29/01/2025
Mukteshvara Temple, Bhubaneswar
Mukteshwara Temple (IAST: Mukteśwara; also spelt Mukteswara) is a 10th-century Hindu temple dedicated to Shiva located in Bhubaneswar, Odisha, India. The temple dates back to 950–975 CE and is a monument of importance in the study of the development of Hindu temples in Odisha. The stylistic development the Mukteswara marks the culmination of all earlier developments, and initiates a period of experiment which continues for an entire century, as seen in such temples as the Rajarani Temple and Lingaraj temple, both located in Bhubaneswar. It is one of the prominent tourist attractions of the city.
Religion
Affiliation
Hinduism
District
Khurda
Deity
Mukteshwara (Shiva)
Location
State
Odisha
Country
India
Geographic coordinates
20°14′33.72″N 85°50′25.41″E
Architecture
Type
Kalinga architecture
Completed
950–975 CE
in front of the Jagamohana is a masterpiece dating from about 900 AD. It is a detached portal consisting of two pillars supporting an arch within a semicircular shaped pediment. The decoration of the arch, with languorously reclining females and bands of delicate scroll-work, is the most striking feature.
History
The Mukteshvara Temple is found to be the earliest work from the Somavamshi period. Most scholars believe the temple is the successor to Parashurameshvara Temple and built earlier to the Brahmeswara Temple (1060 CE). Percy Brown puts the date of construction of the temple to 950 CE. The presence of a torana, which is not part of any other temple in the region, makes this temple unique and some of the representations indicate the builders were starters of a new culture. K.C. Panigrahi places the temple to be built during 966 CE and postulates that the Somavamshi king Yayati I built the temple. He also associates the legend of Kirtivassa to this temple, but the postulation is not accepted as Kirtivasa is associated with Lingaraja, though both were built at the same time for the same deity, Shiva. There is no historic evidence to conclude that Yayati had built the temple.
Architecture
A typical Deula temple plan. The plan is similar to Mukteshvara Temple, except that there is no second pidha deula and khakhara deula
This architecture is one of the basic reasons why Mukteshvara Temple is also known as the "Gem of Odisha architecture" or "Kalinga Architecture" .[6] The temple faces west and is constructed in a lower basement amidst a group of temples. The pyramidal roof to the jagamohana present in the temple was the first of its kind over the conventional two tier structure. The temple is a small one compared to other larger temples in Bhubaneswar. The temples is enclosed within an octagonal compound wall with elaborate carvings on it. It is believed that the experiment of newer pattern in the temple showed a mature phase compared to its predecessors and culminated the beginning of replication of similar pattern in the later temples in the city. The temple has a porch, called torana, which acts as the gateway to the octagonal compound. The temple has two structures namely, the vimana (structure above the sanctum) and a mukhasala, the leading hall, both of which are built on a raised platform. The temple is the earlies to be built in pithadeula type.
Porch
The most important feature of the Mukteshvara Temple is the torana, or the arched gateway, dating back to about 900 CE and showing the influence of Buddhist architecture. The arched gateway has thick pillars that have strings of beads and other ornaments carved on statues of smiling women in languorous repose. The porch is a walled chamber with a low, massive roof and internal pillars. The combination of vertical and horizontal lines is skilfully arranged so as to give dignity of buildings of moderate height. This early astylar form of the temple is best illustrated in this temple. The gateway has sculptures that range from elaborate scrolls to pleasant female forms and figures of monkeys and peacocks. The front and back of the arch are similar in design.
Vimana
The Vimana is square in plan and is built in a raised platform with pilasters in each facade. The shikara is small compared to other temples; it has four Natarajas on and four kirthimukhas on the four faces. The top portion of the shikara has the kalasa. The shikara is 10.5 metres (34 ft) tall, with every inch sculpted with decorative patterns, architectural patterns and sculpted figures. A new form of decoration called bho, possibly developed here, became a prominent feature in later Odishan temples. It is a highly ornate chaitya window crowned by masked demon head and dwarf figures.
Sanctum
The sanctum is sculpted with beautiful damsels exhibiting feminine charms entwined with nagas and naginis. The sanctum is cubical from the inside with offset walls in the outside.
Jagamohana
This distinctive 10th-century temple is one of the smallest and compact temples. The jagamohana is 35 m (115 ft) tall. It is decorated with intricate carvings by the Vishwakarma Moharana sculptors. The temple is regarded as a gem of Nagara architecture of Kalinga architecture. Except for the rectangular plan of its jagamohana, it is the earliest example of what may be termed proper Odisha temple type; a vimana with a curvelinear spire and a jaganmohana with a stepped pyramidal roof. The temple's red sandstone is covered with exquisite carvings of lean sadhus or holy men and voluptuous women encrusted with jewels. The images of Ganga and Yamuna are carved next to Chanda and Prachanda. The torana is present in front of the jagamohana. The figure of Lakulisa, seated in bhumispara-mudra and holding a lakuta is present on the lintel of the jagamohana. The figures of Gajalakshmi, Rahu and Ketu are also sculpted in the structure. A small extension from the side roof of the jagamohana has the image of a lion sitting on its hind legs. The exterior walls of the structure are decorated with pilasters with nagas and naginis.
Others
The doorway to the inner sanctum houses the image of Ketu with three hooded snakes, commonly regarded as the ninth planet in the Hindu mythology. There is a tank in the eastern side of the temple and a well in the south-western corner. A dip in the first known as the Marichi K***a is believed to cure infertility in women. There are other shrines within the temple complex with lingam inside, which were used as offering shrines. The doorway of the temple is ornate. The temple is enclosed by a low compound wall that follows the contours of the temple. The temple has sculptures both inside and outside the structure. The compound walls leaves a very small passage separating the shrine.
Religious significance
Mukteshvara means "Lord of Freedom" (from the cycle of births and deaths). The temple is dedicated to Hindu God Shiva. There are a number of sculptures of skeletal ascetics in teaching or meditation poses. Some scholars correlate the role of the temple as a centre for Ta***ic initiation with the name Mukteshvara as a possible thesis. The outer face of the compound wall has niches of Hindu deities like Saraswathi, Ganesha and Lakulisha (the fifth century founder of the Pashupata sect of ta***ic Shaivism). The numerous images of Lakulisha are found in miniature forms within Chaitya arches, showing various mudras like yoga, Bhumispara and vyakyana with yogapatta tied to their knees. They are accompanied by the images of the disciples. According to tradition, barren women give birth to sons if they take a dip in the Marichi K***a tank in the premises of the temple on the night before Ashokashtami car festival. On the evening, the water in the tank is sold to the public.
In popular culture
The Department of Tourism of the state government organises a three-day yearly dance function called Mukteswar Dance Festival in the temple premises. This festival celebrates the features of Odissi, the classical dance form of Odisha and Odissi music, the classical music of the same tradition. Popular Odissi dancers perform during the function, accompanied by musical instruments like mardala. The event is webcast in the state government portal.
முக்தேஸ்வரர் கோவில், புவனேஸ்வர்
முக்தேஸ்வரா கோயில் ( IAST : முக்தேஸ்வரா ; முக்தேஸ்வரா என்றும் உச்சரிக்கப்படுகிறது ) என்பது இந்தியாவின் ஒடிசாவில் உள்ள புவனேஸ்வரில் அமைந்துள்ள சிவனுக்காக அர்ப்பணிக்கப்பட்ட 10 ஆம் நூற்றாண்டு இந்துக் கோயிலாகும் . இந்த கோவில் 950-975 CE [1] க்கு முந்தையது மற்றும் ஒடிசாவில் உள்ள இந்து கோவில்களின் வளர்ச்சி பற்றிய ஆய்வில் முக்கியத்துவம் வாய்ந்த ஒரு நினைவுச்சின்னமாகும் . முக்தேஸ்வராவின் ஸ்டைலிஸ்டிக் வளர்ச்சியானது முந்தைய அனைத்து முன்னேற்றங்களின் உச்சக்கட்டத்தைக் குறிக்கிறது, மேலும் ராஜாராணி கோயில் மற்றும் லிங்கராஜ் கோயில் போன்ற கோயில்களில் காணப்படுவது போல், ஒரு நூற்றாண்டு முழுவதும் தொடரும் சோதனைக் காலத்தைத் தொடங்குகிறது., இரண்டும் புவனேஸ்வரில் அமைந்துள்ளன. இது நகரின் முக்கிய சுற்றுலாத்தலங்களில் ஒன்றாகும்.
முக்தேஸ்வரா கோவில்
மதம்
இணைப்பு
இந்து மதம்
மாவட்டம்
குர்தா
தெய்வம்
முக்தேஸ்வரா ( சிவன் )
இடம்
மாநிலம்
ஒடிசா
நாடு
இந்தியா
புவியியல் ஒருங்கிணைப்புகள்
20°14′33.72″N 85°50′25.41″E
கட்டிடக்கலை
வகை
கலிங்க கட்டிடக்கலை
நிறைவு
950–975 CE
ஜகமோகனாவுக்கு முன்னால் கி.பி 900 க்கு முந்தைய ஒரு தலைசிறந்த படைப்பு. இது ஒரு அரை வட்ட வடிவ பெடிமெண்டிற்குள் ஒரு வளைவை ஆதரிக்கும் இரண்டு தூண்களைக் கொண்ட பிரிக்கப்பட்ட நுழைவாயில் ஆகும். வளைவின் அலங்காரம், சோர்வாக சாய்ந்திருக்கும் பெண்கள் மற்றும் மென்மையான சுருள்-வேலைகளின் பட்டைகள் ஆகியவை மிகவும் குறிப்பிடத்தக்க அம்சமாகும்.
வரலாறு
சோமவம்சி காலத்திலிருந்தே முக்தேஸ்வரர் கோயில் மிகவும் பழமையானது . பெரும்பாலான அறிஞர்கள் இந்தக் கோயில் பரசுராமேஸ்வரர் கோயிலின் வாரிசு என்றும், பிரம்மேஸ்வர கோயிலுக்கு (1060 CE) முன்பு கட்டப்பட்டது என்றும் நம்புகிறார்கள். பெர்சி பிரவுன் கோவில் கட்டப்பட்ட தேதியை 950 CE என்று குறிப்பிடுகிறார். இப்பகுதியில் உள்ள வேறு எந்த கோவிலிலும் இல்லாத தோரணம் இருப்பது இந்த கோவிலை தனித்துவமாக்குகிறது மற்றும் சில பிரதிநிதித்துவங்கள் கட்டுபவர்கள் ஒரு புதிய கலாச்சாரத்தின் தொடக்கக்காரர்கள் என்பதைக் குறிக்கிறது. கே.சி.பானிகிரஹி966 CE இல் கட்டப்பட்ட கோவிலை வைக்கிறது மற்றும் சோமவம்சி மன்னர் I யயாதி கோவிலை கட்டினார் என்று கூறுகிறது. அவர் இந்த கோவிலுக்கு கிருத்திவஸ்ஸாவின் புராணக்கதையையும் தொடர்புபடுத்துகிறார், ஆனால் கிருத்திவாசா லிங்கராஜாவுடன் தொடர்புடையது என்பதால், இரண்டும் ஒரே கடவுளான சிவனுக்காக ஒரே நேரத்தில் கட்டப்பட்டிருந்தாலும், இந்த அனுமானம் ஏற்றுக்கொள்ளப்படவில்லை. யயாதிதான் கோயிலைக் கட்டினான் என்ற முடிவுக்கு வரலாற்றுச் சான்றுகள் இல்லை.
கட்டிடக்கலை
நான்கு வெவ்வேறு கோபுரங்கள் கொண்ட கோவில் திட்டம்
ஒரு பொதுவான டியூலா கோவில் திட்டம். திட்டம் முக்தேஸ்வரர் கோயிலைப் போலவே உள்ளது, தவிர இரண்டாவது பிதா தேயுலா மற்றும் ககார தேயுலா இல்லை.
ஏகாம்ரா பாரம்பரிய சுவர் முக்தேஸ்வர் கோவில் புவனேஸ்வர்2
முக்தேஸ்வரர் கோவில் "ஒடிசா கட்டிடக்கலையின் ரத்தினம்" அல்லது "கலிங்க கட்டிடக்கலை" என்றும் அழைக்கப்படுவதற்கு இந்த கட்டிடக்கலை அடிப்படை காரணங்களில் ஒன்றாகும். இக்கோயில் மேற்கு நோக்கி அமைந்துள்ளது மற்றும் கோயில்களின் குழுவிற்கு மத்தியில் கீழ் அடித்தளத்தில் கட்டப்பட்டுள்ளது. கோவிலில் இருக்கும் ஜகமோகனாவின் பிரமிடு கூரையானது வழக்கமான இரண்டு அடுக்கு அமைப்பில் முதன்முதலாக உள்ளது. புவனேஸ்வரில் உள்ள மற்ற பெரிய கோவில்களுடன் ஒப்பிடும்போது இந்த கோவில் சிறியது. கோயில்கள் எண்கோண சுவரில் விரிவான சிற்ப வேலைப்பாடுகளுடன் இணைக்கப்பட்டுள்ளன. கோவிலில் புதிய வடிவத்தின் சோதனை அதன் முன்னோடிகளுடன் ஒப்பிடும்போது ஒரு முதிர்ந்த கட்டத்தைக் காட்டியது மற்றும் நகரத்தில் உள்ள பிற்கால கோயில்களில் இதேபோன்ற வடிவத்தின் பிரதிபலிப்பின் தொடக்கத்தில் உச்சக்கட்டத்தை அடைந்தது என்று நம்பப்படுகிறது. கோவிலில் தோரணம் எனப்படும் தாழ்வாரம் உள்ளது , இது எண்கோண வளாகத்தின் நுழைவாயிலாக செயல்படுகிறது. கோவிலில் விமானம் (கருவறைக்கு மேலே உள்ள அமைப்பு) மற்றும் ஒரு முகசாலை , முன்னணி மண்டபம் என இரண்டு கட்டமைப்புகள் உள்ளன, இவை இரண்டும் உயர்த்தப்பட்ட மேடையில் கட்டப்பட்டுள்ளன. இந்த கோவில் பிதா தேயுலா முறையில் கட்டப்பட உள்ளது .
உள்துறை உச்சவரம்பு
தாழ்வாரம்
முக்தேஸ்வரர் கோவிலின் மிக முக்கியமான அம்சம் தோரணம் அல்லது வளைந்த நுழைவாயில் ஆகும், இது கிபி 900 க்கு முந்தையது மற்றும் புத்த கட்டிடக்கலையின் தாக்கத்தை காட்டுகிறது . வளைந்த நுழைவாயிலில் தடிமனான தூண்கள் உள்ளன, அவை மணிகள் மற்றும் பிற ஆபரணங்களின் சரங்களைக் கொண்டுள்ளன, அவை புன்னகைக்கும் பெண்களின் சிலைகளில் செதுக்கப்பட்டுள்ளன. தாழ்வாரம் ஒரு தாழ்வான, பாரிய கூரை மற்றும் உள் தூண்களைக் கொண்ட ஒரு சுவர் அறை. செங்குத்து மற்றும் கிடைமட்ட கோடுகளின் கலவையானது மிதமான உயரம் கொண்ட கட்டிடங்களின் கண்ணியத்தை கொடுக்கும் வகையில் திறமையாக ஏற்பாடு செய்யப்பட்டுள்ளது. இந்த கோவிலின் ஆரம்பகால பாணி வடிவம் இந்த கோவிலில் சிறப்பாக விளக்கப்பட்டுள்ளது. நுழைவாயிலில் விரிவான சுருள்கள் முதல் இனிமையான பெண் வடிவங்கள் மற்றும் குரங்குகள் மற்றும் மயில்களின் உருவங்கள் வரையிலான சிற்பங்கள் உள்ளன. வளைவின் முன் மற்றும் பின்புறம் வடிவமைப்பில் ஒத்திருக்கிறது.
விமானம்
விமானம் சதுர வடிவில் உள்ளது மற்றும் ஒவ்வொரு முகப்பிலும் பைலஸ்டர்களுடன் உயர்த்தப்பட்ட மேடையில் கட்டப்பட்டுள்ளது. மற்ற கோவில்களுடன் ஒப்பிடும்போது ஷிகாரா சிறியது ; அதில் நான்கு நடராஜர்களும் நான்கு முகங்களிலும் நான்கு கீர்த்திமுகங்களும் உள்ளன. ஷிகாராவின் மேல் பகுதியில் கலசம் உள்ளது . ஷிகாரா 10.5 மீட்டர் (34 அடி) உயரம் கொண்டது, ஒவ்வொரு அங்குலமும் அலங்கார வடிவங்கள், கட்டிடக்கலை வடிவங்கள் மற்றும் செதுக்கப்பட்ட உருவங்களுடன் செதுக்கப்பட்டுள்ளது . போ என்று அழைக்கப்படும் அலங்காரத்தின் ஒரு புதிய வடிவம் , இங்கு உருவாக்கப்பட்டிருக்கலாம், இது பிற்கால ஒடிசான் கோயில்களில் ஒரு முக்கிய அம்சமாக மாறியது. இது முகமூடி அணிந்த அரக்கன் தலை மற்றும் குள்ள உருவங்களால் முடிசூட்டப்பட்ட மிகவும் அலங்கரிக்கப்பட்ட சைத்திய ஜன்னல்.
கருவறை
நாகங்கள் மற்றும் நாகினிகளுடன் பின்னிப்பிணைந்த பெண்பால் அழகை வெளிப்படுத்தும் அழகான பெண்களுடன் கருவறை செதுக்கப்பட்டுள்ளது . கருவறை உள்ளே இருந்து கனசதுர வடிவில் உள்ளது, வெளிப்புறத்தில் ஆஃப்செட் சுவர்கள் உள்ளன.
ஜகமோகனா
இந்த தனித்துவமான 10 ஆம் நூற்றாண்டின் கோவில் மிகவும் சிறிய மற்றும் சிறிய கோவில்களில் ஒன்றாகும். ஜகமோகனா 35 மீ (115 அடி ) உயரம் கொண்டது. இது விஸ்வகர்மா மோஹரனா சிற்பிகளால் நுணுக்கமான வேலைப்பாடுகளால் அலங்கரிக்கப்பட்டுள்ளது. இந்த கோவில் கலிங்க கட்டிடக்கலையின் நாகரா கட்டிடக்கலையின் ரத்தினமாக கருதப்படுகிறது . அதன் ஜகமோகனாவின் செவ்வகத் திட்டத்தைத் தவிர , இது சரியான ஒடிசா கோயில் வகை என்று அழைக்கப்படக்கூடிய முந்தைய உதாரணம்; வளைந்த கோபுரத்துடன் கூடிய விமானம் மற்றும் படிகள் கொண்ட பிரமிடு கூரையுடன் கூடிய ஜகன்மோகனா . கோவிலின் சிவப்பு மணற்கல் மெலிந்த சாதுக்களின் நேர்த்தியான செதுக்கல்களால் மூடப்பட்டுள்ளது.அல்லது பரிசுத்த ஆண்கள் மற்றும் ஆபரணங்கள் பொறிக்கப்பட்ட பெருந்தன்மையான பெண்கள். கங்கை மற்றும் யமுனையின் உருவங்கள் சந்தா மற்றும் பிரசண்டாவிற்கு அடுத்ததாக செதுக்கப்பட்டுள்ளன . ஜகமோகனின் முன் தோரணம் உள்ளது . லகுலீசாவின் உருவம், பூமிஸ்பர முத்திரையில் அமர்ந்து, லகுடத்தை ஏந்தியவாறு ஜகமோகனத்தின் மேற்புறத்தில் உள்ளது . கஜலக்ஷ்மி , ராகு மற்றும் கேதுவின் உருவங்களும் அமைப்பில் செதுக்கப்பட்டுள்ளன. ஜகமோகனாவின் பக்க கூரையிலிருந்து ஒரு சிறிய நீட்டிப்புசிங்கம் பின்னங்கால்களில் அமர்ந்திருக்கும் உருவம் கொண்டது. கட்டமைப்பின் வெளிப்புற சுவர்கள் நாகங்கள் மற்றும் நாகினிகள் கொண்ட பைலஸ்டர்களால் அலங்கரிக்கப்பட்டுள்ளன .
மற்றவைகள்
கருவறையின் வாசலில் கேதுவின் உருவம் மூன்று முக்காடு பாம்புகளுடன் உள்ளது, இது பொதுவாக இந்து புராணங்களில் ஒன்பதாவது கிரகமாக கருதப்படுகிறது. கோயிலின் கிழக்குப் பகுதியில் ஒரு குளமும் தென்மேற்கு மூலையில் ஒரு கிணறும் உள்ளது. மரிச்சி குண்டத்தில் முதலில் நீராடுவது பெண்களின் மலட்டுத்தன்மையை குணப்படுத்தும் என்று நம்பப்படுகிறது. கோயில் வளாகத்திற்குள் லிங்கத்துடன் கூடிய மற்ற சன்னதிகளும் உள்ளன , அவை பிரசாத சன்னதிகளாகப் பயன்படுத்தப்பட்டன. கோயிலின் வாசல் அலங்காரமானது. [11]கோயிலின் சுற்றுச்சுவரைப் பின்பற்றும் தாழ்வான சுவரால் சூழப்பட்டுள்ளது. கோயிலின் உள்ளேயும் வெளியேயும் சிற்பங்கள் உள்ளன. வளாகச் சுவர்கள் சன்னதியைப் பிரிக்கும் மிகச் சிறிய பாதையை விட்டுச் செல்கின்றன.
மத முக்கியத்துவம்
முக்தேஸ்வரா என்றால் "சுதந்திரத்தின் இறைவன்" (பிறப்பு மற்றும் இறப்பு சுழற்சியில் இருந்து). இந்த கோவில் இந்து கடவுளான சிவனுக்கு அர்ப்பணிக்கப்பட்டுள்ளது . கற்பித்தல் அல்லது தியானம் செய்யும் நிலைகளில் எலும்புக்கூடு துறவிகளின் சிற்பங்கள் பல உள்ளன. சில அறிஞர்கள் தந்திர தீட்சைக்கான மையமாக கோயிலின் பங்கை முக்தேஷ்வரா என்ற பெயருடன் ஒரு சாத்தியமான ஆய்வறிக்கையாக தொடர்புபடுத்துகின்றனர். வளாகச் சுவரின் வெளிப்புற முகத்தில் சரஸ்வதி , விநாயகர் மற்றும் லகுலிஷா (ஐந்தாம் நூற்றாண்டு தாந்த்ரீக ஷைவிசத்தின் பசுபத பிரிவை நிறுவியவர்) போன்ற இந்து தெய்வங்களின் முக்கிய இடங்கள் உள்ளன. லகுலிஷாவின் ஏராளமான படங்கள் சைத்ய வளைவுகளுக்குள் சிறிய வடிவங்களில் காணப்படுகின்றன, இது போன்ற பல்வேறு முத்திரைகளைக் காட்டுகிறது.யோகா , பூமிஸ்பரா மற்றும் வியாக்கியானம் முழங்காலில் கட்டப்பட்ட யோகா பட்டா . அவர்களுடன் சீடர்களின் உருவங்களும் உள்ளன. பாரம்பரியத்தின் படி, மலட்டுப் பெண்கள் அசோகாஷ்டமி தேர் திருவிழாவிற்கு முந்தைய நாள் இரவு கோயில் வளாகத்தில் உள்ள மரிச்சி குண்டா குளத்தில் நீராடினால் ஆண் குழந்தை பிறக்கும் . மாலையில், தொட்டியில் உள்ள தண்ணீர் பொதுமக்களுக்கு விற்பனை செய்யப்படுகிறது.
பிரபலமான கலாச்சாரத்தில்
மாநில அரசின் சுற்றுலாத் துறையானது முக்தேஸ்வர் நடன விழா என்றழைக்கப்படும் மூன்று நாள் வருடாந்திர நடன விழாவை கோயில் வளாகத்தில் நடத்துகிறது. இந்த விழா ஒடிசாவின் பாரம்பரிய நடன வடிவமான ஒடிசியின் அம்சங்களையும் , அதே பாரம்பரியத்தின் பாரம்பரிய இசையான ஒடிசி இசையையும் கொண்டாடுகிறது. விழாவின் போது பிரபலமான ஒடிசி நடனக் கலைஞர்கள், மர்தாலா போன்ற இசைக்கருவிகளுடன் நிகழ்ச்சி நடத்துகிறார்கள் . இந்த நிகழ்வு மாநில அரசு இணையதளத்தில் இணைய ஒளிபரப்பு செய்யப்படுகிறது.
Sri Lakshmi Astro Research
