22/10/2025
„Zranione zaufanie – jak działa schemat nieufności i skrzywdzenia”
Schemat nieufności / skrzywdzenia to głębokie przekonanie, że inni ludzie celowo wykorzystają, skrzywdzą, upokorzą lub oszukają. Osoby z tym schematem mają trudność z zaufaniem, zakładają złe intencje drugiej strony i często są w stanie ciągłej czujności. W relacjach może to prowadzić do dystansu emocjonalnego, podejrzliwości, trudności z bliskością lub – przeciwnie – do wybuchów złości, prób kontroli czy nadmiernej obrony.
Skąd bierze się schemat nieufności / skrzywdzenia?
U jego źródeł leżą doświadczenia wczesnodziecięce, w których granice dziecka zostały naruszone. Psychologia opisuje różne sytuacje sprzyjające jego powstaniu:
• przemoc fizyczna, emocjonalna lub seksualna;
• bycie zawstydzanym, wyśmiewanym lub poniżanym przez rodziców, rówieśników czy nauczycieli;
• dorastanie w domu, w którym panowała atmosfera napięcia, agresji lub kłamstwa;
• sytuacje, gdy obietnice były często łamane, a dziecko czuło się oszukane lub zdradzone;
• brak konsekwencji i bezpieczeństwa – gdy rodzic był raz ciepły, a raz karzący, co wzmacniało poczucie nieprzewidywalności i lęku.
Dziecko w takich warunkach uczy się, że świat nie jest bezpieczny, a zaufanie oznacza ryzyko. W dorosłości ten wzorzec przeradza się w schemat – filtr, przez który patrzymy na innych i oczekujemy krzywdy, zanim ona w ogóle się wydarzy.
Jak zachowuje się osoba z tym schematem?
Schemat może ujawniać się na różne sposoby, w zależności od stylu radzenia sobie:
1. Podporządkowanie (uległość) – osoba znosi złe traktowanie, bo nie wierzy, że zasługuje na coś lepszego, lub boi się, że bunt sprowadzi większą krzywdę.
2. Unikanie – wycofywanie się z relacji, nieufność wobec partnera, zamknięcie emocjonalne, trzymanie ludzi na dystans, by uniknąć zranienia.
3. Nadmierna kompensacja – dominacja, kontrolowanie innych, testowanie lojalności partnera, impulsywne reakcje złości – wszystko po to, by nie dać się zaskoczyć i mieć poczucie kontroli nad zagrożeniem.
Te strategie z jednej strony mają chronić przed bólem, ale w praktyce utrwalają samotność i przekonanie, że inni rzeczywiście są niebezpieczni.
Co podtrzymuje schemat?
Schemat wzmacniają myśli i zachowania oparte na nieufności:
– doszukiwanie się złych intencji w neutralnych sytuacjach,
– sprawdzanie partnera, podejrzliwość, potrzeba kontroli,
– unikanie szczerych rozmów z obawy przed wykorzystaniem,
– wybieranie osób chłodnych emocjonalnie, które potwierdzają przekonanie „nie można nikomu ufać”.
To błędne koło – im bardziej próbujemy się chronić, tym mniej doświadczamy prawdziwej bliskości, a schemat staje się silniejszy.
Leczenie w terapii schematów
Terapia schematów pomaga zrozumieć, że nieufność była kiedyś potrzebną ochroną, ale dziś często przynosi cierpienie. Praca terapeutyczna obejmuje:
• Rozpoznanie schematu – uświadomienie sobie sytuacji, w których uruchamia się czujność, złość czy lęk przed wykorzystaniem.
• Pracę z emocjami – terapeuta pomaga bezpiecznie przeżywać złość, strach czy bezradność, których dziecko nie mogło wyrazić.
• Zmianę przekonań – badanie, czy aktualne relacje rzeczywiście są zagrożeniem, oraz uczenie się dostrzegania różnic między „wtedy” a „teraz”.
• Budowanie zaufania terapeutycznego – relacja z terapeutą staje się modelem zdrowej więzi, opartej na bezpieczeństwie i szacunku.
• Ćwiczenia behawioralne – stopniowe otwieranie się na innych, mówienie o potrzebach i uczenie się reagować adekwatnie zamiast przez pryzmat dawnych ran.
Proces ten wymaga czasu, cierpliwości i gotowości do odsłaniania emocji, które długo były tłumione.
Proste ćwiczenia do samodzielnej pracy
1. Zauważanie filtrów myślenia – kiedy łapiesz się na myśli typu „na pewno mnie oszuka”, zapytaj siebie: Czy mam na to dowód? Czy to moje doświadczenie z przeszłości mówi, czy rzeczywistość?
2. Mapa bezpieczeństwa – wypisz osoby, wobec których czujesz się choć trochę bezpiecznie. Zastanów się, co sprawia, że możesz im zaufać. To pomaga odróżnić realne zagrożenie od lęku wynikającego z dawnych doświadczeń.
3. Praktyka zaufania w małych krokach – poproś o drobną przysługę, podziel się czymś osobistym, przyjmij wsparcie. Budowanie zaufania zaczyna się od drobnych gestów, które pokazują, że świat nie jest już tak niebezpieczny jak kiedyś.
Podsumowanie
Schemat nieufności / skrzywdzenia powstaje w wyniku bolesnych i niesprawiedliwych doświadczeń z przeszłości, które nauczyły dziecko, że zaufanie oznacza ryzyko. W dorosłości prowadzi to do napięcia, izolacji i trudności w relacjach. Terapia schematów pozwala stopniowo odzyskać poczucie bezpieczeństwa, nauczyć się rozróżniać przeszłość od teraźniejszości i otworzyć na zdrowe więzi.
Zmiana jest możliwa – zaczyna się od zrozumienia, że nieufność była kiedyś ochroną, ale dziś nie musi już kierować Twoim życiem.