23/10/2025
जय धर्म संस्कृति 🙏🙏🙏
समुद्रमन्थनको कथा श्रीमद्भागवत महापुराण, विष्णु पुराण, र देवी भागवत पुराण जस्ता हिन्दू धर्मग्रन्थहरूमा उल्लेख गरिएको छ।
ती ग्रन्थहरू अनुसार, जब देवता र असुरहरूले अमृत प्राप्त गर्न क्षीरसागर (दूधको समुद्र) मन्थन गरे, त्यसबाट चौधवटा अमूल्य रत्नहरू निस्किए। ती रत्नहरू मध्ये भगवान धन्वन्तरी पनि थिए, जसले आयुर्वेद र स्वास्थ्यका देवता भनेर पहिचान पाउनुभयो।
यी चौध रत्नहरू केवल धार्मिक कथा होइनन्, जीवनका गहिरा सन्देशहरू पनि दिन्छन्। प्रत्येक रत्नले “जीवन व्यवस्थापन (Life Management)” को एउटा पक्ष सिकाउँछ — जस्तै धैर्य, सन्तुलन, सहकार्य, संयम र सकारात्मक सोचको शक्ति।
ती हुन्: ५ कर्मेन्द्रिय (हात, खुट्टा, जिब्रो, प्रजनन अङ्ग, उत्सर्जन अङ्ग),
५ ज्ञानेन्द्रिय (आँखा, कान, नाक, जिब्रो, छाला) र
अन्य ४ — मन, बुद्धि, चित्त र अहंकार।
यी सबै इन्द्रियहरू र मनमाथि नियन्त्रण गर्न सकेपछि मात्र परमात्मा प्राप्त हुन्छ भन्ने आध्यात्मिक सन्देश लुकेको छ।
अब, समुद्रमन्थनबाट निस्किएका १४ रत्नहरू र तिनले सिकाउने जीवन–व्यवस्थापनका पाठहरू यसप्रकार छन्ः
1. हलाहल विष – जीवनका विषैले परिस्थितिहरूलाई धैर्य र सहनशीलताले सामना गर्न सिकाउँछ।
2. कामधेनु गौ – दया, सेवा र सबैको हित सोच्ने मनोभाव।
3. उच्चैःश्रवा अश्व – सफलता आए पनि अहंकार नगर्नु, सन्तुलन राख्नु।
4. ऐरावत हात्ती – शक्ति र प्रतिष्ठा भए पनि विनम्रता कायम राख्नु।
5. कौस्तुभ मणि – आत्मज्ञान र आन्तरिक तेज नै सबैभन्दा ठूलो रत्न हो।
6. कल्पवृक्ष – सकारात्मक सोच र इच्छा–शक्तिले जीवनमा चमत्कार ल्याउँछ।
7. अप्सराएँ – सौन्दर्य र आकर्षणमा पनि मर्यादा र शुद्धता आवश्यक।
8. लक्ष्मी देवी – धनसँगै धर्म र विनम्रताको सन्तुलन राख्नु।
9. वारुणी देवी (मदिरा) – भोगमा संयम र आत्म–नियन्त्रणको आवश्यकता।
10. चन्द्रमा – मनको शान्ति र सन्तुलन जीवनको वास्तविक सौन्दर्य हो।
11. शंख – सत्कर्म र शुभकार्यमा सधैं तत्पर रहनु।
12. धन्वन्तरी – स्वास्थ्य, आयुर्वेद र सन्तुलित जीवनको प्रतीक।
13. अमृत – आत्म–साक्षात्कार र अमर ज्ञानको प्राप्ति।
14. श्री विष्णुका प्रिय रत्नहरू – भक्तिभाव र समर्पण नै मोक्षको बाटो हो।
यसरी, समुद्रमन्थन केवल देव–असुरको कथा होइन;
यो आफ्नो भित्रका अशुद्धता, अहंकार र आसक्तिहरू मन्थन गरेर शुद्ध चेतना प्राप्त गर्ने जीवनको रूपक हो।
