27/08/2025
यो महत्वपुर्ण लेख पढ्नुहोला साथै सेयर गर्न नभुल्नु होला 🙏
Pilonidal Sinus के हो?
पाइलोनिडल साइनस (PNS) लाई पाइलोनिडल सिस्ट पनि भनिन्छ । यो नितम्बको बीचको भागमा, मेरुदण्डको पुच्छरभागतिर बन्ने एउटा सानो, तरल पदार्थ भरिएको थैली वा सुरुङ हो । "Pilonidal" को अर्थ "कपालको गुँड" हो, जसले यस अवस्थालाई सही रूपमा वर्णन गर्दछ, किनकि यसमा प्रायः कपाल र छालाका टुक्राहरू हुन्छन् ।
कारण र जोखिमका कारकहरूः
यसको सही कारण पूर्ण रूपमा बुझिएको छैन, तर यसलाई जन्मजात भन्दा पनि पछि विकास हुने अवस्था मानिन्छ । सबैभन्दा बढी स्वीकार गरिएको सिद्धान्त के हो भने, घर्षण र दबाबका कारण खुकुलो कपाल नितम्बको छालामा भित्र पस्छ । यो लामो समयसम्म बस्दा, कसिलो लुगा लगाउँदा वा लगातार एउटै किसिमको चालले गर्दा हुन सक्छ । शरीरले यी कपालहरूलाई बाहिरी वस्तुको रूपमा लिन्छ, जसले गर्दा सूजन हुन्छ र साइनस ट्र्याक्ट वा एब्सेस बन्छ ।
पाइलोनिडल साइनसको जोखिम बढाउने केही कारकहरू यस प्रकार छन्:
* धेरै कपाल हुनु: यो एक मुख्य जोखिम कारक हो, विशेष गरी पुरुषहरूका लागि ।
* मोटापन: नितम्बमा बढी दबाबले यो अवस्थालाई बढाउन सक्छ ।
* लामो समयसम्म बस्नु: ट्रक चालक वा कार्यालयका कर्मचारीहरू जस्ता लामो समयसम्म बस्नुपर्ने पेशामा संलग्न व्यक्तिहरूलाई यसको बढी जोखिम हुन्छ ।
* पारिवारिक इतिहास: वंशाणुगत कारण पनि हुन सक्छ ।
* सरसफाइको कमी: यसले ब्याक्टेरिया र फोहोर जम्मा गर्न मद्दत गर्छ ।
* गहिरो नितम्बको खाल्डो: गहिरो खाल्डोले कपाल र फोहोरलाई सजिलै जम्मा गर्न सक्छ ।
लक्षणहरूः
पाइलोनिडल साइनसमा कुनै लक्षण नदेखिन पनि सक्छ र यो सामान्य शारीरिक परीक्षणको क्रममा मात्र पत्ता लाग्न सक्छ । यद्यपि, यसमा संक्रमण भएर गम्भीर समस्या निम्त्याउन सक्छ । संक्रमित पाइलोनिडल साइनसका लक्षणहरूमा निम्न कुराहरू समावेश हुन्छन्:
* ढाडको तल्लो भागमा दुखाइ र पीडा, जुन बस्दा झन् बढ्छ ।
* उक्त ठाउँमा सुन्निनु र रातो हुनु ।
* सानो प्वाल (साइनस) बाट पीप वा रगत बग्नु ।
* पीपको दुर्गन्ध ।
* गम्भीर संक्रमणको अवस्थामा ज्वरो आउनु ।
निदानः
यसको निदान सामान्यतया शारीरिक परीक्षणबाट गरिन्छ । चिकित्सकले सानो प्वाल वा साइनसको जाँच गर्छन् र गाँठो वा पीडा भए-नभएको पत्ता लगाउन त्यस ठाउँलाई दबाएर हेर्न सक्छन् । केही अवस्थामा, यदि यो समस्या बारम्बार दोहोरिन्छ भने साइनसको हद पत्ता लगाउन MRI जस्ता इमेजिङ परीक्षणहरू प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
उपचारः
उपचार साइनसको गम्भीरता र यो संक्रमित छ वा छैन भन्ने कुरामा निर्भर गर्छ ।
शल्यक्रिया बाहेकको उपचार
* पिप निकाल्ने: संक्रमित पाइलोनिडल साइनस (एब्सेस) को लागि, तत्काल उपचार भनेको पीप निकाल्नका लागि गरिने सानो शल्यक्रिया हो । यसले तत्काल दुखाइबाट राहत दिन्छ । यो प्रायः स्थानीय एनेस्थेसिया दिएर गरिन्छ ।
* एन्टिबायोटिक: ब्याक्टेरियाको संक्रमणको उपचार गर्न एन्टिबायोटिकहरू दिइन्छ, तर यसले समस्याको मूल कारण (कपाल र फोहोर) लाई हटाउन नसक्ने हुनाले यो एक्लै प्रभावकारी हुँदैन ।
* सरसफाइ: त्यस ठाउँलाई सफा र कपालरहित राख्नुपर्छ ।
शल्यक्रियाद्वारा उपचारः
साइनसलाई हटाउनु नै यसको पुनरावृत्ति रोक्ने निश्चित उपचार हो । यसका लागि धेरै शल्यक्रिया विकल्पहरू उपलब्ध छन्:
* चिरेर र निकाल्ने: एब्सेसलाई चिरेर पीप मात्र निकालिन्छ । यो एक अस्थायी समाधान हो र यो अवस्था बारम्बार दोहोरिन सक्छ ।
* पूर्ण रूपमा हटाएर टाँका लगाउने: चिकित्सकले सम्पूर्ण साइनस ट्र्याक्ट र वरपरको प्रभावित छाला हटाउँछन्, त्यसपछि घाउलाई टाँका लगाएर बन्द गर्छन् । यो एक सामान्य तरिका हो, तर यसमा पुनरावृत्ति र घाउ बिग्रने जोखिम बढी हुन्छ ।
* खुल्ला राखेर निको पार्ने: साइनस ट्र्याक्ट हटाइन्छ तर घाउलाई तलबाट निको हुनका लागि खुला छोडिन्छ । यो प्रक्रियामा केही हप्ता लाग्न सक्छ तर यसमा पुनरावृत्तिको दर कम हुन्छ । यसमा नियमित घाउको हेरचाह आवश्यक हुन्छ ।
* बास्कोम क्लेफ्ट लिफ्ट प्रक्रिया: यो एक उन्नत प्रविधि हो जहाँ साइनसलाई हटाइन्छ र नितम्बको खाल्डोलाई समतल बनाउन घाउलाई एक विशेष तरिकाले बन्द गरिन्छ । यसले पुनरावृत्तिको जोखिम कम गर्छ र छिटो निको हुन मद्दत गर्छ ।
* कैरीडाकिस फ्ल्याप: बास्कोम प्रक्रिया जस्तै, यो प्रविधिमा पनि साइनस हटाइन्छ र खाल्डोलाई समतल पार्न एक छेउको टिस्यूको फ्ल्याप (मासुको पत्र) ले घाउलाई बन्द गरिन्छ ।
* क्षारसूत्रः आयुर्वेदमा वर्णन गरिएको क्षारसूत्र बिधी सबै भन्दा उत्तम देखिएको छ । यसमा औषधीयुक्त धागोको प्रयोग गरेर उपचार गरिन्छ ।
रोकथामः
* राम्रो सरसफाइ कायम राख्नुहोस्: नितम्बको बीचको भागलाई सफा र सुख्खा राख्नुहोस् ।
* कपाल हटाउने: नियमित रूपमा त्यस क्षेत्रको कपाललाई सेभिङ, क्रिम वा लेजर हेयर रिमूभल जस्ता विधिबाट हटाउने विचार गर्नुहोस्, विशेष गरी यदि पहिले यो समस्या भएको थियो भने ।
* लामो समयसम्म बस्नबाट जोगिनुहोस्: उभिन र शरीर तन्काउनका लागि नियमित विश्राम लिनुहोस् ।
* स्वस्थ तौल कायम राख्नुहोस्: यसले नितम्बमा पर्ने दबाब कम गर्छ ।
यदि तपाईं वा तपाईंले चिनेको कोही पाइलोनिडल साइनसका लक्षणहरूबाट पीडित हुनुहुन्छ भने, सही निदान र उपचारको लागि डा हरि शरण अर्याल संग सम्पर्क नं ९७६८३८४०४४ मा ह्वाट्स्यापमा सम्पर्क गर्न सक्नुहुनेछ।डा अर्याल विगत लामो समय देखी पायल्स, फिस्टुला, फिसर, पाइलोनिडल साइनस, रेक्टल पोलिप आदिको क्षारसूत्र बिधीबाट सफल उपचार गर्दै आईरहनु भएको छ। डा अर्याल नेचर केयर हस्पिटल, नयांबानेश्वर तथा त्रिशुली आयुर्वेद, ग्रिनल्याण्ड, टोखामा कार्यरत हुनुहुन्छ । धेरै बिरामीहरुलाई जानकारिको लागी सेयर गर्न नभुल्नु होला 🙏 ।
#9768384044
