29/04/2023
Komentarz na niedzielę:
(1) Kontekst historyczno-kulturowy
(1.1) Zawód pasterski
Na Bliskim Wschodzie było to zajęcie znaczącej części ludności. Jest to pierwszy zawód o którym wspomina Księga Rodzaju (4,2). Zadaniem pasterza było znalezienie pożywienia, wody oraz obrona stada przed dzikimi zwierzętami i złodziejami. Jego rolą było ponadto policzenie stada, zauważenie braków i ewentualne poszukiwania. Dobry pasterz powinien troszczyć się zwłaszcza o owce najsłabsze, chore. Charakterystyczny jest obraz pasterza niosącego owcę przewieszoną przez ramię. Ciekawy jest zwyczaj nadawania imion owcom przez pasterzy, nawoływanie po imieniu. Potrafią one rozpoznać swojego pasterza po głosie i nie są skłonne podążać za nieznajomym. W przypadku większego stada konieczne było zatrudnianie pomocników. Pasterz niekoniecznie był właścicielem stada, mógł być najemnikiem. Taka osoba zgodnie z Wj 22,13 nie była zobowiązana do obrony owiec w razie niebezpieczeństwa ze strony dzikich zwierząt. Zawód pasterza nie cieszył się powszechnym szacunkiem pomimo tego, że wykonywało go wiele ważnych postaci biblijnych. Faryzeusze uznawali go za nieczysty, rabini pogardzali jako pospolitym, inni traktowali jako hańbiący.
(1.2) Owce i owczarnie
Przeciętne stado liczyło ok. 100 sztuk. Owce chociaż przystosowane do nomadycznego życia, były jednak uzależnione w znacznym stopniu od swojego pasterza. To on znajdował pożywienie, obszary z dużą ilością trawy i najlepszą drogą prowadził nad wodę. Z owiec możliwe było pozyskanie mięsa, tłuszczu, mleka, rogów i wełny niezbędnej do produkcji ubrań; były również wykorzystywane w kulcie ofiarniczym. Owce na noc zapędzano do kamiennej zagrody połączonej z budynkiem w którym spał pasterz. Stanowiła ochronę przed zwierzętami takimi jak wilki i hieny, a także przed złodziejami. Funkcje ochronną spełniały także jaskinie, które okazywały się przydatne zwłaszcza przy niespodziewanym pogorszeniu warunków pogodowych.
(1.3) Złodziej
Brama odnosząca się do pasterza jest przeciwstawiona złodziejowi i rozbójnikowi. Szukają oni własnych korzyści, w przeciwieństwie do pasterza, który naraża swoje życie chroniąc owce przed niebezpieczeństwami. Prawdopodobnie Jezus w osobie złodzieja widzi niewiernych przywódców religijnych, faryzeuszów. Ze względu na pogardę jaką darzyli zawód pasterski nie mogli się utożsamiać z pozytywnym bohaterem przypowieści.
(1.4) Metafora pasterza i owiec
Stary Testament bardzo często posługuje się obrazem pasterza i owiec celem przedstawienia relacji między Bogiem, a wspólnotą Izraela. Wykorzystuje metafory z życia pasterskiego, aby opisać działanie Boga względem ludu. Wyrażają one przede wszystkim idee przymierza między Bogiem a narodem wybranym. Sam Bóg jest pasterzem Izraela (Rdz 49,24; Ps 23,1), a Izrael trzodą (Ps 79,13; 100,3). Funkcją pasterską Boga jest nauczanie (Syr 18,13). Słuchający głosu Bożego i okazujący posłuszeństwo Prawu, zachowują przymierze i są rzeczywiście owcami Boga, które Go znają.
Pasterzami owiec byli patriarchowie, prorocy, królowie: Abraham, Izaak, Jakub, Mojżesz i Dawid. Powołani przez Boga stawali się pasterzami ludu. Zapowiedzi z Księgi Izajasza (56,11) i Jeremiasza (2,8; 10,21) wskazują, że od czasu wygnania babilońskiego tytuł pasterza został zarezerwowany dla Mesjasza. Starotestamentalnym tłem dla obrazu pasterza oddającego życie może być król Dawid, który w obronie owiec stawiał czoła niebezpieczeństwom (1 Sm 17, 34-37). W ST znajdziemy też motyw fałszywych pasterzy – religijnych przywódców, szukających własnych korzyści (Ez 43), oni są odpowiedzialni za niszczenie trzody. W Ewangelii do pasterza jest odniesiona metafora bramy. O bramach niebieskich umożliwiających wejście do nieba, znajdujemy wzmianki w żydowskiej literaturze apokaliptycznej. W Ewangeliach synoptycznych czytamy o ciasnej bramie do Królestwa Bożego (Mt 7,3). Pasza w Starym Testamencie symbolizuje pełnię środków potrzebnych do życia (Iz 49,9).
(1.5) Strój pasterski
• Tunika – lekka i zwiewna bawełniana szata spodnia. Zasadniczo przewiązana skórzanym pasem.
• Pasterze używali szat wierzchnich dwóch rodzajów:
o Płaszcz – w dzień chronił przed zimnem i deszczem, a w nocy stanowił okrycie. Bawełniane płaszcze męskie sięgały do kolan. Te które nosili pasterze często były szare lub brązowe. Były one droższe od okrycia wykonanego ze skóry wielbłąda.
o Aba – włosiennica z wielbłądziej wełny. Tak samo jak płaszcz zarówno w dzień jak i w nocy chroniła przed zimnem.
• Kij pasterski – ułatwiał przemieszczanie się po górskich zboczach, niekiedy broniono nim stada odpędzając małe drapieżniki. Był wykorzystywany również do tego, by odznaczyć farbą w której go zanurzano, co dziesiąte zwierzę, przeznaczane na ofiarę do świątyni.
• Torba – przetrzymywano w niej pożywienie, bez którego pasterz nie mógł pokonywać długich dystansów wraz ze stadem – ser, chleb, suszone owoce czy oliwki.
• Proca – splecione dwa kawałki sznurka lub ścięgna zwierzęce, na końcu których było miejsce do włożenia kamienia. Procą kręcono nad głową i uwalniano kamień. Była ona najlepszą obroną przed drapieżnikami.
• Flet – instrument ten należał do obowiązkowego wyposażenia każdego pasterza. Ten wykonywany z trzciny instrument, choć nie wydawał idealnie czystych dźwięków miał za zadanie wypełnienie wolnego czasu i umilenie go.
(1.6) Owczarnia
• Owczarnia miała zapewnić schronienie pasterzom i zwierzętom zwłaszcza w nocy. Jej wielkość i konstrukcja zależały od wielkości stada i funduszy, którymi dysponował właściciel owiec. Generalnie wyróżniamy trzy rodzaje tego typu budynków:
o Stałe – budowane w miejscach gdzie można było z nich korzystać przez dłuższy czas – w dolinach lub na słonecznych stokach gór. Budynek, w którym mógł odpoczywać i nocować pasterz był bezpośrednio połączony z kamienną zagrodą, do której po całodziennym wypasie spędzano owce. Budynek choć był niski, to miał dużą powierzchnię by w razie potrzeby – zimna noc, burza – mogło się w nim schronić stado. Na szczycie ogrodzenia umieszczano ciernie, by chroniły stado przed rabusiami i drapieżnikami. Pasterz w sposób szczególny czuwał przy wejściu do zagrody.
o Czasowe – wznoszone na czas pobytu owiec na danym terenie. Gdy stado zmieniało miejsce wypasu łatwo je było rozmontować i przenieść w inne miejsce. Płot był konstrukcją uplecioną z cierni – lekką i łatwą do transportu, natomiast budynek przypominał altankę.
o Jaskinie – na terenie Palestyny jest wiele jaskiń, które pasterze wykorzystywali do noclegu. Były one szczególnie cenionym schronieniem, przy nagłym załamaniu pogody. Wejście zagradzano zebranymi w pobliży kamieniami, a na szczycie kładziono dla dodatkowej ochrony ciernie.