16/09/2025
BLOODY OR NOT BLOODY?
- Over Mary I, koningin van Engeland -
In de crypte van Westminster Abbey staat de sarcofaag van de beroemde koningin van Engeland Elizabeth I, met haar gisant in marmer gehouwen, en haar initialen ER. Wie nieuwsgierig is en goed kijkt, ziet een de tekst: Regno consortes et urna, hic obdormimus Elizabetha et Maria sorores, in spe resurrectionis. Hier ligt dus nog een koningin van Engeland: de halfzus van Elisabeth, haar voorganger en de eerste "echte" koningin van Engeland: Mary I.
Waar Elizabeth het nageslacht inging als briljant, kennen wij Mary juist als wreed: de beruchte Bloody Mary, die honderden protestanten over de clinch joeg. Steeds meer historici claimen echter dat dit onterecht is. Sterker nog: dat dit een vakkundige "bashing" is geweest van het PR-team van Elisabeth, en met name van John Foxe, met zijn Foxe's Book of Martyrs, een rijkelijk geïllustreerde opsomming van de gruweldaden tegen protestanten in Engeland in de geschiedenis, met een hoofdmoot voor de regeerperiode van Mary I.
Er waren overigens wel vrouwen die al eerder geregeerd hadden, zoals Eathelfled, regenten en wat dies meer zij, maar Mary was de eerste gekroonde koningin die het predicaat "Queen regnant" kreeg, en vorm gaf.
Die enorme baksteen (ik schat zo'n 10 kg zwaar) van Foxe lag verplicht in alle kerken in het hele land naast de bijbel. Zodoende had het een fenomenale impact op het volk, en op het blazoen van een koningin, die het in feite zo gek nog niet had gedaan. Die zelfs én de weg voor Elizabeth had geplaveid én de beroerde economische situatie die ze bij haar intrede aantrof door slimme hervormingen had weten om te buigen tot de voorspoed waar Elizabeth om geroemd werd.
Mary was dus best oké, zeker volgens de maatstaven van haar tijd. Ze zag er zelfs leuk uit, in ieder geval in haar jeugd, totaal niet de feeks die haar in de film Elizabeth uit 1998 portretteerde. Haar beleid getuigde van intelligentie en sociale vaardigheden. Er zijn zaken haar gelukt die respect afdwingen. Niet voor niets heeft zij de blauwprint geschapen voor álle Engelse koninginnen na haar, tot en met Elizabeth II. Als allereerste gekroonde koningin had zij immers te maken met rituelen gemaakt voor en door mannen. Zoals het zalven van poedelnaakte ridders bij de kroningceremonie. Zij loste dat op door er iemand tussen te laten staan. Ze heeft de regels herschreven zodat ze ook voor een vrouwelijke koning toepasbaar zouden zijn.
Haar leven begon op rozen, als het eerste kind van koning Henry VIII dat in leven bleef. Als officiële kroonprinses én als oogappel van haar ouders, genoot ze alle egards. Zij was een beeldschoon wonderkind, intelligent en talentvol. Met 6 jaar was ze verloofd met de machtige keizer Karel V. Maar haar vader Henry wilde per se een jongen en toen die uitbleef heeft hij geprobeerd van Catherine, de moeder van Mary, te scheiden. Helaas ging dat niet zo maar, hij moest toestemming van de paus krijgen, die weigerde. Waarop Henry VIII genoeg kreeg van de macht van de katholieke kerk en besloot daar wat aan te doen. Hij stichtte de Church of England, in wezen een protestante organisatie, die in mijn ogen toch nog wat van de pracht en praal van het katholicisme heeft. Dat heeft zijn katholieke dochter nooit geaccepteerd .
Hij hertrouwde met Anne Boleyn, ze kregen Elizabeth (pas met zijn derde vrouw Jane Seymour kreeg hij een zoon, Edward). Mary was 17 en haar status kelderde acuut. Opeens was ze een onwettig kind, zonder koninklijke titel en ook nog bedreigd met de dood als verrader, vanwege haar katholieke geloof. Haar geliefde moeder werd haar ontnomen: ze mocht haar niet bezoeken (NB: toen ze zelf later stierf mocht ze ook niet in haar moeders graf liggen, zoals ze zelf wilde).
Hier zien we van wat voor hout zij gesneden was. Hoe jong ook, Mary heeft dat nooit geaccepteerd. Ze heeft altijd volgehouden dat zíj de troonopvolger was. "I am a Queen and I will be a Queen." Met die geestdrift is het haar uiteindelijk gelukt.
Hierbij toonde zij haar uitzonderlijke talenten. Zo was zij een geboren politicus. Zij was sociaal, vrijgevig, vriendelijk, en wordt zelfs als "leuk" beschreven. Ze verzamelde al die jaren een omvangrijke groep volgelingen, door hun vrouwen en zusters te overladen met dure cadeautjes. Katholieken steunden haar, maar ook protestanten, en zelfs haar halfzus Elizabeth, zo goed was zij. En zo geschiedde dat, na de respectievelijke dood van Henry VIII en Edward, en ondanks dat de laatste dat verboden had, zíj de macht greep, zonder slag of stoot, puur door de brede steun die ze onder volk en prominenten genoot.
Ze was ook een gematigde leider. In een brief aan de kerkelijke autoriteiten pleitte ze voor mildheid en terughoudendheid in het straffen van andersgelovigen. Zij richtte zich op de vervolging van notoire verspreiders van het protestante geloof. Het gewone volk liet ze met rust. Ook hervormde ze een aantal wetten, verminderde de belastingen en verhoogde de financiën van het koninklijk huis, wat tot economische bloei zou leiden. Een gedroomd staatshoofd zou je zeggen. En toch reed ze in de laatste fase van haar leven een scheve schaats.
Die verkeerde afslag begon met de aankondiging van haar huwelijk met een katholieke Spaanse kroonprins, en het volk begon bang te worden dat Mary eenmaal getrouwd, Engeland een soort satellietstaat zou worden van het grote Europese keizerrijk. Dus kwamen er plotten en intriges om dit te voorkomen.
Geplaagd door ziekte; jeugdtrauma's; de belabberde conjunctuur op religieus (niet enkel in Engeland, heel Europa waren religieuze twisten aan de orde van de dag) en economisch gebied (aanhoudende regens die tot hongersnood en dus onvrede onder het volk leidden); absoluut misogyne mores (zie de traktaten van John Knox "Women are unfit to rule, made to serve and obey men" etc), she lost her mojo en uiteindelijk haar vermogen om te regeren. Om haar positie te versterken ging ze over tot het actief vervolgen van protestanten, onder andere door een system van verlinking dat leek op een soort Stasi. In totaal zijn er zo 284 protestanten tot de brandstapel veroordeeld. Dat is niet niets, maar vergeleken met haar voor- en nagangers, helemaal niet uit proportie, als je naar de cijfers kijkt:
Henry VIII: ca 2.000 katholieken vermoord
Mary I: ca 284 protestanten
Elizabeth I: ca 600 katholieken
James I: ca 900 katholieken
Een veelvoud aan doden aan de kant van de tegenstanders zou je zeggen. En zelfs als je het aantal van Mary extrapoleert naar een vergelijkbare regeerperiode als de andere drie, dan nog heeft ze het niet bonter gemaakt dan de rest van de leiders uit haar tijd.
Dit alles geeft stof tot overdenken over hoe Mary "went down in history". Ikzelf zal nooit meer een "Bloody Mary" kunnen bestellen zonder aan haar te denken, met een respectvolle postume groet.
