21/09/2025
NIEOCZYWISTE PRZEJAWY ROZWOJU W SPEKTRUM AUTYZMU ⬇️
W obszarze poznawczym
• Asymetria umiejętności – bardzo wysoki poziom w jednej dziedzinie (np. pamięć faktów, języki, matematyka) i równocześnie duże trudności w innej (np. organizacja, planowanie). Inaczej nazywa się to ostrym, szpiczastym profilem umiejętności (ang. spiky profile).
• Nietypowe strategie uczenia się – np. zapamiętywanie całych fragmentów tekstów zamiast rozumienia ogólnego sensu.
• Perfekcjonizm poznawczy – silna potrzeba dokładności i szczegółowości, która utrudnia elastyczne myślenie - co nie oznacza, że nie da się tego przekroczyć, można, ale świadomym wysiłkiem.
• Literalne rozumienie – nawet przy wysokim poziomie inteligencji trudności z ironią, podtekstami, „czytaniem między wierszami”; ponownie da się wyuczyć jakiegoś wzoru w tym temacie, można dopytać, analizować później i nabywać rozumienia tego, co zaszło / konsultować się.
W obszarze emocjonalnym
• nieharmonijny rozwój – np. nastolatek, który wciąż potrzebuje dziecięcych rytuałów bezpieczeństwa, ale w innych aspektach funkcjonuje dojrzale.
• Silne, ale nietypowo wyrażane emocje – zamiast łez przy smutku może pojawić się złość, milczenie albo reakcja „bez emocji”.
• Nietypowe źródła lęku – np. przed zmianą planu dnia, hałasem, kolorem ubrania.
• Opóźniona reakcja emocjonalna – emocje mogą pojawić się dopiero kilka godzin po zdarzeniu.
W obszarze społecznym
• Nadmierna uprzejmość i „dorosłość” – dziecko wydaje się wyjątkowo grzeczne, ale to wynik sztywnego trzymania się zasad.
• Dosłowne przestrzeganie reguł – traktowane jako „upór” lub „nieelastyczność”.
• Silne przywiązanie do jednej osoby zamiast równoległych relacji w grupie.
• Maskowanie przez naśladowanie – dziecko wydaje się typowo funkcjonować, ale to wynik ciężkiej pracy w odgrywaniu roli.
W obszarze sensorycznym i motorycznym
• Nieoczywiste trudności sensoryczne – np. problem tylko z jednym rodzajem tkaniny, specyficzną wysokością dźwięku, czy układem światła w pomieszczeniu.
• Dziwne wybiórcze reakcje – np. dziecko nie reaguje na głośny hałas, ale wpada w panikę na dźwięk chrupania chipsów.
• Niepewność ruchowa – drobne niezgrabności, trudności w sporcie, które nie są ewidentną niepełnosprawnością, ale utrudniają zabawy ruchowe.
• Zachowania samoregulacyjne „ukryte” – np. obgryzanie skórek, skubanie metek, pocieranie ołówka, które wyglądają jak „nawyki”, a są formą stymowania.
W obszarze zainteresowań i rozwoju tożsamości
• Monotematyczne zainteresowania – mogą być społecznie akceptowane (np. piłka nożna, gry komputerowe, konie), więc nie wyglądają „nietypowo”, ale różnią się intensywnością i głębokością.
• Wczesne, nietypowe pytania egzystencjalne – dzieci zastanawiają się nad śmiercią, nieskończonością, sprawiedliwością w wieku, gdy rówieśnicy interesują się zabawkami.
• Tworzenie własnych systemów – np. wymyślone języki, klasyfikacje, uporządkowane kolekcje, których inni nie rozumieją.
W codziennym funkcjonowaniu
• Nadmierna potrzeba rutyn – niewielkie zmiany (np. inna kolejność potraw na talerzu) powodują duży stres.
• Specyficzne nawyki snu i jedzenia – wybiórczość pokarmowa, rytuały przed snem.
• Nieregularna energia – okresy hiperaktywności przeplatane nagłym wyczerpaniem, interpretowane jako „lenistwo” albo „niechęć”.
• Trudności w samoobsłudze przy dobrym poziomie intelektualnym – np. ubieranie się, organizacja rzeczy, punktualność.
Przejawy te często nie są rozpoznawane jako spektrum, bo mogą wyglądać jak „indywidualne cechy charakteru”, „talenty”, „dziwactwa” albo „problemy wychowawcze”.
To sprawia, że wiele osób w spektrum diagnozuje się dopiero w dorosłości.
