04/12/2025
„Samopoznanie wymaga znacznie więcej niż tylko gromadzenia podanych w punktach danych czy gotowych sformułowań dotyczących problemów psychicznych, takich jak te, których dostarcza ChatGPT. Choć AI sprzyja poznawczej przejrzystości, co ma swoją wartość, czyni to jednak kosztem spychania na drugi plan chaotycznego, nielinearnego procesu odkrywania siebie, który zależy od zdolności do tolerowania niepewności. Narzędzia CAI mogą poszerzać zdolność młodych ludzi do „wiedzenia”, a jednocześnie tłumić ich zdolność odczuwania i samodzielnego myślenia. Nawiązując do ważnego rozróżnienia między „byciem rozumianym” a „rozumieniem”, którego dokonał John Steiner, można powiedzieć, że wchodzenie w interakcje z narzędziami CAI zaspokaja pragnienie bycia rozumianym przez wszechogarniający obiekt, który nigdy się nie przeciwstawia i nie kwestionuje – a więc nigdy nie konfrontuje jednostki ze znacznie bardziej uciążliwą odpowiedzialnością „rozumienia”.
Już wcześniej Betty Joseph zauważyła, że rozumienie „należy… do pozycji depresyjnej”,
natomiast specyficzne mechanizmy obronne pozycji paranoidalno-schizoidalnej utrudniają jego osiągnięcie. To, co rozpoznajemy jako jak typową ludzką niechęć do konfrontacji z prawdą o sobie, zostaje dziś znacznie wzmocnione przez sztuczną inteligencję i niesie ze sobą szczególne ryzyko dla pacjentów funkcjonujących głównie w pozycji paranoidalno-schizoidalnej. W obecnym środowisku zewnętrznym praca psychoanalityczna napotyka więc dodatkową warstwę oporu.
W mojej pracy klinicznej z młodymi ludźmi, którzy intensywnie korzystają z interaktywnych
technologii cyfrowych, obserwuję pewną formę organizacji psychicznej, w której poczucie self coraz bardziej opiera się na interfejsie CAI. Takie interfejsy mogą służyć jako miejsca psychicznego przylegania – powierzchnie, do których przywiera self, aby zachować swoją spójność, czemu sprzyja środowisko
cyfrowe oferujące gładkie, pozbawione jakichkolwiek zakłóceń odzwierciedlenia. Tego rodzaju przyleganie działa jak strategia obronna. W gabinecie pacjenci ci często prezentują kruche poczucie spójności: potrafią płynnie opisywać siebie, posługując się terminologią psychiatryczną, a jednak mają trudność w dotarciu do symbolizacji czy poziomu odczuwania głębszego niż ten, który odzwierciedlony jest przez interfejs. W takich przypadkach narzędzia CAI nie pełnią funkcji kanałów prowadzących do samopoznania czy rozumienia, lecz raczej powierzchni, która oferuje tymczasową stabilność, w sytuacji
gdy wewnętrzne struktury wydają się kruche lub niedorozwinięte.”
Alessandra Lemma, Na menisku samopoznania.
Rozważania na temat życia poddanego refleksji
w czasach technogenezy. Wykład w ramach cyklu „Spotkania z psychoanalizą dzieci i młodzieży, Polskie Towarzystwo Psychoanalityczne, 3 grudnia 2025
