https://www.facebook.com/128055167334637/

Zanyari Tandrusti, Irbil (2025)

26/10/2025

(نیشانەکانی کەمی ڤیتامین D )
ڤیتامین D یەکێکە لە باشترین و پێویسترین جۆری ڤیتامینەکان بۆ لەشی مرۆڤ لەڕووی تەندروستیەوە، ڕەنگە ئاسایی بێت بەلاتەوە نیشانەکانی کەمی ڤیتامین D پشت گوێ بخەیت، بەڵام ناسینەوەی ئەم نیشانانەش گرنگن.
ئەم نیشانانەی خوارەوە مانایی وایە لەشی تۆ پێویستی بە ڤیتامین D زیاتر هەیە و کەمی ئەم ڤیتامینە گرنگەت هەیە:
1-لاوازی ماسولکەکان: ئەگەر هەستت بە شەکەتی گشتی و لاوازی ماسولکەکان کرد، ئەوا پێویستە سەردانی پزیشکەکەت بکەیت تا پشکنینت بۆ بکات.
2-ئازاری ئێسکەکان: دوورکەوتنەوە لە تیشکی خۆر و بەربوومە شیرەمەنییەکان ڕەنگە ببێتە هۆی کەمی ڤیتامین D ، ئەمەش دواجار دەبێتە هۆی ئازاری ئێسکەکان.
ڕەنگە سەخت بێت ئەمە لە ئازاری ماسولکە یان جومگەکان جیابکرێتەوە، بەڵام دەتوانرێت لەڕێگای وێنەی تیشکی ئێکس ڕەی و ئێم ئاڕ ئایەوە، سەرچاوەی ئازارەکەت دەستنیشان بکرێت و دواتر ئەگەر کەمی ڤیتامین D هۆکارەکە بێت دەتوانیت ڤیتامین D بخۆیت، کە لەدەرمانخانەکاندا هەیە، باشترین جۆری جێگرەوەی ڤیتامین D بریتیە لە ڤیتامین D3 چونکە لەو جۆرەیە کە لەش خۆی بەرهەمی دەهێنێت.
3-کێشەی بەردەوامی کۆئەندامی هەناسەدان: لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە ڤیتامین D رەنگە یارمەتیدەربێت لەدژی نەخۆشییەکانی کۆئەندامی هەناسەدان بەتایبەتی لە منداڵاندا، ئەگەر منداڵەکەش کێشەی تەنگەنەفەسی هەبێت ئەوا ڕەنگە کەمی ڤیتامین D هۆکار بێت.
4-ئارەقکردنەوەی سەر: ساڵانێک لەمەوبەر پزیشکەکان پرسیاریان لە دایکەکان دەکرد کە ئایا سەری منداڵە ساواکانیان زیاتر لە حاڵەتی ئاسایی ئارەقدەکاتەوە.
ڕەنگە ئەو حاڵەتە نیشانەیەکی سەرەتایی کەمی ڤیتامین D بێت، ئەگەر تۆ شیری خۆت بە منداڵەکەت دەدەیت واباشترە زیاتر ئەو خۆراکانە بخۆیت کە دەوڵەمەندن بە ڤیتامین.
5-خەمۆکی
6- هەوکردنی درێژخایەن
7- نەخۆشییەکانی دڵ
8- نەخۆشی سەدەفی
9- ئازاری درێژخایەن
10-شەکەتی
11-بەرزی فشاری خوێن
12-تێکچوونی میزاج
13-نەخۆشی درێژخایەنی گورچیلە
14-کەمهێزی
15-دوای سەرووی 50 ساڵی چەندین گۆڕانکاری هەن کە جەستەت هەمیشە کەمی کەمی ڤیتامین D هەبێت، چونکە جەستەت بەهۆی تەمەنتەوە ناتوانێت بەشی پێویست لەم ڤیتامینە بەرهەمبهێنێت، بۆیە پێویستە هەمیشە دڵنیابیتەوە کە بڕی پێویست لەم ڤیتامینە لە سەرچاوەکانی دیکەوە دەستدەکەوێت.
سەرچاوەکانی ڤیتامین دی کامانەن:
تیشکی خۆر سەرچاوەیەکی سروشتی باشە بۆ ئەوەی جەستەت ڤیتامین دی دروست بکات.
ماسی بەتایبەتی ماسی سەلەمون، ماکرێڵ.
شیر و ماست و پەنیر، شەربەتی پرتەقاڵ، هەندێک جۆری قارچک وەکو قارچکی سپی.
زەردێنەی هێلکەو جگەرو سنگی مریشک....
2025/10/26
Ghazi Apo
http://twitter.com/ghazi.rojbeyani
https://www.facebook.com/ghazi.rojbeyani
tiktok.com/

21/06/2025

قەستەرەی دڵ چییە؟
قەستەرەی دڵ (بە ئینگلیزی: Heart Catheterization، بە عەرەبی: قسطرة القلب) بریتییە لە پرۆسەیەکی پزیشکی کە بەکاردێت بۆ دەستنیشانکردن و چارەسەرکردنی هەندێک نەخۆشیی دڵ. ڕێگە بە پزیشکەکان دەدات لە نزیکەوە چاودێری دڵ بکەن بۆ دیاریکردنی کێشەکان و ئەنجامدانی تاقیکردنەوە و نەشتەرگەری تر. لەوانەیە پزیشک پێشنیاری قەستەرەی دڵ بکات بۆ دۆزینەوەی هۆکاری نیشانەکانی وەک ئازاری سنگ یان لێدانی ناڕێکی دڵ. پێش نەشتەرگەرییەکە، لەوانەیە پێویستت بە تاقیکردنەوەی دەستنیشانکردن هەبێت، وەک پشکنینی خوێن لەوانە پشکنینی گورچیلە و پشکنینی ڤایرۆسی، پشکنینی وێنەیی دڵ، یان پشکنینی سترێس، بۆ زانینی باش کارکردنی دڵ و گورچیلە، بۆ یارمەتیدان لە ڕێنماییکردنی پرۆسەکە.
ئەم کردارە پشکنینێکە کە بۆ زانینی چۆنیەتی ڕۆشتنی خوێن بە خوێنبەرەکانی دڵدا و زانینیی هەر تەسکبوونەوە و گیرانێکی بۆرییە خوێنبەرەکانی دڵ، لە هەندێک حاڵەتدا دەتوانرێت بۆ چارەسەریش بەکاربێت. واتا قەستەرە بۆ دەستنیشانکردنی نەخۆشییەکانی دڵ و چارەسەرکردنی هەندێک حاڵەت دەبێت، ماوەی کرداری قەستەرە بەپێی نەخۆش و بارودۆخی دەگۆڕێت دەکرێت ٣٠-٦٠ خولەک بخایەنێت.
لە قەستەرە لە ڕێگەی بۆرییەکی پلاستیکی نەرمی ناوبۆشەوە کە دەبرێت بۆ دڵ ماددەیەکی (بۆیە) ڕەنگداری درەوشاوەی تایبەت لە ڕێگەی خوێنبەرەکانی دەست یان قاچەوە دەکرێتە ناو لەش و بۆ دڵ دەچێت و لە ڕێگەی ئەشیعەوە کە بەبەردەوامی لە نەخۆشەکەی دەدات بە درێژایی ماوەی قەستەرەکە، پزیشکەکە دەتوانێت بۆرییە خوێنبەرەکان و هەر تەسکبوونەوە و کێشەی دڵ ببینێت بە ئاسانی بەهۆی ئەشیعەکەوە، کە پێویستە ئەو شوێنەی بۆرییەکەی لێدەبرێتە ژوورەوە بەنجی ناوچەیی (مەوزعی) بکرێت و پاکژبکرێتەوە.
کێن ئەو کەسانەی قەستەرە و ڕەنگکردنی بۆرییەکانی دڵیان بۆ دەکرێت
کەسێک یەکەم جاری بێت توشیی سنگە کوژێ بووبێت.
کاتێک ئازارێکی زۆر توندی سنگی هەبێت.
کەسێک توشیی تەسکبوونەوەی شا خوێنبەر بووبێت.
کاتێک لە پشکنینەکانیدا ئەنجامی نائاسایی هەبێت.
کاتێک نەخۆشێک نەشتەگەری دڵی بۆ بکرێت و کێشە لە خوێنبەری کۆرۆنەری هەبێت.
کەسێک جەڵدەی دڵ لێیدابێت.
کاتێک نەخۆشەکە تووشی پەکەوتنی دڵ هاتبیت.
لە کاتی قەستەرەدا پزیشک لە هەمان کاتدا دەتوانێت چەند بەشێکی تری گرنگ ئەنجام بدات ئەگەر پێویست بن وەکو:
فراوانکردنی خوێنبەرەکانی دڵ کاتێک تەسک بووبنەوە بە دانانی شەبەکە یاخود باڵۆن یان بە بێ ئەوانە.
چارەسەرکردنی نارێکی لێدانی دڵ بە میکانیزمی ووزەی گەرمی یاخود سارد.
داخستنی هەر کونێک لە دڵدا دروست بووبێت وەکو لە کاتی زگماکی هەبوو بێت.
چاککردنەوە و گۆڕینی زمانەکانی دڵ
فراوانکردنی بۆشایی نێوان زمانەکانی دڵ کاتێک تەسک بووبنەوە.
پشکنینی ئاستی ئۆکسجین و پەستانی خوێن لە ناوچەکانی دڵ.
چۆنیەتی ئامادە کردنی نەخۆش بۆ قەستەرە
هیچ مەخۆ و مەخۆرەوە بەلایەنی کەمەوە شەش کاتژمێر پێش تاقیکردنەوەکەت، یان وەک پزیشکەکەت ڕێنمایی دەکات. هەبوونی خۆراک یان شلە لە گەدەدا دەتوانێت مەترسی تووشبوون بە ئاڵۆزییەکانی بێهۆشکردن زیاد بکات. لە پزیشک یان پەرستارەکەت بپرسە ئایا پێویستە دەرمانەکانت بە بڕێکی کەم ئاو وەربگریت. ئەگەر نەخۆشی شەکرەت هەیە، داوای ڕێنمایی بکە دەربارەی دەرمانی شەکرە و ئەنسۆلین، چونکە ڕەنگێکی تایبەت کە بەکاردێت لە کاتی کردارەکەدا دەتوانێت مەترسی کاریگەری لاوەکی هەندێک لە دەرمانەکانی شەکرە زیاد بکات، لەوانە مێتفۆرمین.
پشکنینی خوێنی بۆ بکرێت، وەک پشکنینی بۆ خەپلەکانی خوێن، پشکنینی مەیینی خوێن و کاتی مەیین (PT&PTT).
ڕاگرتنی ئەو دەرمانانەی کە خوێن شل دەکەنەوە.
ڕوونکردنەوە و باسکردنی قەستەرەکە کە چۆن بۆ نەخۆشەکە ئەنجام دەدرێت.
مەترسیەکانی قەستەرە
بەشێوەیەکی گشتی قەستەرە ڕێگەیەکی زۆر باش و سەرکەوتووە بەڵام هیچ شتێکیش بێ کێشە نابێت، لە ٥٠٠ کەس ١ کەس یان لە ١٠٠٠ کەس ١ کەس ئەگەری تووشبوونی بە کێشەکانی قەستەرە هەیە، لەوانە:
ناڕێکبوونی لێدانی دڵ
برینداربوونی خوێنبەرەکە
دابەزینی پەستانی خوێن
تووشبوون بە هەوکردن
تووشبوون بە جەڵدەی مێشک
جەڵدەی دڵ
کۆبوونەوەی شلە زۆربەی کات خوێن لەناو پەردەی چواردەوری دڵ.
خوێنبەربوون و ئازار
هەستیاری بە ماددە ڕەنگدارەکە و دەرمانەکانی تر.
بۆیە ڕەنگدارەکە لەوەیە ببێتە هۆی کێشە لە گورچیلەکان لەو کەسانەی کە نەخۆشیی شەکرەیان هەیە یان پێشتر تووشی نەخۆشیی و تێکچوونەکانی گورچیلە بوون.
2025-6-21
Ghazi Apo
http://twitter.com/ghazi.rojbeyani
https://www.facebook.com/ghazi.rojbeyani

16/03/2024

( لەکارکەوتنی گورچیلە )
لەکارکەوتنی گورچیلە (بە عەرەبی: الفشل الكلوي، بە ئینگلیزی: Renal failure)، هەندێک جار گورچیلەکان توانای پاڵاوتن و پاککردنەوەی خوێنیان نامێنێت و دەبێتە هۆی کەڵەکەبوونی پاشماوەکان. ئەمەش بە لەکارکەوتنی گورچیلە یان (سستبوونی گورچیلە) ناسراوە. ئەگەر چارەسەر نەکرێت ئەگەری هەیە ببێتە هۆی مردن.

گورچیلەکان چیین؟
گورچیلەکان دوو ئەندامی شێوە فاسۆلیان کە قەبارەی هەر یەکێکیان نزیکەی مشتێکە. دەکەوێتە خوارەوەی پەراسوو لە هەردوو لای بڕبڕەی پشت. گورچیلەیەکی تەندروست خوێن دەپاڵێوێت و پاشماوەکان لە ڕێگەی میزەوە دەکاتە دەرەوەی لەش. هەروەها ڕێژەی هەندێک توخم (وەک سۆدیۆم، پۆتاسیۆم و کالیسیۆم) لە خوێندا هاوسەنگ دەکەن، جگە لەوەش هۆرمۆن دروست دەکەن کە کۆنتڕۆڵی پەستانی خوێن و خڕۆکە سوورەکانی خوێن دەکەن.

لەکارکەوتنی گورچیلە چییە؟
زۆرجار پێش ئەوەی گورچیلە لەکار بکەوێت، کەسەکە تووشی "نەخۆشی درێژخایەنی گورچیلە" (CKD) دەبێت. لەکارکەوتنی گورچیلە کاتێک ڕوودەدات کە گورچیلەکان وەک پێویست کارناکەن، تا ئەو ڕادەیەی گورچیلە پێویستی بە گۆرین دەبێ، ئەمەش دەتوانرێت بە جۆرە جیاوازەکانی شۆردنی گورچیلە یان بە چاندنی گورچیلە ئەنجام بدرێت. چەندین هۆکار لە پشت لەکارکەوتنی گورچیلەوە هەن، کە بریتین لە:

١- گورچیلە ئەوەندە خوێن بەدەست ناهێنێت کە بیپاڵێوێت

٢- زیانگەشتن بە گورچیلە بەهۆی هەندێ نەخۆشی وەک:

نەخۆشی شەکرە
بەرزە پەستانی خوێن
گڵۆمێرولۆنێفرایتیس (زیانگەشتن بە فلتەرە بچووکەکانی گورچیلە)
کیسی گورچیلە
٣- گیرانی گورچیلە بەهۆی بەردی گورچیلە یان برینداربوونی شانەکان (گیرانی یەک گورچیلە بەزۆری نابێتە هۆی لەکارکەوتنی گورچیلەکان چونکە گورچیلەکەی تر کاریگەری لەسەر نابێت، بەڵام گیرانی هەردوو گورچیلەکە دەتوانێت ببێتە هۆی حاڵەتێکی فریاگوزاری).

نیشانەکانی لەکارکەوتنی گورچیلە
زۆرجار نیشانەکانی CKD سووکن، لەوانەیە زۆر کەس توانای کارکردنی گورچیلەیان بە شێوەیەکی بەرچاو کەم بوبێتەوە و ئاگاداری ئەوە نەبن. نیشانەکانی لەکارکەوتنی گورچیلە دەکرێت جیاواز بن بە پشتبەستن بە توندی، خێرایی و هۆکاری لەکاکەوتنی گورچیلە. دوو جۆری سەرەکی لەکارکەوتنی گورچیلە هەیە:

کورتخایەن (لەناکاو)
درێژخایەن (بە تێپەڕبوونی کات)
لەکارکەوتنی کورتخایەنی گورچیلە
لەکارکەوتنی کورتخایەنی گورچیلە زیاتر بە "برینداربوونی کورتخایەنی گورچیلە (AKI)" ناسراوە، کاتێک ڕوودەدات کە گورچیلەکان لە پڕ دەوەستن لە پاڵاوتنی خوێن. نیشانەکانی لەکارکەوتنی کورتخایەنی گورچیلە بریتین لە:

ئاوسانی دەموچاو، دەست و قاچ (edema)
خوێن بەربوونی ناوەکی
شپرزەیی
بورانەوە
ئەنجامی نائاسایی پشکنینی خوێن و میز
بەرزە پەستانی خوێن
نەخۆشی درێژخایەنی گورچیلە CKD
نەخۆشی درێژخایەنی گورچیلە (پێشتر بە سستبوونی درێژخایەنی گورچیلە ناسرابوو – CRF)، ئەم نەخۆشییە بە هێواشی دروست دەبێت و زۆر بە کەمی نیشانەکانی لە قۆناغە سەرەتاییەکاندا دەدەردەکەوێت. نەخۆشێکی تووشبوو بە CKD لەوانەیە هیچ نیشانەیەکی نەبێت تاوەکو ئاستی کارکردنی گورچیلەی دادەبەزێت بۆ ٢٠٪ یان کەمتر. لەم قۆناغەدا دەکرێت ئەم نیشانانە دەربکەون:

ئەنجامی نائاسایی پشکنینی خوێن و میز
بەرزە پەستانی خوێن
دابەزینی کێش بەبێ هۆکار
کەمی ژمارەی خڕۆکە سوورەکانی خوێن (کەمخوێنی)
هێڵنج
ڕشانەوە
هەستکردن بە تامی کانزا لە دەمدا
لەدەستدانی ئارەزووی خواردن
هەناسەتەنگی
مێروولەکردن یان سربوون
شپرزەیی
بورانەوە
شینبوونەوە بە ئاسانی
خوران
ماندوێتی
چرچ و لۆچی ماسولکەکان و گرژبوون
لاوازبوونی ئێسک کە بە ئاسانی دەشکێن
خوران
ئاوسانی دەست، قاچ و دەموچاو (edema)
کێشەی خەوتن
هۆکارەکان
١- هەوکردنی کورتخایەنی گورچیلە (AKI) زۆرترین ئەگەری ڕوودانی هەیە لەگەڵ:

کەمی ڕۆیشتنی خوێن (وەک دوای نەشتەرگەرییەکی ئاڵۆز یان ڕووداوێک)
ئاوسانی گورچیلە (وەک کاردانەوەیەک بەرامبەر بە دەرمانێک یان هەوکردن)
گیرانی لەناکاو (بۆ نموونە بەردی گورچیلە)
پەستانی خوێنی زۆر بەرز
لە کاتی هەبوونی AKI زۆرجار گورچیلە دەگەڕێتەوە باری ئاسایی یان نزیک لە ئاسایی دوای چارەسەرکردنی هۆکارەکەی.

٢- نەخۆشی درێژخایەنی گورچیلە (CKD) بریتییە لە لەدەستدانی هەمیشەیی توانای کارکردنی گورچیلە. باوترین هۆکارەکانی بریتین لە:

بەرزە پەستانی خوێن
هەوکردنی درێژخایەنی گڵۆمێرولۆنێفرایتیس (تێکچوونی گورچیلە)
نەخۆشی شەکرە
کیسی گورچیلە
گیرانی بۆری میز
دەستنیشانکردن
بە گشتی کارکردنی گورچیلە بەپێی ئاستی پاڵاوتن دیاریدەکرێت. پاڵاوتنی خوێن بە مولوولە خوێنەکانی ناو گورچیلە کە پێیان دەوترێت "گڵۆمێرولای" ئەنجام دەدرێت. کەواتە تێکڕای کارکردنی گورچیلە پێی دەوترێت "ڕێژەی پاڵاوتنی گڵۆمێرولار" (GFR)، کە بە قەبارەی خوێنی فلتەرکراو لە خولەکێکدا (ملیلیتر/خولەک) دەپێورێت. ڕێژەی ئاسایی نزیکەی ١٠٠ ملیلیترە لە خولەکێکدا، بەڵام بەپێی تەمەن و ڕەگەز دەگۆڕێت. دەتوانرێت GFR بە (eGFR) بخەمڵێندرێت بە بەکارهێنانی فۆرمولە بە لەبەرچاوگرتنی تەمەن، ڕەگەز و پشکنینی خوێن.

زۆرجار لەکارکەوتنی گورچیلە کاتێک پێی دەزانرێت کە ئاستی کریاتینین بەرز بێت، ئەمەش ئاماژەیە بۆ کەمبوونەوەی کارکردنی گورچیلە. کریاتینین لەلایەن ماسولکەکانەوە دروست دەکرێت. گورچیلەیەکی ئاسایی کریاتینین لە خوێن لادەبات و لە ڕێگەی میزەوە دەیکاتە دەرەوەی لەش. زیادبوونی کریاتینین لە خوێندا نیشانەیە بۆ ئەوەی گورچیلە وەک پێویست خوێن پاک ناکاتەوە. بەهۆی ئەم پشکنینەوە دەتوانرێت کێشەکانی گورچیلە دیاری بکرێت پێش ئەوەی نەخۆشەکە بارودۆخی خراپ ببێت.

پشکنینی خوێن: پشکنینی خوێن دەریدەخات کە گورچیلەکانت چەندە بە باشی پاشماوەکانی خوێن دەکەنە دەرەوەی لەش وەک کریاتینین.
پشکنینی میز: پشکنینی میز پێکهاتەی تایبەت لە میزدا دەپێوێت، وەک پرۆتین یان خوێن.
سۆنەر، MRI و CT urogram ڕێگە بە پزیشک دەدات سەیری گورچیلەکانت و ناوچەکانی دەوروبەری بکات بۆ دەستنیشانکردنی گیرانی گورچیلە یان هەر کێشەیەکی تر.
چارەسەرکردن
چارەسەری سستبوونی گورچیلە بەندە بە هۆکار و ڕاد....
2024.3.16
GHAZI APO

http://twitter.com/ghazi.rojbeyani
https://www.facebook.com/ghazi.rojbeyani

05/06/2023

سڕبوونی دەستەکان
-----------------------------
بریتییە لە حاڵەتی لەدەستدانی توانای هەستکردن بە دەستەکان بۆ ماوەیەکی کەم، یان هەست کردن بە موچوڕک پێداهاتن یان سوتانەوەیان، دەکرێت لە دەستێک یان هەردوو دەستدا ڕووبدات، هۆکاری ڕوودانەکەشی بریتییە لە پەستان خستنە سەر یەکێک لە دەمارەکانی قۆڵ، یان بەهۆی هەندێک نەخۆشی کە کاردەکەنە سەر دەمارەکانی پەلەکان، وەکوو نەخۆشی شەکرە بە هەردوو جۆرەکەیەوە، کێشەکانی دڕکە پەتک و مێشک لە حاڵەتە دەگمەنەکاندا.

هۆکارەکانی سڕبوونی دەستەکان
زۆربەی جار هۆکار سڕبوونی دەستەکان شتێکی سادەیە، وەکوو پەستان خستنە سەر یەکێک لە قۆڵەکان کە دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی وروژمی خوێن بۆ دەستەکان، بەڵام هەندێک هۆکاری تر هەیە بۆ سڕبوونی دەستەکان وەکوو:

ژەمی ڤیتامین B لە جەستەدا: خێزانی ڤیتامین B چەندەها ڤیتامین لەخۆ دەگرێت وەکوو: ڤیتامین B6 و ڤیتامین B12 و جگە لەوانیش، بە گشتی خێزانی ڤیتامین B زۆر گرنگن بۆ تەندروستی لەش، وێڕای ئەوەی مرۆڤ ئەم ڤیتامینەی لە سیستمی خۆراکییەوە دەستدەکەوێت، بەڵام ئەو بڕە بەس نییە، بۆیە زۆربەی خەڵکی پێویستیان بەوەیە ڤیتامین B وەربگرن بۆ دەستکەوتنی بڕی پێویستی ڤیتامینەکە، ئەو کەسانەی زۆرترین ئەگەری توشبوونیان هەیە بە کەمی ڤیتامین B بریتین لە بەتەمەنەکان و سەوزەواتییەکان و ئاڵودەبووانی کهول و کەم خوێنی پیس (کوشندە).
پەنگخواردنەوەی شلەمەنییەکان: پەنگخواردنەوەی شلەکانی لەش دەبێتە هۆی ئاوسانی دەست و لاقەکان، کە دەبێتە هۆی لەئیش خستنی سوڕی خوێن لە لەشدا، هەروەها دەبێتە هۆی موچوڕک پێداهاتن و سڕی دەستەکان، پەنگخواردنەوەی شلەمەنییەکانیش بەهۆی خواردنی بڕێکی زۆری خوێوە دەبێت.
کۆنیشانی تونێلی مەچەک: کە ئەویش حاڵەتێکە ڕوودەدات بەهۆی پەستان خستنە سەر دەماری ناوەڕاست، یان بەهۆی دووبارەکردنەوەی هەمان جوڵە بۆ ماوەیەکی زۆر، وەکوو بەکارهێنانی تەختەکلیل بۆ ماوەیەکی زۆر، یان کاردکردن لەسەر ئامێرەکان بۆ ماوەیەکی زۆر، یان تەنانەت نوستن لەسەر دەستەکان بۆ ماوەیەکی زۆر.
تێکچوونی دەمارەکانی پەلەکان: کە ئەویش تێکچوونێکە توشی دەمارەکانی پەلەکان دەبێت بەهۆی هەندێک نەخۆشی وەکوو شەکرە، کە تێکچوونی ئەم دەمارە دەبێتە هۆی لەدەستدانی هەسکردن بە دەستەکان.
خۆپارێزی لە سڕبوونی دەستەکان
چەند ئامۆژگاری و خوویەک هەیە کە لە ژیانی ڕۆژانەدا پەیڕەو دەکرێن بۆ کەمکردنەوە و خۆپارێزی لە سڕبوونی دەستەکان بە شێوەیەکی تایبەت و سڕبوونی جەستە بە شێوەیەکی گشتی، لە گرنگترینی ئەم ئامۆژگارییانەش بریتی لە:

خۆلادان لە جووڵەی دووبارەبووەوەی دەست و مەچەک.
خواردنی خۆراکی کەم چەوری و پەیڕەوکردنی سیستمێکی خۆراکی تەندروستی دەوڵەمەند بە ڕیشاڵ و سەوزە و میوە.
پێویستی دەستکەوتنی بڕی پێویستی ڤیتامین D و ڤیتامین B، لە ڕێگەی خواردنی دەوڵەمەند بە ڤیتامین B12 و ڤیتامین D، یان خواردنی تەواوکاری خۆراکی.
ئەنجامدانی ڕاهێنانی وەرزشی گونجاو بە شێوەیەکی ڕێکخراو، وەکوو ئەنجامدانی ٢ کاتژمێر و نیو لە ڕاهێنانی هاوسەنگ هەفتانە.
پارێزگاری لە کێشی نمونەیی لەش.
پەیڕوکردنی خشتەیەکی ڕێکخراو بۆ نوستن.
کەمکردنەوەی خواردنەوەی کهول و دەستبەرداربوون لە جگەرەکێشان.
کەمکردنەوە و خۆلادان لە توشبوون بە دوودڵی.
خۆلادان لە بەرکەوتنی تیشک.
چارەسەرکردنی ئازارەکانی پشت هەر لەگەڵ سەرهەڵدانیدا.
وەرگرتنی کوتاو لە کاتی خۆیدا.
دەستنیشانکردنی سڕبوونی دەستەکان
سڕبوون لە شەودا ڕوودەدات و کاریگەرییەکەی تا ڕۆژ دەمێنێتەوە، بەڵام لە ئەگەری ئەوەی بە درێژایی ڕۆژەکە بمێنێتەوە بێ ئەوەی کەم بکات، ئەمە ئاماژەیە بۆ هەبوونی هۆکارێک یان کێشەیەک لە لەشدا، هەروەها گرنگە سەردانی پزیشکی دەمار بکرێت، کە هەندێک پشکنینی پێویستی ئەنجام دەدات، لەگەڵ ئەنجامدانی وێنەگرتنی توێ توێ کردنی قوڕگ لەڕێگەی ئەشیعەی تەنوری، یان وێنەگرتن بە لەرینەوەی موگناتیسی، هەندێک جار گرنگە کە ئاگاداری توێژینەوە کارەباییەکانی دەمارەکانی پەلەکان بین لە ڕێگەی پسپۆڕێکی دەمارە ماسولکە: ئەویش لە ڕێگەی توێژینەوەکانی گەیاندنی دەماری(NCS) و کارۆموگناتیسی(EMG).

ئەگەر سڕبوون بە بێ چارەسەر جێ بهێڵرێت ڕەنگە تێکچوونێکی ئاسایی دەمار بگۆڕێت بۆ لەناوچوونی دەماری درێژخایەن، لەگەڵ موچوڕکە پیاهاتنی بەردەوام، لەدەستدانی ئەرکی ماسولکەکانی دەست و بارستەیان، لەگەڵ ئاگاداری لە دانانی دەستەکان لەکاتی نوستن، کە پێویستە بجوڵێنرێن و بە درێژایی کاتی نوستن بە درێژکراوەیی نەهێڵرێنەوە، هەروەها خۆلادان لە زۆر خواردنەوەی کهول، چونکە حاڵەتەکە قورستر دەکات، هەروەها لەبەر ئەوەی سڕبوونی دەستەکان بەهۆی نوستنەوە کارێکی ناخۆشە، بەڵام زیانی نییە، چونکە سڕبوون لە ئەنجامی پەستان کەوتنە سەر دەمارەکانی کەوەرە و زەند ڕوودەدات، هەروەها نیشانەکانی بە هەستان کە خەو نامێنن، بەڵام لە ئەگەری زۆر دووبارە بوونەوەی حاڵەتەکە و بەردەوامی نیشانەکانی لە کاتی ڕۆژدا، ئەوە پێویستە سەردانی پزیشک بکرێت......٢٠٢٣/٦/٥

Ghazi Apo
http://twitter.com/ghazi.rojbeyani
https://www.facebook.com/ghazi.rojbeyani
tiktok.com/

29/08/2022

جەڵتەے مێشک

بریتیە لەدەستدانێکی خێرای فرمانی مێشک لە ئەنجامی تێکچوون و ناڕێکی لەو لوولە ‌خوێنانەی کە خوێن بۆ مێشک دابین دەکەن.
(نەچوونی خوێن بۆ شانەیەک لەھەر شوێنێکی لەشدا دەبێتە ھۆی مردنی ئەم شانەیە).
خانەکانی مێشک لەکارکردن دەوەستن دوایی نەبوونی ئۆکسجینی پێویست بە ماوەی ٦٠ – ٩٠ چرکە.
جەڵتەی دەماغ دووەمین ھۆی مردنە لەھەموو جیھاندا لەوانەیە ببێتە ھۆکاری سەرەکی مردن بەم زووانە، بەڵام سێیەمین ھۆی مردنە لە وڵاتانی خۆرئاوا (لە پاش نەخۆشی دڵ و شێر‌پەنجە).
لە ٩٥ % جەڵتەی دەماغ ڕوودەدات لەو کەسانەی کە تەمەنیان لە ٤٥ ساڵ زیاترە، لەگەڵ ئەمەشدا جەڵتەی دەماغ ڕوودەدات لە ھەموو تەمەنێک.
مردن بە ھۆی جەڵتەی دەماغ زیاتردەبێت لەگەڵ زیاد بوونی تەمەن.
ڕوودانی جەڵتەی دەماغ لەپیاوان زیاترە وەک لە ژنان، بەڕێژەی ١.٢٥ جار، لەگەڵ ئەمەشدا لە ٦٠ % ئافرەتان دەمرن بەھۆی جەڵتەی دەماغەوە.
-
ھۆکارە مەترسیدارەکان بۆ ڕوودانی جەڵتەی دەماغ بریتین لە:
١. بەساڵاچوون.
٢. بەرزی پەستانی خوێن.
٣. نەخۆشی شەکرە.
٤. بەرزی کۆلیستڕۆڵ لەخوێندا.
٥. جگەرە کێشان.
٦. بەکارھێنانی دەرمانی دژی منداڵبوون (منع حمل) لە ئافرەتان.
-
نیشانەکانی جەڵتەی دەماغ:
نیشانەکانی جەڵتەی دەماغی زۆر بەخێرا دەردەکەون. نیشانەکانی جەڵتەی دەماغی دەوەستێتە سەر شوێنی زیان پێکەوتوو لە مێشکدا، بەمەش سروشت و توندی نیشانەکان جیاوازە.
لەوانەیە ببێتە ھۆی:
١. لەدەستدانی بیستن و بینین (بەشێک یان بەتەواوی) و تام و بۆن.
٢. لەدەستدانی توانای قسەکردن یان تێگەیشتن.
٣. لەدەستدانی ژاکرە.
٤. کەوتنی پێڵوی چاوەکان.
٥. بەرپەرچە کردارەکان کەم دەبنەوە.
٦. لاواز بوونی ماسولکەکانی لەش بەگشتی، دەم و چاو بەتایبەتی، کەم بوونەوەی ھەستیاری.
٧. لەدەست دانی ھاوسەنگی لەش.
٨. لاوازبوونی ماسولکەکانی مل، کە نەخۆش ناتوانێت ملی خۆی بسوڕێنێت.
٩. لەھۆش خۆچوون، ژانەسەر و ڕشانەوە.
-
خۆپاراستن لە جەڵتەی دەماغ:
لەبەر ئەوەی یەکێک لە ھۆیەکانی ڕوودانی جەڵتەی دەماغ بریتیە لە گیران و تەسک و ڕەقبوونی خوێنبەرەکانی مێشکە، بۆیە زۆر گرنگە مەترسی ڕوودانی نەخۆشیەکانی دڵ دیاری بکرێت.
یەکێک لەھەرە ھۆکارە مەترسیەکانی جەڵتەی دەماغ بریتیە لەبەرزی پەستانی خوێن کە دەتواندرێت کۆنتڕۆڵ بکرێت، ھۆکارە مەترسیدارەکانی تر بۆ جەڵتەی دەماغ کە دەتواندرێت کۆنتڕۆڵ بکرێن بریتیین لە بەرزی ئاستی کۆلیستڕۆڵ لەخوێندا، نەخۆشی شەکرە، وەھەروەھا جگەرەکێشان.
-
بەرزی پەستانی خوێن:
بەرزی پەستانی خوێن لە ٣٥ % - ٥٠ % ھۆکارە مەترسیدارەکانی جەڵتەی دەماغ پێکدەھێنێت.
زۆرێک لە لێکۆلینەوەکان ئەمەیان سەلماندووە کە کەم کردنەوەی بەرزی پەستانی خوێن بەبرێکی کەمیش (٥ – ٦ ملم جیوە) دەبێتە ھۆی کەمکرەندوەی ڕوودانی جەڵتەی دەماغ بەشێوەیەکی زۆر کاریگەر.
کەم کردنەوەی پەستانی خوێنیش بەھۆی دەرمان و گۆڕانکاری لە شێوازی ژیان دەبێت.
-
چەوری خوێن:
بەرزی ڕێژەی کۆلیستڕۆڵ لە خوێندا پەیوەندی ھەیە بەڕوودانی جەڵتەی دەماغ.
کەمکردنەوەوی ڕێژەی کۆلیستڕۆڵ لەخوێندا بەھۆی دەرمان و گۆڕانکاری لە شێوازی ژیان دەبێت.
-
نەخۆشی شەکرە:
ئەو کەسانەی کە نەخۆشی شەکرەیان ھەیە، ٢ – ٣ جار زیاتر تووشی دەڵتەی دەماغ دەبن وەک لەو کەسانەی کە نەخۆشی شەکرەیان نیە.
-
خۆراک:
خۆراکی دەوڵەمەند بە کاربۆھیدارت و ڤیتامینەکان و کەم چەوەر (خۆراکی خۆرھەڵاتی ناوەڕاستی)، ڕێژەی ڕوودانی جەڵتەی دەماغ بە شێوەیەکی بەرچاو کەم دەکەنەوە.
٢٠٢٢/٨/٢٩

Ghazi Apo
http://twitter.com/ghazi.rojbeyani
https://www.facebook.com/ghazi.rojbeyani

17/06/2022

ئینزلاق چی یە ؟!
ـــ ـــ ـ ـــ ـ ـــ ـ ـــ ـ ـــــــ

بریتی یە لە بڵاو بوونەوەو نەمانی خەپلەی ئیسفەنجی نێوان بڕبڕەکان کە بە زۆری لە نێوان بڕبڕەی بێنجەم و خەپلەی دوای ئەودا ڕوودەدات یا خوود لە نێوان ھەردوو بڕبڕەیەکی تردا.

بێنج ھۆکاری سەرەکی تووش بوونی ئینزلاق !

١- تێکجوونی ئەندازەیی خەبلەکە وا دەکات بڕبڕەکە بەرەو بێشەوە بڕوات ئەمە زیاتر لە ئافرەتی دووکیان دا ڕوودەدات

٢- تێکجوون لە لێواری خەبلەکاندا ئەمەش دەبێتە ھۆی ھەڵوەشانی خەبلەکە ئەمە زیاتر لە کەسانی وەرزشکاردا ڕوودەدات

٣ تێکجوون و جیابوونەوەی بەشەکانی خەبلەی نێوان بڕبڕەکە ئەمەش بەھۆی بەتەمەن داجوونەوە

٤- بەرکەوتنێکی بەھێز کە بەر بڕبڕەکان دەکەوێت و کاردەکاتە سەر بڕبڕەو خەبلەکان

٥- ھۆکاری نەخۆشی ئێسک وەک شێرپەنجەی ئێسک و کەمی کالسیۆم و فیتامین (دی)

نیشانەکانی ئینزلاق ؟

*ئازار لەبەشی بشتەوەدا لە نیشانە ھەرە باوەکانە

*کاتێک نەخۆش بۆ ماوەیەکی زۆر لەسەر پێ دەبێت وا ھەست دەکات ئازارەکە بەرەو خوارەوە دەجێت و ئەمەش بەھۆی ئازاری زۆر لەسەر بڕبڕەکان

جارەسەر ئینزلاق ؟
بە خۆشحاڵیەوە لە زۆربەی کاتدا بێویست بە نەشتەرکەری ناکات بەڵکو تەنیا نەخۆش دەتوانێت بە بشوودان بۆ ماوەیەکی زۆر ،کەم کردنەوەی جەمانەوەو دەست نەدانە شتی قورس بەرەو باشتر بوون بجێت
خواردنی شیر و بەرھەکانی سوود دەگەیەنێت بە نەخۆشەکە

بەھێزکردن و جالاک کردنەوەی ماسوولکەکانی سک یارمەتی ئاسایی بوونەوەی ئەندازەی دڕکە بەتک و بڕبڕەکان دەدات

ئەوانەی ئازاریان زۆرە دەرمانی ئازار شکێن وەک (مۆبیک) ودزە ھەوەکان سوودی بۆیان ھەیە،بەڵام ئەکەر ئازارەکە زۆر بەھێز بوو کواسترایەوە بۆ بەشەکانی خوارەوە ئەوا دەرزی کۆرتیزۆن بە ڕێگەی نێوان بڕبڕەکان یا ھەندێ ڕێکەی تر سوودی بۆ نەخۆش ھەیە....
17-6-2022

Ghazi Apo
http://twitter.com/ghazi.rojbeyani
https://www.facebook.com/ghazi.rojbeyani

22/02/2022

خۆتەرکردن (میزبەخۆداکردن)
بریتیە لە خۆتەرکردنی نەویستانە لە کاتی نوستندا پاش تەمەنی ٥ ساڵی.
پۆلین کردن:
١- بەپێی کات:
*لە کاتی نوستندا .
*لە رۆژدا لەکاتی بەئاگاییدا.
٢- بەپێی بونی نیشانەکانی تر:*تاکە نیشانە لە کاتی نەبوونی نیشانەکانی تری پەیوەندار بە کۆئەندامی میز و ھەرسەوە.
*کۆمەڵە نیشانە لە کاتی بوونی نیشانەکانی تر وەکو میزەچورکێ و قەبزی و خۆپیسکردن.
٣- بەپێی ماوەی پێشووی ووشکی:*سەرەتایی: منداڵەکە ھیچ کات وشکی بەخۆوە نەدیوە.
*دووەمی: منداڵەکە لایەنی کەم ماوەی شەش مانگ خۆی تەرنەکردووە.

نیشانە کلینیکیەکان:
١-بەخەبەر(بەئاگا) نەھاتنی منداڵ لە کاتێکدا میزەڵدانی پڕ دەبێت لە میز بەھۆی وەڵام نەدانەوەی بۆ ئاگاداریەکانی میزەڵدان.
٢-کەمی ئاستی ڤاسۆپریسین لە کاتی نوستندا کە دەبێتە ھۆی زۆرمیزکردن.
٣-گرفت لە درکەپەتک و لاوازی میزەڵدان.
٤-ھەوکردنی میزەڵدان.
رێژەی توشبوون:
لە ٢٠% ی منداڵانی تەمەن ٥ ساڵی لایەنی کەم مانگی جارێ خۆتەردەکەن
لە ١٠%ی منداڵانی تەمەن ٧ ساڵی لایەنی کەم مانگی جارێ خۆتەردەکەن
لە تەمەنی ١٢ ساڵیدا لە ٨% ی کوڕان و لە ٤% ی کچان گرفتی خۆتەرکردنیان ھەیە
لە تەمەنی ١٦ ساڵیدا نزیکەی لە ١% - ٢% گرفتی خۆتەرکردنیان ھەیە
لە ٨٠% ی خۆتەرکردنەکان بەشەو دەبێت و لە ٢٠% بە رۆژ
ھۆکاری خۆ تەرکردن:
١-بۆماوە:
گەر یەکێک لە باوان خۆتەرکردنی ھەبێت ئەگەری بونی ھەمان حاڵەت لە منداڵەکەیدا لە ٤٣% دەبێت و گەر ھەردوو باوان ھەیان بێت ئەگەرەکە بۆ لە ٧٧% بەرزدەبێتەوە.
ئەگەر باوک خۆتەرکردنی ھەبێت ئەگەری بونی لە منداڵەکەیدا زیاترە وەک لەوەی دایکی حاڵەتەکەی ھەبێت.
٢-ھۆکاری دەرونی:
بوونی پەشێوی دەرونی یان گرفتی سۆزداری ئەگەری خۆتەرکردن زیاد دەکات.
٣-گرفتەکانی میزەڵدان:
بونی ھەوکردن ، ناتەواوی لە توێکاری میزەڵداندا، ناتەواوی زکماکی ،بچوکی میزەڵدان.
٤-ئارگنین ڤاسۆپریسین [ ھۆرمۆنی دژەمیزکردن]:
کاتێک منداڵ دەنوێت ئاستی ئەم ھۆرمۆنە بەرزدەبێتەوە و بۆیە دەبێتە ھۆی کەم میزکردن . لەو منداڵانەی خۆتەردەکەن ئەم ھۆرمۆنە بەرز زنابێتەوە یان درەنگ بەرزدەبێتەوە بۆیە میزێکی زۆر دێتە میزەڵدان و خۆیان پێکۆنترۆل ناکرێ.
٥- دواکەوتنی گەشەی کۆئەندامی دەمار:
لەم بارەدا گەشەی کۆئەندامی دەمار دوادەکەوێت بۆیە کاتێک میزەڵدان پر دەبێت ئاگاداری مێشک ناکاتەوە و ئەویش بەکاری خۆی ھەڵناسێ .
٦-خواردن وخواردنەوە:
ھەندێ خواردن و خواردنەوە لە شەودا وا لە منداڵ دەکات زیاتر میزبکات بۆیە وا باشە بەپێی توانا ئەو بابەتانە لە منداڵ قەدەغە بکرێ یان کەم بکرێتەوە لە شەودا.
٧-قەبزی:
پەستانی بەردەوام لەسەر میزەڵدان دروست دەکات و دەبێتە ھۆی گرژبوونی میزەڵدان و زوو میزکردن.
٨-تەنگژەکانی خەو :
ھەندێ لە باوان باس لەوە دەکەن خەوی منداڵەکەیان قورسە [قوڵە] بۆیە خۆی تەردەکات ، خۆتەرکردن پەیوەندی بەمەوە نیە چونکە لە ھەموو قۆناغەکانی خەودا خۆتەرکردن روودەدات.
تێبینی:
ئەو مندالانەی حالەتی خۆتەرکردنیان ھەیە زیاتر لە منداڵانی تر حاڵەتی رۆشتن بەدەم خەوەوەیان ھەیە یان خەوی ناخۆش دەبینن.
چارەسەر:
١-بەبێ دەرمان:
* بەکارھێنانی زەنگی ئاگادارکردنەوە: لە ساڵی ١٩٣٨ دروست کراو دەبێت بۆ ماوەی نزیکەی ١٥ ھەفتە بەکاربھێنرێت و نزیکەی لە ٧٥% ی منداڵان سودی لێوەردەگرن بەڵام پاش ڕاگرتن نزیکەی لە ٤١% حاڵەتەکەیان بۆ دەگەرێتەوە.
کارکردنی ئەم ئامێزە پشت دەبەستێت بەوەی لەگەڵ یەکەم دڵۆپە میزدا زەنگێگ لێدەدات کە دەبێتە ھۆی بەخەبەرکردنەوەی منداڵەکە یان باوانی منداڵەکە ، دەبێ منداڵەکە ھەڵسێ و بەشەکەی تری میزەکەی لە دەرەوەی جێگە تەواو بکات.بۆیە لەم جۆرە چارەسەرەدا ھاوکاری باوان زۆر گرنگە.
*پاداشت دانەوە: لەرێی بەکارھێنانی خشتەیەکی تایبەت و ھەندێ وێنە یان ئەستێرە، پاش ھەر شەوێکی ووشک منداڵەکە ئەستێرەیەک دەنێ بە خشتەکەوە یان وێنەی گوڵێک، ھەرکاتێ چەند شەوێ بەسەر یەکەوە بەووشکی خۆی ڕاگرت دیاریەکی دەدرێتێ.بەم ڕێگەیە نزیکەی لە ٢٥% یان سوود وەردەگرن و پاش ڕاگرتنی لە ٥% یان حاڵەتەکەی بۆ دەگەرێتەوە.
* راھێنانی بەھێزکردنی میزەڵدان : بەوەی منداڵ لە رۆژدا فێردەکرێت میزەکەی دوابخات و میز لە میزەڵداندا کۆبکاتەوە نزیکەی لە ٦٦% یان تاڕادەیەک سوودمەند دەبن و لە ١٩%یان چاکدەبنەوە بە تەواوی.
*کەم کردنەوەی خواردنەوەی چا ، قاوە، شەربەت لە شەودا بە تایبەتی لە کاتی نزیکەو نوستن.
٢- بەکارھێنانی دەرمان: مەبەست لە بەکارھێنانی دەرمان زیادکردنی قەبارەی میزەڵدان یان کەمکردنەوەی بری میزە یان ھەردوووکیان.وەکو دیسمۆپریسین، تۆفرانیل و ئۆکسی بیوتارین .
تێبینی:* زۆرگرنگە لایەنی دەرونی منداڵ رەچاوبکرێت و نەشکێنرێت گەر خۆی تەرکرد بە تایبەتی لەبەر چاوی خوشک وبراکانی چونکە بە شکاندنی منداڵ یان لێدانی حاڵەتەکە خراپتر دەبێت.
*بەکارھێنانی ھەردوو چارەسەر لە یەکێکیان کاریگەرترە.
دەبێت دەرمان لە ژێرچاودێری پزیشکدا بەکاربھێنرێ چونکە کۆمەڵێک زیانی لابەلایی ھەیە لە بەکارھینانی دەرمان دەکەوێتەوە پزیشک شارەزایی تێیدا ھەیە سەرەڕای ئەوەی بەکارھێنانی بری....... 2022/2/22
Ghazi Apo
http://twitter.com/ghazi.rojbeyani
https://www.facebook.com/ghazi.rojbeyani

24/01/2022

ھۆکارەکانی گرژبونی ماسولکە

ماسولکە ئەو ئەندامە گرنگەی جەستەیە کەتوانای وەستان‌و جوڵەمان پێدەبەخشێت، لەوەرزی سەرمادا گەرمی بەجەستەمان دەدات، ھەروەھا ئێسک‌و جومگەو جەستە بەگشتی لەزەبری دەرەکی دەپارێزێت.
بەوپێیەی دڵ‌و ریخۆڵەو گەدەو ئەندامەکانی دیکەی جەستە بەگشتی، تەنانەت دەمارو بۆریەکانی خوێنیش تاڕادەیەکی زۆر لەچین‌و ریشاڵی ماسولکەیی پێکھاتون، پەیوەندی‌و کارلێککردنی بەردەوام ھەیە لەنێوان ماسولکەکان‌و تەواوی ئەندامەکانی دیکەی جەستەدا.
جەستەی مرۆڤێکی تەندروست ٦٥٦ ماسولکە لەخۆدەگرێت، تێکڕای ئەو ماسولکانەش لەڕوی چۆنایەتیەوە لەڕەگەزی نێرینەدا بەھێزترو قەوارە پڕترن‌و زیاتر توانای بەرجەستەبونیان ھەیە.
شایەنی باسە لەجەستەی نێرینەیەکی تەندروستدا ماسولکە رێژەی نزیکەی لەسەدا ٤٠ پێکدەھێنێت، لەکاتێکدا نزیکەی لەسەدا ٢٣ی جەستەی خانمان لەماسولکە پێکدێت.
بێگومان بەڕەچاوکردنی قەوارەو ئەرکە بێشومارەکانی ماسولکە، بونی ھەر جۆرێک لەنەخۆشی‌و کێشەیەک لەو ئەندامەدا کاریگەری گەورە بەگشتی لەسەر جەستەی مرۆڤ دروستدەکات‌و لەتواناکانی کەمدەکاتەوە.
دیارە گرژبون لەکۆی کێشەکانی ماسولکەدا پشکی شێری بەردەکەوێت‌و زۆرجار سەرچاوەیەکە بۆ سنورداربونی جوڵەو دروستبونی ئازارو سڕبون لەجەستەدا.

ئەگەرچی بونی گرژی لەماسولکەدا سەرچاوەیەکە بۆ ئازارو ھەندێکجار ئاستەنگێک بۆ جوڵە، لەگەڵ ئەوەشدا مەرج نیە ‌ھەمیشە ئاماژەیەک بێت بۆ بونی کێشەیەک لەخودی ماسولکەدا، ھەربۆیە بەردەوامبونی گرژی‌و ئازار لەماسولکەدا بۆ ماوەی زیاتر لەچەند ھەفتەیەک بەبێ بونی پێکان‌و زۆر ماندوکردن‌و ھۆکارێکی دیکەی ئاشکرا، پێویستە لەبری بەکارھێنانی دەرمانی ئازارشکێن بۆ کەمکردنەوە یان نەھێشتنی ئازار لەڕێی پەردەپۆشکردنی سەرچاوەی ئازارەکان لەمێشکدا بۆ ماوەیەکی کاتی، لەلایەن پزیشک‌و چارەسەرکاری پسپۆڕەوە بەدواداچونی بۆ بکرێت.
ھۆکارەکانی دروستبونی گرژی‌و ئازار لەماسولکەدا زۆر ھەمەجۆرو جیاوازن لەڕوی شێوازو ماوەی بەردەوامبونی ئازارو قەوارەی ئەو بەشانەی جەستە کە بەئازار دەبن، لەگەڵ ئەوەشدا ھەندێک

ھۆکاری سەرەکی بونیان ھەیە، کەگرنگترینیان ئەمانەی خوارەوەن:
ھۆکارەکانی گرژبونی ماسولکە:
١. ماندوکردنی جەستە بۆ ماوەکی درێژخایەن‌و زیاتر لەتوانای ماسولکە.
٢. خەمۆکی‌و نائارامی‌و پەستانی دەرونی.
٣. بونی کێشەی وەک سوان، بەگیروەستان، لاوازی‌و ھەوکردن لەجومگەو بڕبڕەکاندا.
٤. بونی خواری‌و ناڕێکی لەئێسکەکاندا دەبێتەھۆی تێکچونی ھاوسەنگی ھێزو درێژی لەنێوان ماسولکەکانداو دواجار گرژی‌و بەئازاربونیان.
٥. تێکچونی سوڕی خوێن بەھۆی کەمی جوڵەو نەکردنی وەرزشەوە، تەنانەت پەستانی دەرونی، جگەرەکێشان، زۆرخواردنەوەی ئەلکحول، کەمی ئاوخواردنەوە، کەمخەوی، بەدخۆراکی و...ھتد لەو ھۆکارانەن کە ‌لەڕێی تێکدانی سوڕی خوێنەوە ماسولکە دوچاری گرژی‌و ئازار دەکەنەوە.
٦. ھەوکردنی جومگەو کەمبونەوەی توانای جوڵە، لاوازی، کورتبونەوە، گرژی‌و بەئازاربونی ماسولکەی لێدەکەوێتەوە.
٧. کەمی مەگنیسیۆم لەجەستەدا یەکێکە لەھۆکارە سەرەکیەکانی دروستبونی گرژی لەماسولکەدا.
گوڵەبەڕۆژە، کاکاو، گوێز، مۆز، کێوی، ئەنەناس، سپێناغ‌و برۆکلی لەخۆراکە دەوڵەمەندەکانن بەمەگنیسیۆم.
٨. نەخۆشیەکانی وەک لاوازی گورچیلە، پەستانی خوێنی بەرز، شەکرە.
٩. لاواز کارکردنی غوددە زۆرجار شەوانە دەبێتەھۆی گرژی و ئازار لەماسولکەکانی پوزدا.
١٠. ھەندێکجار گرژبونی ماسولکە لەکاتی حەوانەوەدا، دەگەڕێتەوە بۆ کەمی کالیسیۆم لەجەستەدا.
١١. داخزانی دیسکی نێوان بڕبڕەکان (انزلاق) ھۆکارە بۆ گرژی‌و ئازار لەماسولکەکاندا، زۆرجار سڕبون‌و ئازار لەقاچ‌و قۆڵەکاندا لەنیشانەکانی داخزانی بڕبڕەو دیسکەکانن.
١٢. بونی کێشە لەڕیخۆڵەو گەدەدا ھەندێکجار گرژی ماسولکەی لێدەکەوێتەوە.
١٣. کێش زۆری ھۆکارە بۆ دروستبونی پەستان لەسەر بڕبڕەی پشت‌و جومگەکان بەگشتی‌و بەوھۆیەوە
دروستبونی گرژی‌و ئازار لەماسولکەدا.
١٤. پێکان لەوەرزش و ژیانی رۆژانەدا.

خۆپاراستن‌و چارەسەر:
١. باشکردنی سوڕی خوێن‌و بەھێزکردنی ماسولکە لەڕێی وەرزشی رۆژانەی بەردەوامەوە لەگرژی‌و ئازار دەمانپارێزێت.
٢. خۆپاراستن لەکێش زۆری، نەخۆشیەکانی وەک شەکرە، پەستانی خوێنی بەرز...ھتد.
٣. بەکارھێنانی دەرمانی مەگنیسیۆم، ئەگەر گرژی لەکەمی ئەو مادەیەوە سەرچاوەی گرتبێت.
٤. وەرگرتنی چارەسەری فیزیایی، مەساج، گەرمی، کارەبایی...ھتد، دژی ئازاری بەھێز بۆ ماوەیەکی کورتی کاتی دەکرێت دەرمانی ئازارشکێنیش بەکاربھێنرێت.
٥ . پێدانی خۆراکی بەسود، پشودانی پێویست‌و خەوی پێویست ماسولکە لەگرژبون دەپارێزێت.
٦. بەدواداچون‌و وەرگرتنی چارەسەر لەکاتی بونی ھەرجۆرێک لەنەخۆشیە ھەناوییەکاندا، کەزۆر گرژی ماسولکەیان لێدەکەوێتەوە...٢٠٢٢/١/٢٤

24/11/2021

( گازی فرمێسک ڕێژ)
کۆمەڵێک ماددەی کیمیایین کە کاریگەری لەسەر چاو و پێست و کۆئەندامی هەرس و هەناسە دروستدەکات. هەرچەندە بە گاز ناسراوە بەڵام گاز نییە پاودەرە. باوترینیان کە زۆر بەکاردێت ناوی 2-chlorobenzalmalononitrile ە، هیدیکەش هەن.
کاریگەریەکانی گازی فرمێسکڕێژ لەسەر جەستەی مرۆڤ:
بەرکەوتن لەگەڵ ئەو پاودەرە دەبێتە هۆی دروستبوونی ئازار بەهۆی چاڵاکبوونی هەستەوەری ئازار لەکاتی بەرکەوتن لەگەڵ گازی فرمێسکڕێژ.
کاریگەریەکانی دەوەستێتە سەر:
١. لە شوێنی داخراو یان کراوە بیت.
٢. بڕی بەکارهێنراو.
٣. نزیکی لەسەرچاوەکەی.
٤. هەبوونی هەندێک نەخۆشی.
زۆربەی ئەوانەی بەرکەوتنیان دەبێت لەگەڵ ئەو گازە لە ماوەی کەمتر لە نیو سعات باش دەبن.
بەڵام حالەتی مردن و کاریگەری درێژخایەنیش تۆمارکراون.
بە نزیکەی لەهەر ١٥ کەس، کەسێک نیشانەکانی بە توندی تێدا دەردەکەوێت.
ڕاستەوخۆ دوای بەرکەوتن بە گازەکە ئەمانە ڕوودەدەن:
١. چاوئاوکردن.
٢. چاوداخسنی خۆنەویستانەی چاو.
٣. خورانی چاو.
٤. سووتانەوە.
٥. کوێربوونی کاتیی.
٦. لێلبوونی بینین.
٧. سووتانی کیمیایی.
بەرکەتنی توند و درێژخایەن لەوانەیە ببێتە هۆی:
١. کوێربوون.
٢. خوێنبەربوون.
٣. تێکچوونی دەمار.
٤. ئاوی سپی.
٥. برینداربوونی گلێنەی چاو.
کاریگەری لەسەر کۆئەندامی هەناسە کۆئەندامی هەرس:
١. خنکان.
٢. سووتاونەوەو خورانی لووتو گەروو.
٣.هەناسەتەنگی.
٤. کۆخە.
٥. ئاوکردنی دەم.
٦. توندبوونی سنگ.
٧. هێلنجدان.
٨.ڕشانەوە و سکچوون.
٩. لەکارکەوتنی کۆئەندامی هەناسە.
لەپێستدا دەبێتە هۆی خوران و سووربوونەوەو پفکەو حەساسیە و سووتانی کیمیایی.
چارەسەر :
گازی فرمێسکڕێژ ئەنتی دۆتی نییە بۆیە چارەسەر بە چارەسەرکردنی نیشانەکان دەبێت.
دوورکەوتنەوە لە شوێنی سەرچاوەی گازەکە و چوون بۆ شوێنێکی پاک. پاودەرەکە قورسە و دەکەوێتە سەر زەوی بۆیە باشترە ئەگەر بکرێت بچییە شوێنی بەرز.
چاوت بە بڕێکی زۆر لە ئاوی ڕۆیشتوو بشۆ.
لەکاتی تووندی نیشانەکان دەبێت لە نەخۆشخانە چارەسەر وەرگری.
24/11/2021
Ghazi Apo
http://twitter.com/ghazi.rojbeyani
https://www.facebook.com/ghazi.rojbeyani

11/11/2021

( هۆکاری هەستکردن بە سەرما و تەزین لە جەستەدا چییە )؟
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
هەندێک کەس بە شێوەیەکی ئاسایی و بە بەردەوامی هەست بە سەرما و تەزینی جەستەیان دەکەن تەنانەت لەو ڕۆژانەشدا کە کەشووهەوا مامناوەندە یاخود گەرمە، ئەمەش بێ هۆکار نیە:
۱- کەم خوێنی: بەتایبەتی لە دەست و قاچەکاندا، ئەوەش بەھۆی کەمی خڕۆکە سورەکانی خوێنەوە کە دەبێتە ھۆی کەمبوونەوەی گواستنەوەی ئۆکسجین بۆ بەشەکانی جەستە.
۲- سستی غودەی دەرەقی: کاتێک کە ھۆرمۆنی تایروکسین کەم دەڕێژرێت ئەمە دەبێتە ھۆی ھەستیاری بەرامبەر سەرما، لەگەڵیدا ئازاری جومگەکان، قەبزی، وشک بونەوەی پێست، زیادبوونی کێش.
۳- نەخۆشی ڕاینۆد: بریتییە لە نەخۆشیەکی بۆری خوێن، تیایدا بۆری خوێنەکان ھەستیار دەبن بەرامبەر سەرما و سترێس و گرژ دەبن و خوێن بە باشی ناگەیەنن بە پەلەکان، ھەر لەبەرئەوە پەنجەکانی دەست و قاچ شین ھەڵدەگەرێن و سارد و سڕ دەبن، ئەم حاڵەتە لەوانەیە چەند خولەکێک بۆ چەند کاتژمێرێک بخایەنێت.
٥- نەخۆشیەکانی گورچیلە: نەخۆشی شەکرە و پەستانی خوێن کاریگەریەکی خراپیان لەسەر گورچیلەکان هەیە و کارەکانیان تێکدەدەن و دەبنە ھۆی کۆبوونەوەی پاشەڕۆ لە جەستەدا کە ئەمەش دەبێتە ھۆی نزمبوونەوەی پلەی گەرمی جەستە.
٦- نەخۆشی شەکرەی جۆری دوو: لەگەڵ ئەم نەخۆشیەدا دەمارەکان سست دەبن و تێک دەشکێن بەھۆی بەرزی ئاستی شەکرەوە، لەبەرئەوە کۆنترۆڵکردنی ئاستی شەکرەکە زۆر گرنگە، جگە لەوەی ئەم نەخۆشانە لەوانەیە کەم خوێنی و نەخۆشی گورچیلەشیان ھەبێت.
۷- نەخۆشی خوێنبەرەکانی پەلەکان یاخود ھەوکردنیان: لەکاتێکدا دەبێت خوێنبەرەکان لە پەلەکاندا دەگیرێن یاخود ھەودەکەن، ئەمە زیاتر لە یەک قاچدا ڕوودەدات واتە ھەست بە ساردی و سڕی و بێ ھێزی دەکەیت لە لایەکدا و لاکەی تری پلەی گەرماکەی ئاسایی دەبێت.
۸- ئەنڕوکسیا نیرفۆساڵ: ئەم نەخۆشانە دەگەنە بارێکی دەروونی کە پێیان وایە کێشیان زۆر زۆرە، هەربۆیە دەگەنە ئەو ڕادەیەی بە ھیچ شێوەیەک خواردن ناخۆن بۆ ئەوەی جەستەیان هیچ کالۆریەک وەرنەگرێت، ئەمەش دەبێتە ھۆی لاوازبوونیان بەشێوەیەکی ترسناک، بەهۆی کەمبوونەوەی چەوری جەستەیانەوە، ھەستکردنیان بە سەرما زیاددەکات، ئەمەش دۆخێکی ترسناکە و دەبێت بەزوویی چارەسەربکرێت.
۹- ھەڵامەت یاخود فلو: بەھۆی ڤایرۆسەوە توشمان دەبێت، کاریگەری ھەیە لەسەر ھەموو جەستە وەک: لوت تەڕبوون و ئازاری قوڕگ وکۆکە و ئازاری سەر و ئازاری ماسولکە و ھەست کردن بە تا و بە لەرزیش.
۱۰- تێکشکاندنی دەمارەکان لە پەلەکاندا: لەم حاڵەتەدا ھەست بە سەرما دەکەیت لەپەلەکاندا بەڵام بە دەست لێدان سارد نیە، ڕوودەدات لەکاتی بەرکەوتنی زەبر بە دەمارەکان و برینداربونیان، یاخود ھەندێک نەخۆشی وەکو شەکرە، نەخۆشی جگەر و گورچیلە یان کەمی ڤیتامینەکان یاخود ھەوکردنی دەمارەکان .
۱۱- کەمی ڤیتامین B12
۱۲- کەمی ماددەی ئاسن لە جەستەدا: گەر بەھۆی کەم خوێنیەوە بێت یاخود خوێن بەربوونەوە بێت یاخود کەمی ھەڵمژینی بێت لە گەدەدا، باشترین سەرچاوە بۆ زیاد کردنی ماددەی ئاسن، خواردنی گۆشتی سورە .
١۳- سستی کارکردنی ڕژێنی پیتیوتەری: کە کەمی دەردانی ئەو ھۆرمۆنانەی لەم ڕژێنەوە دەردەچن دەبێتە ھۆی ھەستکردنی بەردەوام بە سەرما و گەرم نەبوونەوە، کەم خوێنی، کەمبونەوەی کێش، کەم خۆراکی.
١٤- دەرمان: بەکارھێنانی ھەندێک دەرمان دەبێتە ھۆی ھەست کردن بە سەرما وەک کاریگەرێکی لاوەکی دەرمانەکە بۆ نموونە: وەک ئیندیراڵ یاخود بێتا بلۆکەرەکان کە بۆ دابەزینی پەستانی خوێن بەکاردێن.
١٥- خواردنەوە ئەلکھولیەکان: لەوانەیە لە پێشدا ھەستی گەرمکردنەوە ببەخشێت، بەڵام لەبەرئەوەی دەبێتە ھۆی کشانی مولولەکانی خوێن لەژێر پێستدا، خوێن لە مێشکەوە و لە سەنتەرەوە زیاتر دێت بۆ پەلەکان ئەمەش دەبێتە ھۆی دابەزینی پلەی گەرمی جەستە بە گشتی ھەروەھا ئەلکھول کاریگەری ڕاستەوخۆی ھەیە لەسەر ئەو بەشەی مێشک کە پلەی گەرما ڕێک دەخات ئەمەش لە وەرزە ساردەکاندا کاریگەرییەکی خراپی ھەیە بۆ زیاتر دابەزینی پلەی گەرمای جەستە....۲۰۱۲۱/۱۱/۱۱
http://twitter.com/ghazi.rojbeyani

Zanyari Tandrusti

26/10/2025

21/06/2025

16/03/2024

05/06/2023

29/08/2022

17/06/2022

22/02/2022

24/01/2022

24/11/2021

11/11/2021

Address

Website

Alerts

Shortcuts

Share

Category