03/12/2025
“พื้นที่เดียว แต่ทำหลายหน้าที่”
(FBC มองพื้นที่ตามฟังก์ชัน)
อ้างถึงโพสต์ของ ฝ่าฝุ่น พร้อมแผนที่ วันนี้ (ค่ำ พ3 ธค68) ทำให้เราเห็นอีกครั้งว่า พื้นที่ทุ่งหลาก–ทุ่งนา–พื้นที่ชุ่มน้ำตอนบนของเจ้าพระยา
คือ “พื้นที่เดียวที่ทำงานหลายฤดู”
ฤดูน้ำ → เป็น ทุ่งหลาก รับมวลน้ำ ช่วยปกป้องปทุม–นนท์–กทม.
ฤดูแล้ง → เป็น จุดเสี่ยงไฟ และเป็นแหล่งกำเนิด PM2.5 จากฟาง–ตอซัง
ปลายฤดูไฟ → กลายเป็น ต้นทางฝุ่น ที่ลมตะวันออกพัดสู่กรุงเทพฯ
นี่คือแก่นของ Function-Based Clusters (FBC):
พื้นที่ต้องถูกบริหารตาม “หน้าที่จริง” ไม่ใช่ตามเส้นขอบเขตปกครอง
เพราะถ้าเรารู้หน้าที่ของพื้นที่ เราจะรู้ทันทีว่าต้อง
ปกป้องอะไร / ดูแลอะไร / ห้ามทำอะไร / และลงทุนกับอะไร
พื้นที่เดียวกัน ถ้าไม่วางให้ตรงฟังก์ชัน
รัฐก็ต้องเสียค่าแก้ปัญหา สามรอบ — น้ำ, ไฟ, ฝุ่น
ทั้งที่จะแก้ทีเดียวให้ครบก็ทำได้
•••
“โซนเปราะบาง” และ RBC: ความเสี่ยง 3 ฤดู
พื้นที่ในภาพของ ฝ่าฝุ่น (ค่ำ พ3 ธค68) คือ “โซนเปราะบาง” ตามนิยามของ Risk-Based Clusters (RBC) เพราะมีความเสี่ยงซ้อนกันหลายชั้นในพื้นที่เดียว:
RBC–F (Fire): ฤดูแล้ง ความชื้นต่ำ ไฟปะทุไวและลุกลามเร็ว
RBC–A (Air Quality): ปลายฤดูแล้ง ลมนิ่ง BLH ต่ำ → ฝุ่นสะสมหนัก
RBC–W (Water): ต้นฤดูฝน น้ำมาก ลุ่มเจ้าพระยาตอนบนต้องรับน้ำแทนเมืองใหญ่
พื้นที่ที่มี “ความเสี่ยงสามฤดู” แบบนี้
ถ้าบริหารแบบแยกกรม–แยกหน่วยงาน
ปัญหาก็จะวนซ้ำ: น้ำท่วม–ไฟลุก–ฝุ่นเข้ากรุงเทพฯ
แต่ถ้าเข้ากระบวนการ RBC จะเห็นความเสี่ยงเชื่อมโยงกัน
รู้ว่าต้อง “ลดเชื้อไฟ”, “จัดการฟาง”, “ควบคุมการเผา”,
และ “เตรียมพื้นที่หลาก” ล่วงหน้าในลำดับเวลาที่ถูกต้อง
การรู้ความเสี่ยงตามฤดู = คีย์ในการจัดการเชิงพื้นที่ที่ได้ผลจริง
•••
บูรณาการ ไฟ–น้ำ–ฝุ่น = ประโยชน์ 3 ต่อ
เมื่อเรานำ FBC + RBC มาวางบนพื้นที่ที่ ฝ่าฝุ่น (ค่ำ พ3 ธค68) ชี้ให้เห็น
จะเกิดประโยชน์ 3 ต่อที่คุ้มค่ากว่ามาตรการเดี่ยวหลายเท่า:
ลดไฟ — จัดการฟางและเชื้อเพลิงล่วงหน้า
มีเส้นทางดับไฟ เครื่องมือ และหมู่บ้านเฝ้าระวังตามคลัสเตอร์เสี่ยง
ลดฝุ่น — ลดไฟเท่ากับลด PM2.5 โดยตรง
ฝุ่นจากพื้นที่เปราะบางจะไม่ถูกพัดลงมากรุงเทพฯในวันที่อากาศปิด
ลดน้ำท่วม — ทุ่งหลากกลับมาทำงานเต็มประสิทธิภาพ
เป็นพื้นที่ buffer ของทั้งลุ่มน้ำ ไม่ใช่พื้นที่เสี่ยงใหม่ที่สร้างโดยคน
ยังได้ประโยชน์เพิ่มคือ
รายได้ใหม่ของเกษตรกรจากฟาง–ชีวมวล
และต้นทุนของรัฐลดลง เพราะแก้ปัญหา “สามระบบ” ด้วยแผนเดียว
นี่คือการจัดการเชิงพื้นที่แบบ “บูรณาการจริง”
ที่ผมเชื่อว่าประเทศไทยต้องเริ่มอย่างเป็นระบบตั้งแต่ปีนี้