10/10/2025
SVJETSKI DAN MENTALNOG ZDRAVLJA
Narkomanija – bolest zavisnosti kao izazov zajednice
U nedjelji u kojoj se obilježava Svjetski dan mentalnog zdravlja (10. oktobar), ne možemo govoriti o problemima mentalnog zdravlja, a da ne pomenemo i bolesti zavisnosti. Zloupotreba psihoaktivnih supstanci (narkomanija) u značajnom je porastu među mladima u Crnoj Gori.
Bolest zavisnosti nije, kako se često vjeruje, problem samo pojedinca ili njegove porodice, već izazov cijelog društvenog sistema. U taj izazov uključeni su svi – od djece školskog uzrasta, koja iz radoznalosti „eksperimentišu“ sa psihoaktivnim supstancama, do odraslih osoba koje su već u radnom procesu.
Praksa pokazuje da mladi koji kasnije razviju zavisnost od psihoaktivnih supstanci vrlo rano dolaze u kontakt s drogama – najčešće u periodu rane adolescencije. Prvi kontakt obično je s marihuanom, nakon čega često slijedi eksperimentisanje s težim supstancama poput heroina. Tome obično prethodi i zavisnost od duvana i alkohola, koji su najčešće prve psihoaktivne supstance s kojima mladi dolaze u kontakt.
Većina zavisnika, prema istraživanjima, konzumira duvan, a politoksikomanija – istovremeno uzimanje više različitih supstanci (droga, lijekova, alkohola) – veoma je česta pojava, jer se njihovim kombinovanjem pojačava dejstvo.
U okviru Doma zdravlja Glavnog grada funkcioniše Centar za supstituciju (buprenorfinski i metadonski program). Sa zavisnicima uključenim u program supstitucije sprovode se intervjui i socijalne ankete, kako bi se stekao uvid u njihov socio-ekonomski status i planirale aktivnosti usmjerene na njegovo poboljšanje, kao i na destigmatizaciju osoba koje se bore sa zavisnošću.
Kada govorimo o uzrocima bolesti zavisnosti, savremena nauka smatra da su one rezultat djelovanja više uzročnih faktora istovremeno. Ti faktori se mogu svrstati u tri osnovne kategorije:
1. faktori koji se odnose na ličnost i nasledna svojstva,
2. faktori koji se odnose na porodicu i društvenu sredinu,
3. faktori koji se odnose na samo dejstvo droge
Sociološke teorije naglašavaju da uticaj sredine na formiranje ličnosti i pojavu bolesti zavisnosti nije zanemarljiv. Naše društvo često pokazuje popustljiv odnos prema alkoholu, a u nekim sredinama ni marihuana više ne izaziva društvenu osudu. Duvan se rijetko doživljava kao supstanca koja izaziva zavisnost, iako ima dokazano štetne posljedice po zdravlje. Takvo društveno okruženje doprinosi većem riziku da osobe s genetskom predispozicijom lakše razviju zavisnost.
U sredinama gdje je dostupnost droga visoka, njihova upotreba postaje uobičajen obrazac ponašanja, što dodatno „olakšava“ ulazak mladih u svijet droge. Za mnoge od njih, ulazak u zavisnost postaje način da se izbjegne bol i unutrašnja patnja.
Poznati stručnjak za bolesti zavisnosti, dr Gabor Maté, ističe da je bol jedan od ključnih uzroka zavisnosti – bol nastao usljed usamljenosti, gubitka člana porodice ili disfunkcionalnih porodičnih odnosa. Na Balkanu je taj fenomen posebno izražen, jer se bol zbog gubitka transgeneracijski prenosi, narušavajući porodičnu dinamiku i sposobnost članova porodice da se adekvatno nose sa traumom.
U praksi je potvrđeno da je bolest zavisnosti često povezana sa disfunkcionalnim porodičnim odnosima. Djeca čiji su roditelji razvedeni u adolescentskom periodu, djeca koja su odrastala bez jednog roditelja, ona koja su izgubila brata, sestru ili roditelja, ili su svjedočila nasilju u porodici, posebno su ranjiva. Alkoholizam jednog od roditelja takođe značajno povećava rizik od razvoja zavisnosti.
Zato je kvalitetno vaspitanje i provođenje vremena s djecom od ključnog značaja za prevenciju. Djeca uče kroz primjer svojih roditelja, pa je dosljednost u porodičnim vrijednostima i ponašanju najefikasniji vid zaštite.
Tretman bolesti zavisnosti zahtijeva angažovanje cijele zajednice, jer ove bolesti odavno prevazilaze okvire pojedinca i porodice. Iskustvo pokazuje da samo zajedničko djelovanje svih društvenih segmenata može dovesti do dugoročne apstinencije i uspješne rehabilitacije osoba koje su prošle kroz zavisnost.
Socijalne mjere i aktivnosti treba uključiti pravovremeno, i to kroz sve faze procesa:
1. Tokom prevencije – kroz edukaciju, podizanje svijesti i rano prepoznavanje rizika.
2. Tokom tretmana – naročito u okviru metadonskog programa, gdje socijalni radnik ima obavezu da prati proces i sarađuje sa zdravstvenim službama radi efikasne primjene terapije.
3. Tokom rehabilitacije i resocijalizacije – s ciljem povratka korisnika u uobičajene životne tokove i jačanja njihovih socijalnih veza.
U procesu resocijalizacije izuzetno važnu ulogu imaju roditelji i porodica bivšeg zavisnika. Kada je osoba spremna da obnovi narušene odnose sa okolinom, najveću podršku i snagu pronalazi upravo u porodici. Zbog toga socijalni radnici moraju biti u stalnom kontaktu s porodicom, informisati ih o preduzetim mjerama i uključivati ih u sve faze tretmana i oporavka.
Milena Lazović - socijalna radnica ZU Doma zdravlja
