18/08/2025
Szanowni Państwo,
wszyscy słyszeliśmy o odrze, ale zdecydowałam się przybliżyć ogólne informacje na temat tej choroby, zwłaszcza w kontekście spadku wyszczepialności, także w Polsce. Zapraszam.
Odra, wysoce zaraźliwa choroba wirusowa, jest główną przyczyną zachorowań i zgonów na całym świecie, szczególnie w regionach o niskim poziomie wyszczepialności. W 2023 r. na całym świecie odnotowano około 107 500 zgonów z powodu odry, głównie wśród dzieci poniżej 5 roku życia. Przed autoryzacją pierwszej szczepionki przeciwko odrze w 1963 r. w USA odnotowywano szacunkowo od 3 do 4 milionów przypadków odry rocznie, z 400 do 500 zgonami i 48 000 hospitalizacjami. Centra Kontroli i Zapobiegania Chorobom (CDC) ogłosiły, że odra została wyeliminowana w USA w 2000 r. Ostatnie epidemie odry w USA wystąpiły z powodu malejącego poziomu wyszczepialności.
Na dzień 23 lipca 2025 r. zgłoszono w sumie 1319 przypadków, głównie (92%) wśród osób niezaszczepionych lub o nieznanym statusie szczepień; 165 przypadków (13%) wymagało hospitalizacji, a 3 pacjentów zmarło (dwoje niezaszczepionych dzieci w wieku szkolnym i jeden niezaszczepiony dorosły). Na całym świecie wciąż występują liczne ogniska odry.
Odra przenosi się drogą powietrzną, gdy zakażona osoba oddycha, kaszle lub kicha lub przez bezpośredni kontakt z wydzielinami oddechowymi, takimi jak śluz nosowy i ślina. Odra jest wysoce zaraźliwa, z podstawowym współczynnikiem reprodukcji (R0) wynoszącym od 12 do 18, co oznacza, że średnio jedna zakażona osoba może zarazić odrą od 12 do 18 innych osób w podatnej [np. nieszczepionej] populacji. Wirus pozostaje żywy w powietrzu w zamkniętych pomieszczeniach do 2 godzin, zatem jedna zakażona osoba w miejscu publicznym (np. w restauracji, na lotnisku) może prowadzić do wielokrotnego narażenia. Do 90% osób, które nie są odporne, zapada na odrę po narażeniu. Okres inkubacji wynosi od 10 do 14 dni (zakres 7-21 dni), a zakaźność rozpoczyna się 4 dni przed wysypką i trwa około 4 dni.
Początkowy okres prodromalny [objawów wstępnych] odry przypomina objawy innych infekcji wirusowych, z gorączką i złym samopoczuciem, po których następuje katar i zapalenie spojówek. Ogólnie rzecz biorąc, u 60% do 70% pacjentów z odrą rozwijają się plamki Koplika – małe niebiesko-białe zmiany wewnątrz jamy ustnej, które pojawiają się przejściowo 1 do 2 dni przed charakterystyczną wysypką (zdjęcie). Rumieniowata, plamisto-grudkowa wysypka pojawia się 3 do 5 dni po wystąpieniu pierwszych objawów, rozpoczynając się od linii włosów i rozprzestrzeniając się na twarz, tułów i kończyny. Wysypka początkowo blednie, następnie może stać się brązowawa i złuszczać się i utrzymuje się około 1 tygodnia (zdjęcie – infekcja u dziecka i dorosłego).
Dzieci poniżej 5 roku życia, dorośli powyżej 20 roku życia, osoby z obniżoną odpornością i kobiety w ciąży są najbardziej narażone na powikłania odry. Niedożywienie, a zwłaszcza niedobór witaminy A, zwiększa ryzyko powikłań, takich jak biegunka, zapalenie ucha środkowego, utrata słuchu, zapalenie płuc i ślepota z powodu owrzodzeń rogówki i blizn. Rzadkie powikłania obejmują zapalenie mózgu (1 na 1000 przypadków) i podostre stwardniające zapalenie mózgu (7-11 na 100 000 przypadków), śmiertelną chorobę zwyrodnieniową ośrodkowego układu nerwowego, która może wystąpić lata po zakażeniu. Ogólnie rzecz biorąc, 1 do 3 na 1000 osób umiera z powodu odry. Powikłania w czasie ciąży obejmują poronienie, przedwczesny poród, niską masę urodzeniową i martwe urodzenia.
Zakażenie odrą powoduje immunosupresję (spadek odporności) trwającą od 2 do 3 lat, zwiększając ryzyko wtórnych infekcji bakteryjnych i wirusowych.
Nie ma swoistej terapii przeciwwirusowej na odrę; leczenie jest wspomagające. Rybawiryna wykazuje aktywność in vitro [na hodowlach komórkowych] przeciwko wirusowi odry, ale nie została zatwierdzona przez Amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA) do leczenia tej choroby. Amerykańska Akademia Pediatrii zaleca witaminę A wszystkim niemowlętom i dzieciom hospitalizowanym z powodu odry, w dawce zależnej od wieku, podawanej doustnie w 2 dawkach w kolejnych dniach choroby.
Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR) jest bardzo skuteczne i zapewnia odporność na odrę u około 93% osób po 1 dawce oraz u 97% po 2 dawkach.
Dorośli są uznawani za odpornych na odrę, jeśli urodzili się przed 1957 rokiem, otrzymali co najmniej jedną dawkę szczepionki MMR lub mają pozytywny wynik testu na obecność przeciwciał IgG swoistych dla odry. Personel medyczny, studenci i osoby podróżujące za granicę, wszyscy narażeni na większe ryzyko zakażenia, powinni otrzymać 2 dawki szczepionki MMR.
Szczepionka MMR rzadko powoduje poważne działania niepożądane. Do łagodnych działań niepożądanych należą gorączka u 5% do 15% biorców, zwykle 5 do 12 dni po szczepieniu, oraz wysypka u 5% biorców. MMR to szczepionka zawierająca żywy, atenuowany wirus, dlatego jest przeciwwskazana u kobiet w ciąży i osób z ciężkimi niedoborami odporności, na przykład u osób zakażonych wirusem HIV, przyjmujących duże dawki leków immunosupresyjnych lub z historią przeszczepu narządu miąższowego lub niedawnym przeszczepem szpiku kostnego.
