07/11/2025
#ยามดม สมุนไพรและการเก็บรักษา
ความรู้สู่ประชาชน
รูปแบบของยาดมสมุนไพรที่พบในท้องตลาด มี 2 ประเภท
1. ยาดมที่ใช้สมุนไพรชิ้นแห้ง เช่น เกสรบัวหลวง กานพลู โกฐ อบเชย ดอกมะลิ พิกุล บุนนาค เป็นต้น ลักษณะเด่น คือ มีกลิ่นหอมแบบแบบธรรมชาติจากสมุนไพรชิ้นแห้งที่เป็นส่วนประกอบ อย่างไรก็ตามเนื่องจากเป็นวัตถุดิบแห้งที่ผ่านกระบวนการตากและผึ่งในอากาศ และมีโอกาสดูดความชื้นจากสิ่งแวดล้อม จึงมีความเสี่ยงต่อการปนเปื้อนเชื้อจุลินทรีย์และรามากกว่า
2. ยาดมที่ใช้น้ำมันหอมระเหยหรือสารสกัด เช่น น้ำมันยูคาลิปตัส เมนทอล การบูร พิมเสน มีข้อดีคือความเสี่ยงต่อการปนเปื้อนจุลินทรีย์ต่ำกว่าเนื่องจากน้ำมันหอมระเหยหลายชนิดมีฤทธิ์ต้านจุลชีพตามธรรมชาติ และกระบวนการผลิตที่ควบคุมได้ง่ายกว่า
ยาดมสมุนไพรจัดเป็นผลิตภัณฑ์สมุนไพร ที่อยู่ภายใต้การควบคุมมาตรฐานของสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ด้านการปนเปื้อนจุลินทรีย์ กำหนดให้ผลิตภัณฑ์ต้องมี จำนวนรวมของเชื้อจุลินทรีย์เจริญเติบโตโดยใช้อากาศ ยีสต์และราอยู่ในเกณฑ์ที่ยอมรับได้ และต้องไม่พบเชื้อก่อโรค ได้แก่
• Clostridium spp. ซึ่งเป็นแบคทีเรียที่พบได้ตามธรรมชาติในดินและฝุ่น จึงมักปนเปื้อนเข้าสู่วัตถุดิบสมุนไพร โดยเฉพาะในขั้นตอน การเก็บเกี่ยว การผึ่ง ตากแห้ง และการเก็บรักษา
• Staphylococcus aureus เป็นเชื้อที่อาศัยอยู่บนผิวหนังและเยื่อบุโพรงจมูกของคน โดยทั่วไป การปนเปื้อนของเชื้อนี้มักสัมพันธ์กับสุขลักษณะส่วนบุคคลของผู้ผลิตและผู้ปฏิบัติงาน
• Pseudomonas aeruginosa เป็นเชื้อที่พบได้ในน้ำและระบบท่อส่งน้ำ การปนเปื้อนจึงมักเกี่ยวข้องกับคุณภาพน้ำที่ใช้ล้างสมุนไพรหรือทำความสะอาดอุปกรณ์ หากไม่มีการฆ่าเชื้ออย่างเหมาะสม
แนวทางการเลือกซื้อยาดมอย่างเหมาะสม ต้องมี ...
1. เลขทะเบียนผลิตภัณฑ์ถูกต้อง เช็คได้ ต้องมีเลขทะเบียน อย. G XX/###
2. ชื่อสถานที่ผลิต สถานที่ผลิตที่มีมาตรฐาน GMP
3. บรรจุภัณฑ์ ภาชนะต้อง ปิดสนิท ไม่รั่ว ไม่ดูดซึมกลิ่น การเขย่าขวดเบา ๆ แล้วมีกลิ่นออกมาภายนอก แสดงว่าปิดผนึกไม่ดี ไม่ควรซื้อ
4. ลักษณะของผลิตภัณฑ์ก่อนใช้ กลิ่นควรชัด สะอาด ไม่เหม็นหืน หากเป็นแบบสมุนไพรแห้ง ไม่ควรใช้หากพบกลิ่นอับ มีฝุ่นผงลอย หรือพบจุด คราบ เส้นใยสีต่างๆ ที่อาจสื่อถึงการเจริญของรา
5. การเก็บรักษาหลังเปิดใช้ที่ดี ควรใช้ให้หมดภายใน 3–6 เดือน และหลีกเลี่ยงการเก็บในรถหรือบริเวณที่มีความร้อนสูง และหลีกเลี่ยงการใช้นิ้วมือสัมผัสกับส่วนผสมภายในยาดมสมุนไพร เพื่อป้องกันการปนเปื้อนของเชื้อจุลินทรีย์ โดยเฉพาะยาดมแบบชิ้นสมุนไพรแห้งจะมีอายุการใช้งานสั้นกว่าเนื่องจากมีโอกาสดูดความชื้นจากอากาศและปนเปื้อนซ้ำได้ง่าย
*เลือกใช้ผลิตภัณฑ์ยาดม หากมีการเก็บรักษาหลังเปิดใช้ที่ดี ควรใช้ให้หมดภายใน 3–6 เดือน ควรดมแต่พอดี หากพบความผิดปกติ เช่นกลิ่นเหม็นหืน จุด หรือ คราบแปลก แนะนำให้หยุดใช้ทันที
💨
ข่าวฝากประชาสัมพันธ์ หน่วยงานในสังกัดสภาเภสัชกรรม
วิทยาลัยเภสัชกรรมสมุนไพรแห่งประเทศไทย
ภายใต้ราชวิทยาลัยเภสัชกรรมแห่งประเทศไทย
#รักและห่วงใยประชาชน
#สภาเภสัชกรรมเคียงข้างประชาชน