Pomysł utworzenia białostockiego ośrodka pediatrii klinicznej powstał na początku lat siedemdziesiątych. Wynikało to z braku pediatrii akademickiej oraz potrzeby zapełnienia luki w lecznictwie pediatrycznym. W latach 1970-1971 w regionie północno-wschodnim na 10 tysięcy mieszkańców, przypadało najmniej łóżek szpitalnych dla pacjentów dziecięcych w kraju.
Starania o rozwiązanie tego problemu, zapoczątkowała prof. Maria Rudobielska, ówczesny Kierownik Instytutu Pediatrii Akademii Medycznej w Białymstoku. Podjęto wówczas najważniejsze decyzje prawno-administracyjne, związane z planowaną budową. W swoje działania zaangażowała władze administracyjne i polityczne miasta i województwa oraz inne grupy ludzi, którym na sercu leżało dobro dziecka. W ich efekcie, 1 listopada 1974 roku powołano Społeczny Komitet Budowy Wojewódzkiego Centrum Zdrowia Dziecka w Białymstoku, którego celem było promowanie inicjatywy budowy szpitala pozyskanie terenu na budowę oraz gromadzenie środków pieniężnych.
Już w 1975 roku, w efekcie prac Komitetu pozyskano teren pod budowę, zlecono opracowanie założeń techniczno-ekonomicznych do Biura Studiów i Projektów Służby Zdrowia przy Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej w Warszawie oraz uzyskano decyzję Komisji Planowania przy Radzie Ministrów o lokalizacji tej inwestycji w Białymstoku.
W lipcu 1974 roku, Urząd Wojewódzki w Białymstoku wydał zgodę na przeprowadzenie na terenie województwa białostockiego, zbiórki publicznej w formie cegiełek o wartości 5, 10 i 20 złotych, o łącznej wartości 4 milionów złotych, które sprzedawano aż do 1985 roku. (zdj. Apel Społecznego Komitetu Budowy i cegiełka) W ciągu kilku lat zebrano 6,5 miliona zł, pochodzących z darowizn zakładów pracy i osób fizycznych, co stanowiło 2% wartości kosztorysowej całej inwestycji.
Rozpoczęcie budowy miało nastąpić w 1976 roku. W skład nowopowstającego Szpitala miały wejść: klinika niemowlęca, klinika zachowawcza I, klinika zachowawcza II, klinika zabiegowa I, klinika zabiegowa II niemowlęca, klinika laryngologiczna, klinika izolacyjna, oddział intensywnej opieki, łącznie trzysta osiemdziesiąt pięć łóżek.
Pomimo działań Komitetu Społecznego i kolejnych Władz Uczelni, ze względu na brak środków finansowych, budowa szpitala była w latach 1975-80 trzykrotnie skreślana z planów Resortu Zdrowia, a decyzję rozpoczęcia tej inwestycji przesuwano na czas nieokreślony. Zmianę podejścia do planów budowy przyniósł okres powstania Solidarności. W roku 1980, po interwencji Uczelnianej Komisji Solidarności AMB w Ministerstwie Zdrowia, przyznano uczelni środki finansowe na rozpoczęcie inwestycji pod nazwą „Instytut Pediatrii”.
Dopiero w 1981 roku, podczas inauguracji roku akademickiego, położono kamień węgielny pod budowę Instytutu Pediatrii. (zdj. Podpisanie aktu erekcyjnego, makieta?, pierwsze fundamenty) Zakończenie podjętej inwestycji miało nastąpić w ciągu 3,5 roku. Jednak brak środków finansowych i kryzys w sektorze budownictwa, powodowały ciągłe opóźnienia w pracy. Długo oczekiwany przełom nastąpił dopiero w latach 1987-1990 roku.
Cykl budowy ośmiu obiektów składających się na Instytut Pediatrii zaplanowano na 56 miesięcy, co nie miało pokrycia ani w możliwościach finansowych Ministerstwa Zdrowia, ani w ówczesnych możliwościach rynku materiałów budowlanych. Ze względu na rozległość frontu robót inwestycyjnych, brak środków finansowych, konieczność dokonywania zmian w projektach architektonicznych, budowa stale się opóźniała. W latach 1981-85 zrealizowano stan surowy pięciu z planowanych ośmiu obiektów szpitala, co stanowiło niewiele ponad 50% założonego planu inwestycyjnego
Aby skoordynować działania, związane z budową szpitala, rektor Akademii Medycznej, prof. Jerzy Łebkowski, utworzył stanowisko Pełnomocnika Uczelni ds. Budowy Instytutu Pediatrii, na które w dniu 1 sierpnia 1986 roku powołał dr hab. Macieja Kaczmarskiego, natomiast 1 grudnia 1987r., na wniosek ówczesnego Rektora Akademii Medycznej w Białymstoku, profesora Zbigniewa Puchalskiego, Minister Zdrowia i Opieki Społecznej powołał dr hab. Macieja Kaczmarskiego na stanowisko Dyrektora Dziecięcego Szpitala Klinicznego w Białymstoku. (zdj. Maciej Kaczmarski)
Dalsza realizacja tej priorytetowej inwestycji zbiegła się z narastającym w kraju kryzysem ekonomicznym, pogłębiającą się inflacją, chronicznym brakiem materiałów budowlanych i armatury na rynku. Te zjawiska załamywały z dnia na dzień harmonogram budowy szpitala. Nie mniej jednak, pokonując obiektywne trudności, udało się zakończyć pierwszy etap budowy szpitala i oddać do użytku Przykliniczna Przychodzenie Dziecięco-Młodzieżową w dniu 1 października 1988 roku.
Dzięki temu, 4 października 1988 r. uruchomiono pierwszą jednostkę Szpitala – przychodnię z dwudziestoma sześcioma poradniami, w których pierwsi pacjenci mogli uzyskać kompleksową pomoc w systemie ambulatoryjnym. (zdj. otwarcie) Następnie 22 grudnia 1988 roku, zarządzeniem Minister Zdrowia i Opieki Społecznej Izabeli Płanety-Małeckiej, został formalnie powołany Dziecięcy Szpital Kliniczny w Białymstoku[1]. (zdj. Zarządzenie)
Początkowo, od roku 1988 do 6 października 1992, Szpital funkcjonował głównie w oparciu o działalność Przyklinicznej Przychodni Dziecięco-Młodzieżowej. W tym dniu uruchomiono pierwszy oddział szpitalny, którym była III Klinika Chorób Dzieci.
W roku 1989 kontynuacja budowy szpitala napotkała na kolejne zagrożenia, związane z przemianami systemowymi, które dokonały się w Polsce. Pierwsze wolne wybory w czerwcu 1989 roku przyniosły zmiany na kluczowych stanowiskach w państwie. Na skutek wprowadzenia przez wicepremiera Balcerowicza zasad gospodarki rynkowej, od 1 lipca 1989 roku zostały zablokowane wszystkie operacje finansowe jednostek budżetowych. Spowodowało to zamrożenie możliwości płatniczych inwestora budowy, czyli Akademii Medycznej. Generalny wykonawca powiadomił o wstrzymaniu dalszych robót budowlanych, na skutek nieopłacenia należności. (zdj. Teleks od generalnego wykonawcy o wstrzymaniu robót Fot. A)
Dyrektor szpitala, prof. Maciej Kaczmarski wraz z rektorem AMB prof. Zbigniewem Puchalskim, podjęli wówczas wszelkie starania, aby budowa nie została przerwana. Zwrócono się o pomoc do senatorów RP prof. Andrzeja Stelmachowskiego i prof. Andrzeja Kalicińskiego oraz do marszałek Senatu RP prof. Zofii Kuratowskiej. Społeczny Komitet Rozwoju Akademii Medycznej w Białymstoku, w skład którego wchodzili przedstawiciele władz województw białostockiego, łomżyńskiego i suwalskiego oraz dyrektorzy trzydziestu trzech zakładów pracy z całego regionu, wystosował do premiera Balcerowicza odezwę mieszkańców Białostocczyzny o podjęcie decyzji finansowych, umożliwiających kontynuowanie inwestycji. Pismo zostało złożone przez prof. Kaczmarskiego w Ministerstwie Finansów, tuż przed posiedzeniem Komisji Planowania Rady Ministrów, na której miała zostać podjęta ostateczna decyzja o losach tej inwestycji – skreślenie lub kontynuacja budowy. (Pismo do premiera Balcerowicza Fot. B).
Dzięki skutecznym interwencjom, Komisja Planowania zapewniła środki na finansowanie budowy szpitala od nowego roku budżetowego 1990. Generalny wykonawca zgodził się prowadzić dalsze prace budowlane, mimo opóźnień w płatnościach. Kryzys został zażegnany i możliwe było podjęcie dalszych prac, związane z budową bloku łóżkowego i innych obiektów szpitala.
W grudniu 1989 roku, prof. Maciej Kaczmarski został powołany na stanowisko prorektora ds. Klinicznych AMB. Dalsze losy szpitala przekazał wówczas w ręce kolejnego dyrektora. Inwestycja została zakończona dopiero po trzynastu latach, w roku 2002. Od chwili położenia kamienia węgielnego w roku 1981, zamiast planowanych 56 miesięcy upłynęło dwadzieścia jeden lat.
W maju 1989 roku, z inicjatywy znanego aktora Zygmunta Kęstowicza, Krystyny Mrugalskiej – pierwszej prezes Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym oraz profesora Kaczmarskiego, na terenie przychodni został uruchomiony Ośrodek Wczesnej Interwencji „Dać Szansę”, przeznaczony do leczenia i rehabilitacji dzieci z opóźnieniem rozwoju umysłowego z całego regionu. W latach 1988-2003 trwała budowa i wyposażanie obiektu z sukcesywnym powoływaniem nowych komórek organizacyjnych.
W latach 1993-1997 powołano do życia kolejne jednostki z bazą łóżkową, diagnostyczną i infrastrukturą towarzyszącą[2].
5 II 1997 roku, na dyrektora Szpitala została powołana dr nauk med. Anna Iwaszkiewicz-Pawłowska, funkcję tę pełniła przez trzynaście kolejnych lat, do 2010 roku.
W ciągu tych lat, Szpital podlegał ciągłemu rozwojowi. Dzięki staraniom Dyrekcji, wraz z Zarządem Inwestycji oraz Władzami Uczelni zostały otwarte, wyposażone i przygotowane organizacyjnie jednostki tj. Klinika Chirurgii, Ortopedii, Okulistyki oraz Oddziału Reanimacji i SOR-u. Uruchomiono i doposażono kuchnię szpitalną z opracowaniem logistyki żywienia pacjentów, a w kolejnej fazie wdrożono system „żywienia tacowego".
W zakresie racjonalizacji gospodarki lekowej opracowano receptariusz szpitalny oraz limity kosztów leków dla poszczególnych klinik. W roku 2008 apteka szpitalna uzyskała większą powierzchnię, zmodernizowano też organizację pracy. Zostały powołane nowe pracownie: recepturowa, żywienia pozajelitowego, pojedynczych dawek leków (unit dose) oraz pracownię leków cytostatycznych.
Wieloletnia współpraca z ZETO zaowocowała wdrożeniem systemu informatycznego SOLMED we wszystkich jednostkach organizacyjnych Szpitala.
Szpital, jako pierwszy w Regionie uzyskał certyfikat jakości w ochronie zdrowia. Certyfikat umożliwił opracowanie wielu procedur pomocnych w organizacji pracy zespołów pracowniczych oraz ułatwienie zarządzania jednostką. W tym czasie Szpital zajmował wysokie lokaty w corocznych rankingach szpitali polskich, organizowanych przez gazetę „Rzeczpospolita”.
Będąc konsultantem regionalnym w zakresie onkologii dziecięcej dr Anna Iwaszkiewicz-Pawłowska podjęła starania w celu powołania Kliniki Onkologii. W oparciu o opinie kolejno dwóch konsultantów krajowych (prof. Radwańska i prof. J. Kowalczyk) uzyskałam zgodę ówczesnego Rektora, Prof. J. Górskiego i w 1997 roku nastąpiło otwarcie Kliniki Onkologii Dziecięcej.
Współpraca z Liceum Plastycznym w Supraślu przyczyniła się do powstania licznych bajkowych obrazków na ścianach Szpitala oraz logo na frontowej ścianie budynku.
W śród licznych darowizn na szczególną uwagę zasługują: pierwszy w Regionie cytometr przepływowy służący do badań hematologicznych, onkologicznych i immunologicznych, rezonans oraz pozyskanie funduszy norweskich, dzięki którym utworzono i wyposażono Klinikę Rehabilitacji Dziecięcej oraz pracownię EERG[3].
Patronem Dziecięcego Szpitala Klinicznego został Ludwik Zamenhof, pochodzący z Białegostoku lekarz okulista, twórca języka esperanto. Inicjatywę nadania imienia poparł wnuk Zamenhofa, Ludwik Krzysztof Zaleski-Zamenhof, który w liście do ówczesnego rektora Akademii Medycznej, profesora Zbigniewa Puchalskiego pisał: Imię mego Dziadka związane jest nieodwracalnie tak z Białymstokiem, gdzie ujrzał świat, ja i z medycyną, której na równi z Esperantem, poświęcił swe życie lekarza i filozofa, dążąc w swej działalności do uzdrawiania zarówno ludzi, jak i ludzkości[4]. W marcu 1989 roku, osobiście odwiedził Dziecięcy Szpital Kliniczny w Białymstoku. (zdj. listu i wizyty)
Szpital w swojej historii dwukrotnie zmieniał nazwę. W roku 1999 na Samodzielny Publiczny Dziecięcy Szpital Kliniczny, następnie w 2008 roku, w związku z formalnym przekształceniem Akademii Medycznej w Uniwersytet Medyczny, Szpitalowi nadano nową nazwę. Obecnie działa, jako Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. L. Zamenhofa.
[1]Zarządzenie MZiOS z dnia 22 grudnia 1988 r. Dz. U. Nr 2, poz. 3 z 1989 r.
[2]Informacje na temat budowy Szpitala, uzyskano dzięki uprzejmości prof. Macieja Kaczmarskiego.
[3]Informacje uzyskano dzięki uprzejmości dr nauk med. Anny Iwaszkiewicz-Pawłowskiej.
[4]List Ludwika Krzysztofa Zaleskiego-Zamenhofa do Zbigniewa Puchalskiego, Arch. UMB, 536/3.
