05/05/2025
„Męczliwość poznawcza” to termin, który coraz częściej pojawia się w opiniach z poradni psychologiczno-pedagogicznych, a także w codziennym języku nauczycieli i specjalistów. Choć brzmi to nieco tajemniczo, jest to zjawisko, które ma swoje konkretne przyczyny oraz mechanizmy.
Co kryje się za tym terminem? Odnosi się on do obniżonej efektywności w przyswajaniu i przetwarzaniu wiedzy, która występuje pomimo uczestnictwa dziecka w zajęciach. Dziecko może być obecne ciałem, ale umysłowo – obecne tylko w minimalnym stopniu.
Główne przyczyny męczliwości poznawczej:
👉 Ograniczona zdolność do koncentracji – Dzieci z męczliwością poznawczą często mają trudności z utrzymaniem uwagi na jednej czynności przez dłuższy czas. Ta „rozbieżność uwagi” skutkuje szybkim zmęczeniem, co prowadzi do dekoncentracji i braku zaangażowania. Mózg nie jest w stanie zaspokoić rosnących wymagań poznawczych.
👉 Przeciążenie bodźcami – W dzisiejszym świecie dzieci są narażone na ogromny napływ bodźców z różnych źródeł – od mediów społecznościowych po intensywny rozwój technologii. W konsekwencji mózg dzieci przyzwyczaja się do błyskawicznego przetwarzania krótkich informacji, co utrudnia im skupienie się na materiałach wymagających dłuższej uwagi i głębszego przetworzenia.
👉 Trudności z pamięcią roboczą – Pamięć robocza, odpowiedzialna za przechowywanie i manipulowanie informacjami w czasie rzeczywistym, jest jednym z kluczowych mechanizmów, które pozwalają na efektywne uczenie się. Dzieci z obniżoną sprawnością tego typu pamięci często nie są w stanie przetwarzać złożonych informacji, co prowadzi do ich zmęczenia i wyczerpania poznawczego.
👉 Nieprawidłowe tempo przetwarzania informacji – Często spotykamy się z sytuacją, w której dziecko przetwarza informacje w wolniejszym tempie niż rówieśnicy. To może powodować, że materiał jest dla niego trudny do opanowania, zwłaszcza w przypadku nauki w szybkim tempie, co prowadzi do zmniejszenia efektywności przyswajania wiedzy.
👉 Obciążenie emocjonalne – Lęk, niepokój, wstyd i poczucie niskiej wartości mogą poważnie utrudnić dziecku koncentrację. Dzieci, które są emocjonalnie obciążone, mają ograniczoną zdolność do angażowania się w procesy poznawcze, ponieważ ich mózg angażuje się w radzenie sobie z emocjami, zamiast skupiać się na zadaniach intelektualnych.
👉 Brak odpowiedniej stymulacji poznawczej w przeszłości – Dzieci, które w młodszych latach nie miały dostatecznego kontaktu z materiałem stymulującym rozwój poznawczy (np. bogatym słownictwem, trudnymi zadaniami intelektualnymi), mogą mieć trudności z angażowaniem się w bardziej skomplikowane procesy myślowe. Skutkuje to brakiem podstaw, na których mogłyby „zbudować” dalszą wiedzę.
Warto także wspomnieć o wpływie technologii na męczliwość poznawczą. W szczególności szybkie tempo mediów społecznościowych, krótkie filmiki na TikToku czy Instagramie, które bombardują mózg dziecka szybkim przepływem informacji, mogą utrudniać mu angażowanie się w zadania wymagające długotrwałego i ciągłego wysiłku intelektualnego. Mózg przyzwyczajony do natychmiastowego przetwarzania bodźców ma trudności z koncentracją na zadaniach wymagających głębszego myślenia.
Jak możemy wspierać uczniów z męczliwością poznawczą?
1. Dostosowanie tempa nauki – Uczniowie potrzebują przestrzeni, aby nadążyć za materiałem, szczególnie ci, którzy przetwarzają informacje wolniej. Dzielmy materiał na mniejsze, łatwiejsze do przyswojenia porcje.
2. Różnorodność metod pracy – Warto wprowadzać metody aktywizujące uczniów, które angażują różne zmysły i style uczenia się. Pomocne mogą być zadania przestrzenne, zadania twórcze czy ćwiczenia z wykorzystaniem multimediów.
3. Regulacja emocjonalna – Dzieci z męczliwością poznawczą potrzebują przestrzeni na wyrażanie emocji i na naukę radzenia sobie z nimi. Zapewnienie emocjonalnego wsparcia i stworzenie bezpiecznej atmosfery w klasie może pomóc im w obniżeniu poziomu stresu.
4. Zwiększenie przerw – Nawet krótkie przerwy na odpoczynek, szczególnie podczas intensywnych lekcji, pozwalają umysłowi na regenerację i powrót do efektywnego przetwarzania informacji.
5. Indywidualne podejście – Każde dziecko jest inne, dlatego kluczowe jest indywidualne podejście, które uwzględnia jego unikalne potrzeby i możliwości poznawcze.
„Męczliwość poznawcza” nie jest wynikiem braku starań ucznia, lecz wskazuje na potrzebę zmiany w podejściu do nauki, uwzględniającej nie tylko tempo, ale i jakość przetwarzania informacji. Tylko w ten sposób możemy pomóc dzieciom w osiągnięciu pełni ich potencjału.
