28/07/2024
Sanad waliba 28, julay ayaa ah malinta loo asteeyay malinta Cudurka Cagaarshowga.
Cudurka Cagaarshowga waa cudur dhibaato wayn ku haya bulshada caalamka sidaa darteeda waxaan farintaan idinku soo qoray si bulshada loogu wacyi galiyo khatarta iyo ka hortaga cudurkan halista ah ee sida aamusan dadka u dila.
Sida ay sheegtay hay'adda caafimaadka aduunka ee WHO sanad kasta waxa uu cudurku soo ritaa dad lagu qiyaasay 325 Milyan oo qof aduunka oo dhan iyadoo sanad kasta ay u dhintaan 1.34 milyan oo qof.
*Maxaa keena Cudurka Cagarashowga*
Cudurka cagaarshowga waxaa keena feyrusyo kala duwan kuwaas oo keeno burbur iyo dhaawac ku dhaca unugyada beerka (Hepatitis), feyrusyadaas waxaa ka mid ah: Virus A, B, C oo ah kuwa ugu badan iyo D, E
*NB: waxaa halis ah labada nuuc ee loo yaqano cagarashow nuuca ( B and C)
*Cagaarshowga B (Hepatitis B Virus – HBV)*
Cagaarshowga noocaan waxaa keena feyrus B ( HBV), wuxuuna ka mid yahay kuwa ugu qatarsan. Cudurkan waxa uu keenaa in qofka uu ku noqodo mid wakhti kooban haya (Acute) ama joogta ah ( Chronic). Qiyaastii waxaa cudurkaan qaba aduunyada ama soo marey tiro dhan 2 bilyan oo qof,waxaa cudurkan la nool ama qabta 350 milyan ( Chronic Infection) waxaa sanadkii u dhimata tiro ku dhow hal milyan.
Marku feyruska dhiiga galo ilaa iyo calaamooyinka ka soo ifbaxayaan waxey qaadaneysaa muddo dhan qiyaas ahaan 75 maalmood. wuxuuna leeyahay raagis(Chronic infection).
Cagaarshowga nooca B wuxuu ku gudbaa dhiiga iyo dhecaanka qofka jiran marka uu gaaro dhiiga qofka fiyow sida:-
Hooyada uurka leh oo cunuga u gudbin karta xiliga dhalmada (Perinatal Transmission) xiligaas oo ah kan ugu badan ee raagista yeesha 90%.
Dhiig ku shubid (taasoo waayahan yaraatay).
Cirbid lagu duray qof jiran oo qof kale loo isticmaalo,
Qalabka ama Sakiinta Gar xiirka , madax xiirka oo wadar loo isticmaalo.
Wuxuu ku gudbi karaa galmada (Sexual In*******se).
Wuxu kaloo ku gudbaa daawo dhaqameedka sida:-
Dalqa goynta , qun goynta , ilka bixinta , gudniinka fircooniga , gudniinka raga si wada jir ah ,dhalma dhaqameedka , sarsarmada , toobinta oo intaba qalabka loo isticmaalayo aan la jeermi dilin.
Cagaarshowga nooca B waxaa halis u ah:-
Bukaanada dhiig dareerka qaba (Hemophilia) oo mar kasta dhiig lagu shubo.
Bukaanada kiliyaha ka jiran oo la dhaqo (Renal Dialysis)
Shaqaalaha caafimaadka iyo kuwa sheybaarka
Buukanada HIV qaba oo difaacooda hooseyo.
Waxaa xusid mudan in cagaarshowga B (HBV) oo boqal jeer (100%) ka dhaqso badan yahay HIV xowliga fiditaanka cudurka.
Feyruskan cagaarshowga B 7 maalmood ayuu dibada ku noolaan karaa asagoo waqtigaasku gudin kara cudurka.
Cagaarshoowga C ( Hepatitis C Virus – HCV).
Waxaa keena feyruska cagaarshowga C (HCV), tirade aduunka qabta cagaarshowga nooca C-ga waa 170 ilaa 200 milyan qof ; sanad kaste tirade bukaanka cusub uu ku dhaco waxey gaareysaa 3 – 4 milyan.
Feyruska cagaarshowga nooca C-ga waxaa la helay 1989 , horay waxaa la dhihi jirey (NON A NON B) oo aan ahayn cagaarshowga noocyada A iyo B, taariikhdaas wixii ka h**eeyay , wuxuu aad ugu gudbi jiray dhiiga dadka lagu shubo, asagoo keeni jiray cagaarshowga ka yimaada dhiig ku shubida (Post-transfusion hepatitis).
Wuxuu ku gudbaa dhiiga iyo dhecaanka qofka jiran marka uu gaaro qofka fiyow.
Marku feyruska dhiiga galo ilaa iyo calaamooyinka ka soo ifbaxayaan waxey qaadaneysaa muddo dhan qiyaas ahaan 60 maalmood (45 -180 maalmood).
*Cagaarshowga nooca C (HCV)*
Cagaarshoowga C ( Hepatitis C Virus – HCV).
Waxaa keena feyruska cagaarshowga C (HCV), tirade aduunka qabta cagaarshowga nooca C-ga waa 170 ilaa 200 milyan qof ; sanad kaste tirade bukaanka cusub uu ku dhaco waxey gaareysaa 3 – 4 milyan.
Feyruska cagaarshowga nooca C-ga waxaa la helay 1989 , horay waxaa la dhihi jirey (NON A NON B) oo aan ahayn cagaarshowga noocyada A iyo B, taariikhdaas wixii ka h**eeyay , wuxuu aad ugu gudbi jiray dhiiga dadka lagu shubo, asagoo keeni jiray cagaarshowga ka yimaada dhiig ku shubida (Post-transfusion hepatitis).
Wuxuu ku gudbaa dhiiga iyo dhecaanka qofka jiran marka uu gaaro qofka fiyow.
Marku feyruska dhiiga galo ilaa iyo calaamooyinka ka soo ifbaxayaan waxey qaadaneysaa muddo dhan qiyaas ahaan 60 maalmood (45 -180 maalmood).
Cagaarshowga nooca C (HCV)wuxuu yeeshaa raagis (Chronic Hepatitis) 75% ilaa 80%, khatarta kale uu leeyahay waxaa ka mid ah in calaamooyinkii cudurka badanaa aysan soo If baxin 60% ilaa 80% (Asymptomatic), taas ayaa keentay magaca la siiyay oo ah dilaga aamusan (Silent Killer).
Tallo: Qofwaliba aan wili qaadanin tallallka nuuca B fadlan haqato si uu kahortag wanagsan uu ugu noqdo.
Uga dambayn farintaan gaarsii qofkasta si uu uga warhayo mise uu ufahmo dhibatada iyo waxyelada uu cudurkaan bulshada uu keleyahay
Mahadsanidiin
