01/02/2023
Eigen schuld, dikke bult!
“Obesitas is je eigen schuld, dikke bult!” “Ieder pondje gaat door het mondje!” “Gewoon minder eten, meer bewegen!” Zomaar een paar uitspraken die mensen met obesitas regelmatig te horen krijgen. Maar kloppen deze volkswijsheden wel? Valt lichaamsgewicht zo eenvoudig te verklaren? Je raadt het al, het antwoord is nee.
In haar oratie ‘Dik ben je niet voor de lol’ legt Prof. Dr. Liesbeth van Rossum uit hoe complex zoiets als lichaamsgewicht is. Zij is internist en endocrinoloog aan het Erasmus MC en richt zich met haar Centrum Gezond Gewicht op de ziekte obesitas. Het komt erop neer dat er veel oorzaken zijn voor de huidige obesitas epidemie. Ik zet ze even op een rijtje:
• DNA/erfelijkheid: sommige mensen hebben foutjes in genen, waardoor ze bijvoorbeeld geen verzadiging voelen.
• Hormonen: door allerlei oorzaken kunnen honger- en verzadigingshormonen soms niet goed werken.
• Crashdiëten: extreem lage calorie-inname schoppen de honger- en verzadigingshormonen door de war.
• Gewoonten: Gewoontes kunnen doorbroken worden met cognitieve gedragstherapie.
• Eetcultuur: de betekenis van eten, bijvoorbeeld gastvrijheid.
• Darmflora: bepaalde bacteriën kunnen obesitas veroorzaken.
• Stress: aanmaak van stresshormonen hebben invloed op ons gewicht.
• Medicijnen: in sommige medicijnen zitten verborgen dikmakers.
• Slaap: minder slaap en meer stress zorgen voor meer aanmaak van hongerhormonen.
• Inactief bruin vet: bruin vet zet calorieën om in warmte, maar we leven te warm; kou stimuleert verbranding van calorieën door het bruin vet.
• Leefstijl: te veel ongezond eten en te weinig bewegen.
“Obesitas is een complexe ziekte. Genetische aanleg, stress, hongerhormonen, leefstijl en eetcultuur, slaaptekort, inactief bruin vet en darmflora, crashdieet en medicijnen... met al die factoren moeten we rekening houden en waar mogelijk aanpakken om obesitas effectief te bestrijden,” begon ze haar oratie. En dan noemde ze niet eens de obese omgeving waarin we leven of de hoge prijs die we in de winkel betalen voor gezonde voeding.
“Obesitas, ernstig overgewicht, is wereldwijd een groter probleem dan hongersnood.” - Liesbeth van Rossum
Als al deze factoren het lichaamsgewicht bepalen, dan dringt zich de vraag op: “In welke mate is iemand verantwoordelijk voor het eigen gewicht?” Een filosofische vraag verdient een filosofisch antwoord. Oud denker des Vaderlands Stine Jensen bespreekt in haar boek Faalmoed en andere filosofische overdenkingen twee modellen waarmee ziekte wordt benaderd. Het eerste is het zogenaamde ‘verantwoordelijkheid-model’: je bent grotendeels verantwoordelijk voor je ziekte, omdat je ongezonde keuzes hebt gemaakt. Nadeel van deze benadering is dat er altijd sprake is van een conflictsituatie tussen het engeltje en het duiveltje. Dat kost veel energie en kan zorgen voor een negatief zelfbeeld. Want mogen we mislukken in een wereld waarin het draait om prestaties en succes? Bovendien is ambiguïteit iets menselijks, het hoort bij ons. Het tweede model is het ‘ziekte-model’. Dat beschouwt obesitas als een ziekte en gaat meer uit van compassie. Nadeel is dat mensen daarmee gemakkelijker in een slachtofferrol kunnen kruipen.
Wat mij betreft hoeven we niet te kiezen: het is EN EN. Binnen de wereld van leefstijlcoaching ligt de nadruk nogal op het ‘verantwoordelijkheid-model’. Coachingsmodellen als motivational interviewing en GROW zijn daar goede voorbeelden van. Maar in hoeverre weten we nou bij een coachee wat gedrag en wat ziekte is? Gaan we er niet te gemakkelijk vanuit dat het allemaal gedrag is? Bijvoorbeeld iemand heeft de hele dag een hongergevoel en eet mede daarom teveel. Is dat alleen gedrag of is er ook nog iets anders aan de hand zoals hormonale afwijking of genetische factoren? Helpen we zo iemand door alleen maar te coachen op gedrag?
Ik denk het niet. Meer compassie voor de ziekte obesitas lijkt me dan wenselijk. Tijdens mijn workshops bespreek ik regelmatig het bewerkte citaat (woord God is weggehaald) uit de "Serenity Prayer" van Reinhold Niebuhr:
“Schenk mij de kalmte om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen, de moed om te veranderen wat ik kan veranderen en de wijsheid om het verschil hiertussen te zien.”
Volgens mij is dit de kern van gedragsverandering en een gezondere leefstijl. Veranderen betekent ploeteren, voor iedereen. De beste interventie is om tijdens coaching oog te hebben voor zowel gedrag als ziekte. Want dik ben je niet voor de lol en is dus niet alleen je eigen schuld.
Bronnen:
De oratie ‘Dik ben je niet voor de lol’ van Prof. Dr. Liesbeth van Rossum (te zien op Youtube)
Het boek 'Faalmoed en andere filosofische overdenkingen' van Stine Jensen
