24/10/2025
Streszczenie:
Badanie z Nature z sierpnia 2025 roku sugeruje, że lit może być naturalnym „czynnikiem ochronnym” mózgu. Jego brak może sprzyjać rozwojowi choroby Alzheimera, a przywrócenie go (szczególnie w formie orotanu litu) może poprawiać funkcje mózgu i spowalniać neurodegenerację.
Choć to odkrycie budzi duże nadzieje, potrzebne są dalsze badania kliniczne, zanim lit stanie się częścią leczenia lub profilaktyki Alzheimera.
Główne wnioski
1. Zespół badawczy z Harvard Medical School pod kierunkiem profesora Bruce Yankner wykazał, że naturalny poziom litu w mózgu jest znacznie niższy w obszarach kory przedczołowej u osób z łagodną postacią choroby Alzheimera w porównaniu z osobami bez zaburzeń poznawczych.
2. Badacze zmierzyli stężenia 27 pierwiastków/metali w mózgach pobranych pośmiertnie osób zdrowych i chorych na Alzheimera i jedynym, który wykazywał znaczącą różnicę był właśnie lit.
3. Choroba Alzheimera charakteryzuje się odkładaniem w korze mózgowej złogów toksycznego białka beta amyloidu następnie formowania się złogów ufosforylowanego białka tau w neuronach, stanu zapalnego (neurozapalenie), obumierania neuronów i utraty ich funkcji.
4. W obszarach tkanki otaczającej płytki amyloidowe stwierdzono znacznie niższe stężenie litu niż w równoważnych obszarach w mózgach osób bez choroby Alzheimera (bez złogów amyloidu). Jednocześnie płytki amyloidowe zdają się „wiązać” lit — czyli lit jest „wyciągany” z otaczających tkanek.
5. U myszy z genetycznie indukowaną chorobą Alzheimera, gdy dietetycznie wywołano niedobór litu, obserwowano przyspieszenie patologii: zwiększoną ilość złogów amyloidu-β, większe nagromadzenie fosforylowanego tau, aktywację mikrogleju (komórek odpornościowych mózgu) w kierunku prozapalnym, utratę synaps i osłabienie funkcji poznawczych (zadania polegające na wydostaniu się z wodnego labiryntu)
6. W dalszym eksperymencie badacze testowali suplementację różnych soli litu w modelach mysich. klasyczny węglan litu (lithium carbonate) stosowany w dużych dawkach w psychiatrii — nie okazał się skuteczny, gdyż był silnie wiązany przez płytki amyloidowe. Natomiast orotan litu (lithium orotate) wykazywał mniejsze wiązanie z płytkami, co pozwalało na lepszą dostępność litu w tkankach mózgu. Leczenie niską dawką orotanu litu u myszy z genetyczną chorobą Alzheimera lub u starych myszy (bez genetycznej predyspozycji) zapobiegało utracie funkcji poznawczych lub je odwracało.
7. Potencjalne mechanizmy ochronnego działania litu:
- Hamowanie enzymu GSK-3β (glikogenowej syntazy kinazy-3β) – ogranicza patologiczne fosforylowanie białka tau i odkładanie amyloidu-β, kluczowych w chorobie Alzheimera.
- Zwiększanie ekspresji białka Bcl-2 – chroni neurony przed apoptozą (śmiercią komórkową) i stresem oksydacyjnym.
- Aktywacja szlaków neurotroficznych (BDNF, CREB) – wspiera wzrost, różnicowanie i regenerację neuronów.
- Modulacja mikrogleju i redukcja stanu zapalnego – lit tłumi nadmierną aktywację komórek odpornościowych w mózgu.
- Wpływ na gospodarkę wapnia i neuroprzekaźniki – stabilizuje przewodnictwo nerwowe i równowagę
Wnioski z badania:
• Badanie otwiera nową perspektywę: dotychczas wiele terapii koncentrowało się na redukcji amyloidu-β lub tau, podczas gdy tu mamy podejście bardziej „metaboliczne/odżywcze” — niedobór pierwiastka śladowego.
• Jeśli potwierdzi się u ludzi, monitorowanie poziomu litu (lub jego dostępności w mózgu) może stać się narzędziem wczesnej diagnostyki lub decyzji o leczeniu/prewencji.
• Znalezienie formy litu, która nie jest silnie wiązana przez amyloid i może penetrować tkankę mózgową w sposób efektywny, może być kluczem — i tu lithium orotate jest obiecujące (przynajmniej w modelach zwierzęcych).
Ważne ograniczenia i uwagi
• Wyniki pochodzą przede wszystkim z badań pośmiertnych tkanek ludzkich oraz z modeli mysich. Nie wiadomo jeszcze, czy efekty u ludzi będą równie silne i bezpieczne.
• Lit w formie terapeutycznej (węglan litu) znany jest od lat jako lek stabilizujący nastrój w zaburzeniu dwubiegunowym, ale wymaga monitorowania ze względu na potencjalną toksyczność (nerki, tarczyca). Małe dawki orotanu litu mogą tu być alternatywą.
• Nie ustalono jeszcze standardowej dawki „prewencyjnej” litu ani zalecanej formy dla choroby Alzheimera. Wyniki z myszy nie można automatycznie przenieść na ludzi.
• Autorzy sami podkreślają, że to nie „lek cud”, ale raczej potencjalny element szerszego podejścia (prewencja + wczesne leczenie) w chorobie bardzo złożonej.
Co dalej
• Potrzebne są badania kliniczne na ludziach, aby sprawdzić, czy niewielkie ilości litu (np. w formie orotanu) mogą rzeczywiście spowalniać lub zapobiegać chorobie.
• Naukowcy planują też badania nad mechanizmem, w jaki lit wpływa na neurony, mikroglej i tworzenie się złogów amyloidu.
• Będą też analizować dane epidemiologiczne — wcześniejsze obserwacje sugerują, że ludzie mieszkający na terenach z większą ilością litu w wodzie pitnej rzadziej chorują na demencję.