20/09/2025
शिलाजीत: यौन शक्ति, stamina र समग्र स्वास्थ्य सुधार्ने प्राकृतिक औषधि
परिचय:
आजको व्यस्त जीवनशैली, तनाव, र गलत खानपानले पुरुष र महिला दुवैको ऊर्जा, सहनशक्ति र reproductive health मा असर पारिरहेको छ। यस्तो अवस्थामा प्राकृतिक उपायहरूले शरीर र मानसिक स्वास्थ्य दुवैलाई सुदृढ पार्न सक्छन्। आयुर्वेदमा प्राचीन कालदेखि प्रयोग हुँदै आएको शिलाजीत (Shilajit) एक यस्तो रसायन हो, जसले शरीरको stamina, testosterone, sexual health र ऊर्जा स्तर सुधार्छ।
⸻
शिलाजीत के हो?
शिलाजीत उच्च हिमाली क्षेत्रमा पाइने कालो–खैरो रालजस्तो पदार्थ ( resin)हो। यो बोटबिरुवा, जीवाणु र खनिजहरूको जैविक अपघटनबाट बनेको हुन्छ। आयुर्वेदमा यसलाई "रसायन ” र "वाजिकरण” भनिन्छ, जसको अर्थ जीवन शक्ति बढाउने र यौन शक्ति सुधार्ने औसधिको रुपमा लिइन्छ्।
मुख्य सक्रिय तत्वहरू:
• Fulvic acid (१५–२०%) – antioxidant, mitochondrial energy booster
• Humic acid – detoxification मा सहयोगी
• ८० भन्दा बढी खनिज तत्वहरू – जस्तै iron, zinc, magnesium, selenium etc.
आयुर्वेदका प्रमुख ग्रन्थहरू चरकसंहिता, सुश्रुतसंहिता, र बाग्भटतन्त्रहरूमा शिलाजीतको उल्लेख छ। शिलाजीतलाई संस्कृतमा “शिलाजित्” भनिन्छ जसको अर्थ हुन्छ “शिला -पत्त्थर) (जितु-र्जित्ने) अर्थात् “पर्वतलाई जित्ने पदार्थ।”
चरकसंहितामा शिलाजीतलाई एक अमृतसदृश "रसायन"औषधि भनिएको छ जसले शरीरलाई बल, दीर्घायु, मेधाशक्ति र रोगप्रतिरोधक क्षमता बढाउने गुण राख्छ। यसमा वात, पित्त, कफ तीनै दोषलाई सन्तुलनमा राख्ने साथै वात विकारहरूमा विशेष प्रभावकारी हुने उल्लेख छ।
सुश्रुतसंहितामा पनि शिलाजीतलाई जीवनी र बलप्रदायक रसायनको रूपमा वर्णन गरिएको छ। यो विशेष गरी शक्तिवर्द्धक, मेध्य (बुद्धि प्रशादक), रुक्ष कफशामक, रक्तशोधन तथा रोगनाशक मानिन्छ। साथै, चोटपटक लागेमा यसको लेपले उपशमन ल्याउने जनाइएको छ।
⸻
शिलाजीत र वैज्ञानिक अनुसन्धान
1. Testosterone र यौन शक्ति
• Pandit et al., 2016 को अध्ययनले देखाएको छ कि 90 दिनसम्म 250 mg शुद्ध शिलाजीत सेवन गर्दा पुरुषमा total testosterone र free testosterone दुवैमा उल्लेखनीय वृद्धि भएको थियो।
• Biswas et al., 2010 मा 21–45 वर्ष उमेरका पुरुषहरूलाई शिलाजीत खुवाउँदा sperm count र motility सुधार भएको पाइयो।
2. Stamina र ऊर्जा
• Bhattacharyya et al., 2012 को अध्ययनले देखायो कि शिलाजीतले mitochondrial ATP production बढाउँछ, जसले शारीरिक सहनशक्ति र endurance बढाउँछ।
• यसले केवल जिम वा physical performance मात्र होइन, दैनिक कामकाज र मानसिक ऊर्जा पनि बढाउँछ।
3. Anti-aging र Immunity
• Fulvic acid र अन्य antioxidants ले शरीरलाई oxidative stress र free radicals बाट जोगाउँछ।
• नियमित सेवनले immunity सुधार गर्छ र chronic fatigue कम गर्छ।
4. मस्तिष्क र मानसिक स्वास्थ्य
• Carrasco-Gallardo et al., 2012 को अध्ययनले शिलाजीतको fulvic acid ले cognitive function र memory सुधार्ने सम्भावित क्षमता देखाएको छ।
• तनाव र fatigue कम गर्दा libido र sexual desire पनि सुधार हुन्छ।
⸻
शिलाजीतका स्वास्थ्य लाभहरू
1. Energy & Stamina: माइटोकन्ड्रिया ऊर्जा उत्पादन बढाउँछ।
2. Sexual Health: Testosterone, sperm quality र erectile function सुधार।
3. Mental Health: Stress कम, ध्यान र मानसिक स्फूर्ति बढ्छ।
4. Anti-aging: Antioxidant गुणले aging process कम गर्छ।
5. Immunity & Detox: शरीरलाई रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ।
⸻
प्रयोग र मात्रा (Dosage & Usage)
• Standardized extract: Fulvic acid १५–२०% भएको शिलाजीत
• Dose:
• Capsule/tablet: 300–500 mg प्रति दिन
• Resin (pure form): 200–300 mg पानी वा दूधसँग
• Duration: न्यूनतम ८–१२ हप्ता
• Best Time: बिहान वा बेलुकी खाना पछि
⸻
सम्भावित Side Effects र सावधानी
• Overdose गर्दा पेट दुख्ने, loose motion, dizziness हुन सक्छ।
• Raw वा अपमिश्रण शिलाजीतमा heavy metals (lead, mercury) हुने खतरा हुन्छ।
• Kidney stone, high uric acid, pregnancy/lactation मा प्रयोग नगर्नुहोस्।
⸻
शिलाजीत आयुर्वेद र आधुनिक स्वास्थ्यमा
शिलाजीत केवल यौन शक्ति बढाउने औषधि होइन, यसले शरीरको ऊर्जा, stamina, immunity र mental health सबै सुधार्छ। आधुनिक विज्ञानले यसको testosterone वृद्धि, sperm quality सुधार, mitochondrial energy boost र antioxidant effect पुष्टि गरिसकेको छ।
निष्कर्ष:
शिलाजीत रसायन को रूपमा पुरुष र महिला दुवैका लागि उपयोगी छ। यदि तपाईं प्राकृतिक, सुरक्षित र वैज्ञानिक रूपमा प्रमाणित उपाय खोज्दै हुनुहुन्छ भने, नियमित र शुद्ध शिलाजीत सेवनले यौन शक्ति, stamina, mental focus, र समग्र स्वास्थ्यमा दीर्घकालीन सुधार ल्याउन ल्याउन मदद गर्दछ्।
नोट: नेपाल औसधि व्यव्स्था विभाग ( DDA) मा दर्ता भएको विभिन्न कम्पनिको गुण्स्तरिय शिलाजित वा आयुर्वेदिक औसधिकोलागि रिभाइव आयुर्वेद क्लिनिक , हस्पिटल रोड , भरतपुरमा सम्पर्क गर्नुहोला।
