24/03/2022
😮💨 တီဘီရောဂါ သိကောင်းစရာ 😮💨
တီဘီရောဂါဆိုတာဘာလဲ?
♦ တီဘီရောဂါသည် လေမှတစ်ဆင့် ကူးစက်တတ်သော ရောဂါဖြစ်သည်။
♦ တီဘီရောဂါရှိသူမှ ချောင်းဆိုးခြင်း၊ နှာချေခြင်း၊ စကားပြောခြင်းနှင့် သီချင်းဆိုခြင်းတို့မှတစ်ဆင့် တီဘီရောဂါပိုးများသည် လေမှုန်များအဖြစ် လေထုထဲသို့ ပျံ့နှံ့သွားကာ အခြားသူများထံသို့ နှာခေါင်း၊ ပါးစပ်တို့မှတစ်ဆင့် ရှူရှိုက်မိခြင်းဖြင့် အဆုတ်ထဲရှိ လေအိတ်ကလေးများသို့ ဝင်ရောက်သွားပြီး ရောဂါကူးစက်ခြင်းဖြစ်သည်။
♦ တီဘီရောဂါပိုးများသည် ပတ်ဝန်းကျင်ကိုလိုက်၍ လေထဲတွင် နာရီပေါင်းများစွာ အသက်ရှင်နေနိုင်သည်။
♦ တီဘီရောဂါရှိသူ ကိုင်တွယ်အသုံးပြုထားသော ပစ္စည်းများ၊ မျက်နှာပြင်များကို ထိတွေ့ကိုင်တွယ်ခြင်းဖြင့် ရောဂါမကူးစက်တတ်ပါ။
♦ တီဘီရောဂါပိုးသည် အဆုတ်တွင် ပွားများလေ့ရှိသော်လည်း တီဘီရောဂါလက္ခဏာများသည် ခန္ဓာကိုယ်တွင် တီဘီပွားများသော နေရာအလိုက် ကွာခြားလေ့ရှိသည်။
အဆုတ်တီဘီရောဂါ၏ လက္ခဏာများ
♦ (၃) ပတ်နှင့်အထက် ချောင်းဆိုးနေခြင်း၊
♦ ရင်ဘတ်အောင့်ခြင်း၊
♦ ချောင်းဆိုးလျှင် သွေးနှင့် ချွဲသလိပ်များ ပါခြင်း၊
♦ အားအင်ကုန်ခမ်းခြင်း၊ ပင်ပန်းနွမ်းနယ်ခြင်း၊
♦ ကိုယ်အလေးချိန် ကျဆင်းခြင်း၊
♦ အစားအသောက် ပျက်ခြင်း၊
♦ ချမ်းတုန်ခြင်း၊
♦ ဖျားခြင်း၊
♦ ညအခါ အလွန်အမင်း ချွေးထွက်ခြင်း။
အထက်ပါ လက္ခဏာများ ခံစားနေရပါက နီးစပ်ရာ ကျန်းမာရေးဌာနများနှင့် ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းများတွင်
သလိပ်ကို တီဘီရောဂါပိုး ရှိ/မရှိ (၂) ကြိမ် (မနက်စောစော သလိပ် တစ်ကြိမ် အပါအဝင်) စစ်ဆေးပါ။
အကယ်၍ သလိပ်ထဲတွင် တီဘီရောဂါပိုးတွေ့လျှင် ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းများ ညွှန်ကြားသည့်အတိုင်း ကုသမှုခံယူပါ။
တီဘီရောဂါ ကုသမှုဆိုတာဘာလဲ?
♦ တီဘီရောဂါပျောက်ကင်းအောင် အစွမ်းထက်သော တီဘီဆေးများဖြင့် (၆) လမှ (၈) လအထိ ကုသမှုပေးခြင်း ဖြစ်သည်။
♦ တီဘီဆေးများကို အနည်းဆုံး (၆) လမှ (၈) လအထိ နေ့စဉ်ပုံမှန် ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းများ ညွှန်ကြားထားသည့်အတိုင်း အစာမစားမီ (၁)နာရီအလို (သို့မဟုတ်) အစာစားပြီး (၃) နာရီအကြာတွင် စနစ်တကျသောက်ရန် ဖြစ်သည်။
♦ တီဘီရောဂါသည် ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းများ ညွှန်ကြားသည့်အတိုင်း စနစ်တကျနှင့် ပြီးဆုံးအောင် ကုသမှုခံယူမည်ဆိုလျှင် ပျောက်ကင်းအောင် ကုသနိုင်သော ရောဂါဖြစ်သည်။
♦ တီဘီဆေးများကို မှန်မှန်နှင့် ပြီးဆုံးအောင် သောက်ရန် အရေးကြီးပါသည်။
တိုက်ရိုက်ကြည့်ရှု အချိန်တိုကုသမှု (Directly Observed Treatment/ DOT) ဆိုတာဘာလဲ?
♦ သင်တန်းရထားသော စေတနာ့ဝန်ထမ်း (သို့မဟုတ်) မိသားစုဝင်တစ်ဦးဦးက လူနာဆေးမှန်မှန်သောက်ရန် နေ့စဉ် စောင့်ကြပ်ကြည့်ရှု အားပေးကူညီ၍ ဆေးတိုက်ကျွေးခြင်းဖြစ်ပါတယ်။
♦ နေ့စဉ် စောင့်ကြပ်ကြည့်ရှု ကုသမှုဖြစ်တဲ့အတွက်
✅ ရောဂါလက္ခဏာ သက်သာလာသဖြင့် ဆေးဆက်သောက်ရန် မလိုတော့ဟု ထင်တဲ့အခါ၊
✅ ဆေးသောက်ရန် ငြီးငွေ့လာတဲ့အခါ (သို့မဟုတ်) မေ့လျော့တဲ့အခါ၊
✅ ဆေးသောက်ပြီး မအီမသာဖြစ်တဲ့အခါတိုင်း
စေတနာဝန်ထမ်း (သို့မဟုတ်) မိသားစုဝင် တစ်ဦးဦးက ဆေးမှန်မှန်သောက်ရန် အားပေးကူညီပါလိမ့်မယ်။
ဆေးကုသနေစဉ် သလိပ်ပြန်လည်စစ်ဆေးခြင်း
♦ လူနာသစ်များ ဆေးကုသမှုစတင်ပြီး ၂ လ၊ ၅ လနှင့် ၆ လအကြာတို့တွင် သလိပ်ပြန်လည် စစ်ဆေးရပါမည်။
♦ ပြန်ကုလူနာများ ၃ လ၊ ၅ လနှင့် ၈ လ အကြာတို့တွင် သလိပ်ပြန်လည်စစ်ဆေးရပါမည်။
သတိပြုရန်
👉 ဆေးကုသမှုခံယူနေစဉ် (၂) လမှ (၃) လအတွင်း ပြန်လည်နေကောင်းလာပြီး သလိပ်ပြန်လည် စစ်ဆေးသည့်အခါ တီဘီရောဂါပိုး မတွေ့ရုံဖြင့် တီဘီရောဂါပျောက်ကင်းပြီဟု မယူဆနိုင်ပါ။
👉 ဆေးကို သတ်မှတ်ညွှန်ကြားထားသည့် ဆေးသောက်ကာလ ပြည့်အောင်သောက်မှသာ ရောဂါပျောက်ကင်းမည် ဖြစ်ပါသည်။ သို့မဟုတ်ပါက ရောဂါပြန်လည်ဖြစ်ပွား၍ အသက်သေဆုံးနိုင်ပါသည်။
ထို့ကြောင့် ဆေးကုသမှုမပြီးခင် တီဘီဆေးကို မိမိသဘောဖြင့် မရပ်တန့်ရန် လွန်စွာအရေးကြီးပါသည်။
ဆေးကို မှန်မှန် မသောက်ရင်/ ကုသမှုပြီးအောင် မသောက်ရင် ဘာအန္တရာယ်တွေရှိလာနိုင်လဲ?
♦ အဆုတ်တစ်ခုလုံး ပျက်စီးသွားနိုင်ပြီး တီဘီရောဂါပိုးဟာ ခန္ဓာကိုယ်အနှံ့ကို ပျံ့နှံ့သွားနိုင်ပါတယ်။
♦ ဆေးပတ် မပြည့်သေးတဲ့အတွက် ကျန်ရှိနေသေးတဲ့ တီဘီရောဂါပိုးများမှာလည်း ဆေးယဉ်ပါး သွားနိုင်ပါတယ်။
♦ မိသားစုဝင်များကိုလည်း ဆေးယဉ်ပါးတီဘီရောဂါ ကူးစက်သွားနိုင်ပါတယ်။
♦ ဆေးယဉ်ပါးသော တီဘီရောဂါဟာ ပျောက်ကင်းအောင်ကုသရန် ခက်ခဲပြီး အသက်အန္တရာယ်နှင့် ကြုံတွေ့ရနိုင်ပါတယ်။
♦ မိသားစုဝင်များတွင် တီဘီရောဂါလက္ခဏာများ ပြလာပါက ရောဂါ ရှိ/မရှိ ချက်ချင်း စစ်ဆေးပြီး ကုသမှုခံယူရန် လိုအပ်ပါသည်။
ထို့ကြောင့် ဆေးကို အချိန်မှန် မပျက်မကွက် သောက်သုံးပြီး ကုသမှု ပြီးဆုံးသည်အထိ ခံယူပါ။
ကုသမှုခံယူစဉ် ကြုံတွေ့ရနိုင်သော ဆေး၏ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးလက္ခဏာများ _
♦ ခြေ၊ လက်များ ထုံကျင်ခြင်း၊ ပူခြင်း
♦ မျက်လုံး၊ အသားများ ဝါလာခြင်း
♦ အရေပြား ယားယံပြီး အနီကွက် အဖုအပိန့်များ ထွက်လာခြင်း
အထက်ပါ လက္ခဏာများ ကြုံတွေ့ရပါက ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းများဆီ ချက်ချင်းသွားရောက်ပြီး ကုသမှု ခံယူပါ။
တီဘီရောဂါဝေဒနာရှင်များလိုက်နာရန်
👉 ချောင်းဆိုး/နှာချေလျှင် ပါးစပ်နှင့်နှာခေါင်းကို လက်ကိုင်ပုဝါ (သို့) နှာခေါင်းစည်းဖြင့် ဖုံးအုပ်ထားပါ။
👉 အသုံးပြုပြီးသော လက်ကိုင်ပဝါနှင့် အဝတ်နှာခေါင်းစည်းများကို နေ့စဉ် လျှော်ဖွတ်၍ ရေနွေးဆူဆူတွင် (၁၀) မိနစ်ခန့်ပြုတ်ပြီးမှ ပြန်လည်အသုံးပြုပါ။
👉 တစ်ခါသုံး နှာခေါင်းစည်းများကို အဖုံးပါသော အမှိုက်ပုံး သီးသန့်တစ်ခုထား၍ သေချာစွာစွန့်ပစ်ပါ။
👉 တံတွေးနှင့် ချွဲသလိပ်များကို အဖုံးပါသော ခွက် (သို့) ထွေးခံတွင် ထွေးပါ။ ဟိုနေရာ သည်နေရာ အလွယ်တကူမထွေးရပါ။
👉 စွန့်ပစ်ပစ္စည်းများ (တစ်ခါသုံး နှာခေါင်းစည်းများ)နှင့်၊ ချွဲသလိပ်များကို အများသုံး အမှိုက်ပုံးများတွင် အလွယ်တကူ မစွန့်ပစ်ရ။ ထိုစွန့်ပစ်ပစ္စည်းများကို (၂)ရက် (၃)ရက်လျှင် တစ်ကြိမ် မီးရှို့ပါ။
👉 သလိပ်ပြန်စစ်သည့်အခါတိုင်း အဆုပ်ထဲမှ သလိပ်များထွက်အောင် သေချာအားထည့်၍ သလိပ်ကို ဟပ်ထုတ်ပါ။
👉 ညွှန်ကြားထားသော တီဘီဆေးများကို ပုံမှန်သောက်ပါ။
👉 လေကောင်းလေသန့် ရရှိစေရန် ပြတင်းတံခါးများကို ဖွင့်ထားပါ၊ ခြံထဲသို့ဆင်း၍ အပင်အရိပ်များအောက်တွင်လည်း နားနေနိုင်ပါသည်။ လေဝင်လေထွက် မရှိသည့် အလုံပိတ် အခန်းကျဉ်းများတွင် နေထိုင်ခြင်းကို တက်နိုင်သမျှ ရှောင်ကြဉ်ပါ။
👉 အာဟာရရှိအောင် အစာအုပ်စု စုံလင်စွာပါဝင်အောင် စားသုံးပါ။ (ဥပမာ-နို့နှင့် နို့ထွက်ပစ္စည်းများ၊ အစိမ်းရောင်ရှိသော အရွက်များ၊ ပဲအမျိုးမျိုး၊ ကြက်ဥနှင့် လတ်ဆတ်သော ရာသီပေါ်သစ်သီးများ အစရှိသည့် ဒေသထွက် အစားအသောက်များကို စားပါ)။ တာရှည်ခံအောင် ပြုလုပ်ထားသော အသင့်စား အစားအသောက်များ၊ စည်သွတ်ဘူးများကို ရှောင်ကြဉ်ပါ။
👉 တစ်နေ့ (၂) ကြိမ် ကိုယ်အပူချိန်တိုင်း၍ အပူချိန်ပြဇယားဖြင့် စနစ်တကျမှတ်သားပါ။
👉 ကိုယ်အလေးချိန်ကို တစ်ပတ်လျှင် (၂) ကြိမ်တိုင်း၍ ကိုယ်အလေးချိန်ပြဇယားဖြင့် မိမိကိုယ်အလေးချိန် အတက်အကျကို စနစ်တကျ မှတ်သားပါ။
တီဘီရောဂါဝေဒနာရှင်များသတိပြုရှောင်ကြဉ်ရန်
❌ ကုသမှု မပြီးဆုံးခင် မိမိသဘောဖြင့် ဆေးကိုရပ်တန့်မပစ်ရပါ။
❌ ကုသမှု မပြီးဆုံးခင် ဆေးကိုရပ်လိုက်ခြင်းဖြင့် “ဆေးယဉ်ပါးသော တီဘီ” ဖြစ်လာနိုင်သည်။
❌ ဆေးယဉ်ပါးတီဘီသည် ပျောက်ကင်းအောင် ကုသရန် ခက်ခဲပြီး အသက်အန္တရာယ်ကိုပါ ထိခိုက်နိုင်ပါသည်။
❌ တီဘီကုသမှုကို မိမိသဘောဖြင့် စတင်ခြင်း၊ ရမ်းကုများ ညွှန်ကြားချက်ဖြင့် သောက်သုံးခြင်း မပြုလုပ်ရပါ။ ဆရာဝန်/ ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းဖြင့် တိုင်ပင်ပြီးမှသာ ညွှန်ကြားချက်အတိုင်း သောက်ရမည်။
❌ ကုသမှုစတင်ပါက ဆေးကြိမ်ရေ တစ်ကြိမ်မျှ မလွတ်သွားစေရ၊ ဆေးသောက်ရန် မမေ့ရပါ။
❌ သက်တမ်းလွန်နေသော၊ အရည်အသွေးမပြည့်မီသော ဆေးဝါးများကို မသောက်သုံးရပါ။
❌ ကုသမှုမပြီးဆုံးခင် မကြာခဏ ဆရာဝန်ပြောင်း၍ ပြခြင်း၊ ဆေးကုထုံးများအား ပြောင်းလဲခြင်း မပြုလုပ်ရ။
❌ ဆေးလိပ်သောက်ခြင်း၊ အရက်သေစာသောက်စားခြင်း၊ ကွမ်းယာနှင့် ဆေးရွက်ကြီးဝါးခြင်း၊ မူးယစ်စေတတ်သော ဆေးများအသုံးပြုခြင်းမှ ရှောင်ကြဉ်ပါ။
❌ သလိပ်ပုံမှန်စစ်ရန်၊ ကိုယ်အလေးချိန် ပုံမှန်ချိန်ရန် မတွန့်ဆုတ်ပါနှင့်။
❌ သလိပ်ထဲတွင် ရောဂါပိုးစစ်ဆေးတွေ့ရှိနေသ၍ ကလေးငယ်များအား ပွေ့ချီခြင်း၊ နမ်းရှုံ့ခြင်းများ မပြုလုပ်ရ။ ကလေးငယ်များနှင့် တစ်ခန်းတည်း အတူမအိပ်ရ။ ကလေးငယ်များနှင့် တတ်နိုင်သမျှ ဝေးရာတွင်နေရမည်။
တီဘီရောဂါ ကူးစက်ခံရရန် အန္တရာယ်ရှိသူတွေက ဘယ်သူတွေလဲ?
ယေဘုယျအားဖြင့် လတ်တလော တီဘီရောဂါပိုးဝင်ရောက်နိုင်သော အုပ်စုနှင့် ကိုယ်ခံအားကျဆင်းသော အုပ်စု ဟူ၍ (၂) မျိုး ခွဲနိုင်သည်။
👉 လတ်တလော တီဘီရောဂါ ဝင်ရောက်နိုင်သည့် အန္တရာယ်ရှိသူများမှာ
♦ တီဘီရောဂါသည်နှင့် အနီးကပ်နေရသော မိသားစုဝင်များ
♦ တီဘီရောဂါအဖြစ်များသော မြို့နယ်၊ အရပ်ဒေသမှ ပြောင်းရွှေ့လာသူများ
♦ တီဘီစစ်ဆေးတွေ့ရှိထားသော အသက် (၅) နှစ်အောက်ကလေးများ
♦ အိမ်ယာမဲ့များ၊ မူးယစ်ဆေးသုံးစွဲသူများနှင့် HIV/AIDS ရောဂါခံစားနေရသူများ
♦ တီဘီရောဂါ ကူးစက်ရန် အန္တရာယ်များသော နေရာများတွင် အလုပ်လုပ်သူများ၊ နေထိုင်သူများ (ဥပမာ - ဆေးရုံများ၊ အိမ်ယာမဲ့များ နေထိုင်သော အဆောက်အအုံ၊ သက်ကြီးဂေဟာများ စသဖြင့်)
👉 ကိုယ်ခံအားကျဆင်းသော ရောဂါခံစားနေရသူများ
♦ HIV/AIDS လူနာများ
♦ မူးယစ်ဆေးစွဲနေသော လူနာများ
♦ ဆီးချိုရောဂါ ခံစားနေရသူများ
♦ ကျောက်ကပ်ရောဂါရှိသူများ
♦ ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါ အစားထိုးကုသမှု ခံယူထားသူများ
♦ ကင်ဆာရောဂါသည်များ
♦ စတီးရွိုက်ဆေး သောက်သုံးနေရသူများ
♦ ပိန်လှီသူများ
♦ Rheumatoid Arthritis, Crohn’s disease, Silicosis လူနာများ
ကမ္ဘာ့တီဘီရောဂါတိုက်ဖျက်ရေးနေ့ (၂၀၂၂ ခုနှစ်၊ မတ်လ ၂၄ ရက်)
♦ နှစ်စဉ် မတ်လ (၂၄) ရက်နေ့ကို ကမ္ဘာ့တီဘီတိုက်ဖျက်ရေးနေ့အဖြစ် သတ်မှတ်ထားပါသည်။
♦ (၂၀၂၂) ခုနှစ် ကမ္ဘာ့တီဘီရောဂါတိုက်ဖျက်ရေးနေ့၏ ဆောင်ပုဒ်မှာ
✅ “Invest to end TB, save lives”
✅ “အသက်ပေါင်းများစွာ ကယ်ဖို့ရာ တီဘီတိုက်ဖျက်ရေးတွင် မြှုပ်နှံပါ” ဖြစ်ပါသည်။
♦ တီဘီရောဂါသည် ကုသလျှင် ပျောက်ကင်းနိုင်သော ရောဂါဖြစ်သော်လည်း
✅ အလွယ်တကူ ရောဂါကူးစက်နိုင်ခြင်း၊
✅ ကုသမှုအချိန် ရှည်ကြာခြင်း (ဆေးကို ပုံမှန်သောက်ရန် ပျက်ကွက်ခြင်း) တို့ကြောင့် ကမ္ဘာပေါ်တွင် သေဆုံးမှု အများဆုံး ရောဂါတစ်ခုအဖြစ် တည်ရှိနေဆဲဖြစ်သည်။
♦ ကမ္ဘာပေါ်တွင် COVID-19 ကပ်ရောဂါ ဖြစ်ပွားလာသောအခါ တီဘီရောဂါ ကာကွယ်ရေး၊ တိုက်ဖျက်ရေးလုပ်ငန်းများ နှောင့်နှေးခြင်း၊ လူအများ လက်လှမ်းမမီခြင်းတို့ ဖြစ်ပေါ်လာပါသည်။
♦ ထို့ကြောင့် လူ့အသက်ပေါင်းများစွာကို ဒုက္ခပေးလျက်ရှိသော တီဘီရောဂါအကြောင်းကို သေချာသိရှိလိုက်နာပြီး မိမိပတ်ဝန်းကျင်တွင် တီဘီရောဂါဖြစ်ပွားမှု လျော့ကျစေရန် ကာကွယ်ခြင်းဖြင့် လူ့အသက်များကို ကယ်တင်ပါ။
References _
https://www.paho.org/en/campaigns/world-tuberculosis-day-2022
https://www.cdc.gov/tb/topic/basics/signsandsymptoms.htm
https://www.cdc.gov/tb/publications/faqs/tb-qa.htm
http://www.ehsdb.com/dos-and-donts--tuberculosis.php
https://www.cdc.gov/tb/features/riskfactors/RF_Feature.html
ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဌာန၊ အမျိုးသားညီညွတ်ရေအစိုးရ
တယ်လီကျန်းမာ ဆေးခန်းတွင် အခမဲ့တိုင်ပင်ဆွေးနွေးရန်-
https://m.me/telehealthmm
လှူဒါန်းရန်-
https://moh.nugmyanmar.org/donate/
