27/08/2025
📒 पोटॅश मोबिलायझिंग बॅक्टेरिया (KMB) – डाळिंब पिकासाठी सविस्तर माहिती
■ पोटॅशचे डाळिंब पिकातील मुख्य कार्य ―
1. फुलोऱ्यावर परिणाम – पोटॅश फुलांची संख्या, परागकणांची ताकद आणि मादी फुलांची टिकवण क्षमता वाढवतो.
2. फळ विकास – फळांचा आकार मोठा, वजनदार व गोलसर ठेवतो.
3. रंग सुधारणा – पानांतून मिळणाऱ्या साखरेचे संचय (translocation) फळात होऊन दाण्यांचा रंग व गोडी सुधारतो.
4. सालीची जाडी – फळांची साल जाडसर होऊन क्रॅकिंग कमी होते.
5. ताण सहनशीलता – उष्णता व दुष्काळात झाडाची सहनशक्ती वाढवतो.
6. गुणवत्ता – TSS, अँटीऑक्सिडंट्स, शर्करा व shelf life जास्त मिळते.
■ KMB ची क्रिया (Mode of Action) ―
● KMB (उदा. Bacillus mucilaginosus, Frateuria aurantia) मातीतील खनिजांमधून (mica, feldspar, illite इ.) पोटॅश विद्राव्य करतात.
● हे जीवाणू ऑर्गॅनिक अॅसिडस् (सिट्रिक, मॅलिक, ऑक्सॅलिक), पॉलीसॅकेराइडस् आणि एंझाईम्स स्रवून मातीतील स्थिर पोटॅश मुक्त करतात.
● मुक्त झालेला पोटॅश मुळांनी सहज शोषला जातो.
● काही KMB मुळे IAA, GA, साइटोकिनिन्स सारखे ग्रोथ हार्मोन्स देखील तयार होतात.
■ डाळिंबासाठी KMB वापरल्याने मिळणारे विशेष फायदे ―
1. 25–30% पर्यंत रासायनिक MOP/SOP खतांची बचत होते.
2. फळफुटी (Cracking) कमी होऊन शेल्फ लाइफ वाढतो.
3. दाण्यांचा रंग गडद व बाजारभाव चांगला मिळतो.
4. मुळांची वाढ जास्त – त्यामुळे पाणी व पोषणद्रव्ये शोषण कार्यक्षमता वाढते.
5. मातीतील सूक्ष्मजीवांचे संतुलन टिकते, हानिकारक बुरशी/बॅक्टेरिया कमी होतात.
6. जमिनीचा पोत सुधारतो – माती सैल व वातानुकूल (aerated) राहते.
■ वापरण्याची पद्धत ―
1. मातीद्वारे ―
● 2–3 किलो/एकर पावडर स्वरूपातील KMB (1×10⁸ cfu/g)
● 50–100 किलो FYM / गांडूळखत / नीमखली मध्ये मिसळून मुळाभोवती द्यावे.
■ वापरण्याचे टप्पे ―
● फुलोरा सुरू होण्यापूर्वी
● फळधारणा वेळी
● फळ वाढीच्या टप्प्यात
2. ड्रिप (फर्टिगेशन) ―
● 1 लिटर/एकर द्रव स्वरूपातील KMB 100 लिटर पाण्यात मिसळून ड्रिपमधून सोडावे.
● महिन्यातून 1 वेळ वापरल्यास चांगला परिणाम.
3. रोपे / लागवडीसाठी ―
● KMB + गूळ (50 ग्रॅम/लिटर पाणी) यांचे द्रावण तयार करून 30 मिनिटे रोपे बुचकळावीत.
4. कंपोस्ट संवर्धनासाठी ―
● 2–3 किलो KMB 1 टन शेणखतात मिसळून compost enrichment करता येतो.
■ इतर सूचना ―
● रासायनिक फंगीसाइड/बॅक्टेरिसाइड सोबत मिसळू नये.
● नेहमी ओलसर मातीमध्ये वापरावे, किंवा लगेच पाणी द्यावे.
● पॅकिंगवर दिलेल्या expiry date मध्ये वापरावे.
● नेहमी सावलीत व कोरड्या ठिकाणी साठवावे.
■ इतर जैविक उपायांसोबत संयोजन ―
● Trichoderma, Pseudomonas, Bacillus subtilis सोबत वापरल्यास रोग नियंत्रण + पोषण कार्यक्षमता दोन्ही वाढते.
● शेणखत + नीम पेंड + KMB यांचे मिश्रण झाडाला दिल्यास दीर्घकालीन फायदा मिळतो.
■ KMB हे डाळिंब पिकासाठी शाश्वत (Sustainable) उपाय आहेत. यामुळे उत्पादन खर्च कमी, गुणवत्ता जास्त व बाजारभाव उंचावतो. Export दर्जाचे फळ उत्पादनासाठी हा महत्त्वाचा घटक आहे.
―: अधिक माहितीसाठी व डाळिंब पिकाच्या लागवड ते फळ काढणीपर्यंत संपुर्ण मार्गदर्शनासाठी संपर्क :―
■ ॲग्रीकॉस फार्मिंग सोल्युशन्स ■
■ नामपूर, ता. सटाणा, जि. नाशिक
■ नितीन देसले ― बीएस्सी (कृषी )
☎ ९९६०५८०९६८
Nitin Desale
