23/07/2025
💁 Είναι μύθος το οξειδωτικό στρες? Τι είναι οι ελεύθερες ρίζες και γιατί χρειαζόμαστε αντιοξειδωτικά; Ποιος είναι ο ρόλος του εγκεφάλου σε αυτό;
🌊 Μια βουτιά στην νευροφυσιολογία
Το οξειδωτικό στρες είναι μια σιωπηλή βιολογική διεργασία που όμως έχει ιδιαίτερη επίδραση σε ψυχικές και σωματικές λειτουργίες.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι αποτελεί κεντρικό παθοφυσιολογικό παράγοντα στις ψυχικές διαταραχές.
Ο οργανισμός παράγει ελεύθερες ρίζες Ο₂ και Ν₂.
Αυτό είναι μια φυσιολογική διαδικασία που συμβαίνει σε όλους τους οργανισμούς, αφού πρέπει να χρησιμοποιήσουν οξυγόνο για να παράξουν ενέργεια.
Οι ελεύθερες ρίζες είναι σαν τα καυσαέρια του αυτοκινήτου: είναι το τίμημα για την παροχή ενέργειας στο κύτταρο και στον οργανισμό μας.
Σε έκτακτες συνθήκες, όπως π.χ. όταν εισέλθει ένα μικρόβιο στον οργανισμό, τα κύτταρα χρειάζονται πολύ οξυγόνο (και ενέργεια) για να το καταστρέψουν. Δουλεύουν εντατικά και το τίμημα είναι η αυξημένη παραγωγή ελευθέρων ριζών – οι οποίες, ωστόσο, συνεισφέρουν και βοηθούν σημαντικά στην καταστροφή των μικροβίων.
Αυτή η παραγωγή εξισορροπείται από μια αντιοξειδωτική απόκριση που διαθέτει κάθε οργανισμός.
Η ισορροπία αυτή – μεταξύ οξειδωτικών και αντιοξειδωτικών – είναι κρίσιμη.
Όταν η φυσική ισορροπία μεταξύ των οξειδωτικών μορίων (ελεύθερες ρίζες) και των αντιοξειδωτικών μηχανισμών διαταράσσεται, ο εγκέφαλος και το σώμα εισέρχονται σε κατάσταση χρόνιας φλεγμονής και κυτταρικής φθοράς, που ονομάζεται οξειδωτικό στρες.
Η περίσσεια ελευθέρων ριζών προκαλεί βλάβη στα συστατικά του κυττάρου (λιπίδια, πρωτεΐνες, μιτοχόνδρια, DNA).
Αυτό συμβαίνει επειδή οι ελεύθερες ρίζες είναι μόρια στα οποία λείπει ένα ηλεκτρόνιο, γεγονός που τους δίνει αρνητικό φορτίο.
Για να επανέλθουν σε ισορροπία, αφαιρούν ηλεκτρόνια από υγιή κύτταρα, προκαλώντας τη σταδιακή αποσύνθεση και τη γήρανσή τους.
Αυτό ακριβώς το φαινόμενο περιγράφουμε ως οξειδωτικό στρες.
👉Ο ρόλος των αντιοξειδωτικών 👈
Τα αντιοξειδωτικά είναι ενώσεις και μόρια που έχουν πλεονάζοντα ηλεκτρόνια.
Όταν συναντούν μια ελεύθερη ρίζα, της "δωρίζουν" ηλεκτρόνια και έτσι την εξουδετερώνουν, αποτρέποντας τη βλάβη σε φυσιολογικά κύτταρα.
Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο; 🧠
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος καταναλώνει το 20% του οξυγόνου που χρησιμοποιεί το σώμα, παρότι αποτελεί μόλις το 2% του σωματικού βάρους.
Αυτό τον καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτο στο οξειδωτικό στρες, καθώς:
• Καταναλώνει πολύ οξυγόνο,
• Έχει υψηλή περιεκτικότητα σε λιπίδια,
• Διαθέτει περιορισμένη αντιοξειδωτική ικανότητα.
Οι νευρώνες, τα αστροκύτταρα και η μικρογλοία είναι πλούσια σε μιτοχόνδρια – άρα και σε παραγωγή ελευθέρων ριζών.
Γι’ αυτό, ο εγκέφαλος θεωρείται "εργοστάσιο" ελευθέρων ριζών (Singh et al., 2019).
Η οξειδοαναγωγική ισορροπία είναι θεμελιώδης για την επιβίωση των νευρώνων (Bitanihirwe & Woo, 2011), ενώ η συσσώρευση ελευθέρων ριζών αποτελεί απειλή για τα νευρικά κύτταρα (Salim, 2017).
Επίδραση στη Νευροπλαστικότητα 🌟
Η νευροπλαστικότητα (ικανότητα του εγκεφάλου να αναδιοργανώνεται και να προσαρμόζεται) εξαρτάται από:
• Νευρογένεση
• Συνάψεις
• Πλαστικότητα υποδοχέων
• Σύνθεση νευροτροφινών (όπως BDNF)
Το οξειδωτικό στρες:
1. Μειώνει την έκφραση του BDNF → Επηρεάζει αρνητικά την επιβίωση, διαφοροποίηση και συνδεσιμότητα των νευρώνων.
2. Διαταράσσει τη συναπτική πλαστικότητα → Επηρεάζει LTP (Long-Term Potentiation), κρίσιμο για μάθηση και μνήμη.
3. Αναστέλλει τη νευρογένεση στον ιππόκαμπο → Ιδιαίτερα σε περιβάλλον χρόνιου στρες ή κατάθλιψης.
4. Ενισχύει φλεγμονώδεις διεργασίες μέσω ενεργοποίησης μικρογλοίας και παραγωγής κυτταροκινών.
Κύκλος Οξειδωτικού Στρες – Δυσλειτουργίας
Υπάρχει κυκλική ενίσχυση:
➡️ Οξειδωτικό στρες
→ Δυσλειτουργία νευροδιαβιβαστών
→ Μειωμένη νευροπλαστικότητα
→ Αυξημένη ευαλωτότητα σε ψυχικές διαταραχές
→ Περισσότερο στρες
→ Περισσότερες ελεύθερες ρίζες
Επίδραση στους Νευροδιαβιβαστές 💫
1. Ντοπαμινεργικό σύστημα
Η ντοπαμίνη είναι εξαιρετικά ευάλωτη σε οξείδωση, που παράγει τοξικά παράγωγα (dopamine quinones).
2. Σεροτονινεργικό σύστημα
Το οξειδωτικό στρες μειώνει τη σύνθεση και απελευθέρωση σεροτονίνης και αλλοιώνει τους υποδοχείς → σχετίζεται με κατάθλιψη και άγχος.
3. Γλουταματεργικό σύστημα
Υπερδιέγερση των NMDA υποδοχέων → τοξικότητα από γλουταμικό (excitotoxicity) → νευρωνική βλάβη.
Ιδιαίτερη σημασία στη σχιζοφρένεια και το τραύμα.
4. GABA-εργικό σύστημα
Το οξειδωτικό στρες διαταράσσει την ισορροπία GABA/γλουταμικού → συναισθηματική απορρύθμιση & αυξημένη ευαλωτότητα στο στρες.
Επιγενετική και πρώιμα τραύματα ⚡️
Το οξειδωτικό στρες μεταβάλλει την έκφραση των γονιδίων μέσω αλλαγών στη μεθυλίωση του DNA.
Ιδιαίτερα στην παιδική ηλικία, τραυματικές ή στρεσογόνες περιβαλλοντικές συνθήκες μπορούν να διαμορφώσουν την επιγενετική υπογραφή, επηρεάζοντας τον τρόπο που εκφράζονται τα γονίδια.
Αυτό προσφέρει μια νέα, ελπιδοφόρα ερμηνεία για το πώς το πρώιμο στρες σχετίζεται με την αυξημένη ευαλωτότητα σε σωματικές και ψυχικές διαταραχές στην ενήλικη ζωή (ACEs) και άρα και για το πώς μπορούμε να το προλάβουμε όταν η παρέμβασή μας είναι έγκαιρη.
Via Βέτα Παυλίδου
