25/11/2025
Iluzje optyczne to zjawiska, w których mózg błędnie interpretuje to, co widzą oczy. Nie chodzi o to, że coś jest „źle narysowane”, ale o to, że nasz system wzrokowy działa według pewnych skrótów i założeń. Oto najważniejsze mechanizmy stojące za iluzjami:
🔬 1. Iluzje perspektywiczne (geometryczno–poznawcze)
Iluzje tego typu wynikają z faktu, że układ wzrokowy jest ewolucyjnie „zaprogramowany” do interpretacji bodźców w kontekście trójwymiarowej struktury świata, mimo że projekcja siatkówkowa jest dwuwymiarowa. Mózg stosuje reguły tzw. unikania niejednoznaczności — wybiera najbardziej prawdopodobną interpretację sceny na podstawie doświadczeń.
Przykład – iluzja Ponzo
Dwie identyczne linie poziome wydają się różnej długości, gdy otoczone są liniami zbiegającymi się jak tory kolejowe.
Mózg interpretuje górną linię jako bardziej oddaloną, więc „uzupełnia” jej rozmiar.
🔬 2. Iluzje luminancji, kontrastu i jasności
Układ wzrokowy nie mierzy jasności absolutnej, lecz lokalne różnice w jasności i kolorze. Wynika to z działania obwodów hamowania obocznego (lateral inhibition) w siatkówce i wstępnych strukturach wzrokowych.
Przykład – szachownica Adelsona
Pole znajdujące się w cieniu wydaje się jaśniejsze niż identyczne pole na jasnym obszarze.
Mózg uwzględnia globalne oświetlenie i „kompensuje cień”, co prowadzi do błędnej oceny luminancji.
🔬 3. Iluzje ruchu pozornego
Statyczne obrazy mogą generować poczucie ruchu dzięki interakcji kontrastów, asymetrii kształtów i mikro-sakad oka.
Przykład – iluzja Rotating Snakes (Akiyoshiego Kitaoki)
Obraz wydaje się wirować, bo gradienty jasności wywołują nierównomierne pobudzenia neuronów ruchu.
🔬 4. Iluzje gestaltowe (domykanie, figura–tło, ciągłość)
Opierają się na zasadach psychologii Gestalt, zgodnie z którymi mózg dąży do tworzenia najbardziej stabilnych i regularnych struktur.
Przykład – trójkąt Kanizsy
Choć nie ma narysowanego żadnego trójkąta, widzimy jasny, „nakładający się” kształt, ponieważ mózg preferuje interpretacje maksymalizujące prostotę i ciągłość linii.
🔬 5. Iluzje wieloznaczne (ambiguous figures)
Są to obrazy, których percepcja może oscylować między różnymi interpretacjami. Mózg ma trudność z jednoznacznym wyborem rozwiązania.
Przykład – kaczka/zając
Obiekt można odczytać jako dwie różne figury, w zależności od tego, która interpretacja chwilowo dominuje w systemie wzrokowym.
🔬 6. Iluzje fizjologiczne (adaptacyjne)
Powstają na poziomie fizjologii receptorów i pierwszych synaps.
Przykład – zielony ➝ purpurowy obraz następczy
Patrzenie na intensywnie zielony obiekt prowadzi do aktywacji komórek wrażliwych na tę barwę; po odwróceniu wzroku widzimy purpurę, bo jest to kolor „przeciwstawny” w układzie przeciwo-barwnym.
