα ή θρησκευτικές πεποιθήσεις χρησιμοποιώντας λογικά επιχειρηματα. Ο αντίλογος εδώ είναι, ότι με τις συμπεριφορικές τεχνικές που χρησιμοποιεί η CBT, κάτι τέτοιο είναι εφικτό (έκθεση/απόσβεση). Τότε όμως ανατρέπεται το ίδιο το επιχείρημα της CBT, το ότι οι σκέψεις επηρεάζουν τη συμπεριφορά και όχι το αντίθετο. Αν πράγματι ισχύει ότι η συμπεριφορά επηρεάζει τη σκέψη, τότε η CBT δεν είναι τίποτε παραπάνω από βιομαγνήτες που προστέθηκαν στην ασπιρίνη (συμπεριφορισμό), κ η όποια αποτελεσματικότητά της στηρίζεται στον συμπεριφορισμό. Τότε όμως τίθεται το ζήτητμα γιατί υπάρχει και αν κάτι τέτοιο είναι ηθικό.
7. Τέλος, μέσα στην πορεία της, η CBT, πέρα από το να σφετεριστεί τον συμπεριφορισμό (Β), σφετερίστηκε και ΄΄καβάλησε΄΄ κατά καιρούς τα διάφορα κύματα μόδας προκειμένου να παραμείνει στο προσκήνιο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα λεγόμενα ως πρώτο, δεύτερο , τρίτο και τέταρτο κύμα CBT. Το πρώτο κυμα ήταν ο συμπεριφορισμός, το δεύτερο η γνωστική θεραπεία του Beck (όταν η Γνωστική Ψυχολογία κυριάρχησε τη δεκαετία του ’70) , το τρίτο η ενσωμάτωση δημοφιλών πρακτικών και όρων της δεκαετίας του ’90, όπως η Mindfulness, η Αποδοχή και δέσμευση. Το τέταρτο και πιο πρόσφατο κύμα είναι αυτό που υιοθετεί τις τελευταίες τάσεις της μόδας, όπως είναι οι αρχές του ουμανισμού, υπαρξισμού, θετικής ψυχολογίας και πνευματικές/θρησκευτικές φιλοσοφίες, όπως είναι η compassion focused therapy, loving-kindness meditation κ.ο.κ. Το κακό είναι ότι τόσο το τρίτο όσο και το τέταρτο κύμα, έρχεται σε αντίθεση με τις αρχές που πρεσβευεί η CBT, καθώς πλέον ο στόχος δεν είναι η αλλαγή (αναδόμηση) των δυσλειτουργικών σκέψεων όπως είναι οι γνωστικές διαστρεβλώσεις, αλλά η αποδοχή αυτών ή εστίαση σε άλλες νοητικές εμπειρίες.
