28/10/2025
สารปนเปื้อนจากผลิตภัณฑ์สมุนไพร: ต้องทำอย่างไรให้ "เท่าทัน" และปลอดภัย
ข่าวการตรวจพบการปนเปื้อนเชื้อจุลินทรีย์ในผลิตภัณฑ์สมุนไพรที่มีชื่อเสียงและใช้กันอย่างแพร่หลาย อย่าง "ยาดมผสมสมุนไพร ตราหงส์ไทย" ตามประกาศของสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) เมื่อเร็วๆ นี้ ได้สร้างความตื่นตัวและข้อกังวลให้กับผู้บริโภคเป็นอย่างมาก
เหตุการณ์นี้สะท้อนให้เห็นความจริงที่ว่า แม้ผลิตภัณฑ์นั้นจะมาจาก "ธรรมชาติ" หรือ "สมุนไพร" ก็ไม่ได้หมายความว่าจะ "ปลอดภัย" 100% เสมอไป ภัยเงียบที่เรียกว่า "สารปนเปื้อน" (Contaminants) คือสิ่งที่ผู้บริโภคอย่างเราต้องรู้เท่าทัน
บทความนี้จะพาไปเจาะลึกว่าสารปนเปื้อนในผลิตภัณฑ์สมุนไพรคืออะไร อันตรายอย่างไร และเราจะมีวิธีป้องกันตนเองได้อย่างไร
ภัยร้ายที่มองไม่เห็น: สารปนเปื้อนในสมุนไพรมีอะไรบ้าง?
คำว่า "สมุนไพรผิดมาตรฐาน" จากการปนเปื้อน ไม่ได้มีแค่เชื้อจุลินทรีย์ แต่ยังรวมถึงภัยร้ายอื่นๆ ที่อาจแฝงตัวมาในกระบวนการผลิตตั้งแต่ต้นน้ำจนถึงปลายน้ำ
การปนเปื้อนเชื้อจุลินทรีย์ (Microbial Contamination)
นี่คือกรณีที่เกิดขึ้นกับยาดมตราหงส์ไทย ซึ่งตรวจพบเชื้อแบคทีเรีย ยีสต์ และรา เกินค่ามาตรฐานที่กำหนด
อันตราย: เชื้อเหล่านี้สามารถก่อให้เกิดการติดเชื้อ โดยเฉพาะในผู้ที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง เด็ก หรือผู้สูงอายุ หากสัมผัสกับผิวหนังที่เป็นแผล หรือสูดดมเข้าไปในระบบทางเดินหายใจ อาจทำให้เกิดการอักเสบหรือติดเชื้อรุนแรงได้ นอกจากนี้ เชื้อราบางชนิดยังสามารถสร้างสารพิษ (Mycotoxins) ที่เป็นอันตรายต่อร่างกายในระยะยาว
การปนเปื้อนโลหะหนัก (Heavy Metal Contamination)
สมุนไพรที่ปลูกในดินหรือแหล่งน้ำที่ปนเปื้อน อาจดูดซับโลหะหนักอันตราย เช่น ตะกั่ว, ปรอท, สารหนู, และแคดเมียม
อันตราย: โลหะหนักเหล่านี้จะสะสมในร่างกาย เมื่อถึงระดับหนึ่งจะทำลายอวัยวะสำคัญอย่าง ตับ ไต และระบบประสาท
การปนเปื้อนยาฆ่าแมลง (Pesticide Contamination)
เกิดจากการเพาะปลูกที่ใช้สารเคมีเกินความจำเป็น และขาดการควบคุมการชะล้างสารพิษตกค้างก่อนนำมาแปรรูป
อันตราย: ก่อให้เกิดผลกระทบทั้งแบบเฉียบพลัน (คลื่นไส้ อาเจียน) และแบบเรื้อรัง (รบกวนการทำงานของฮอร์โมน, เพิ่มความเสี่ยงของโรคมะเร็ง)
การปนปลอมด้วยยาสมัยใหม่ (Adulteration)
เป็นความตั้งใจของผู้ผลิตที่ลักลอบเติมยาสมัยใหม่ลงไปในยาสมุนไพรเพื่อให้ออกฤทธิ์รวดเร็วทันใจ เช่น การเติมสเตียรอยด์ในยาลูกกลอนแก้ปวดเมื่อย หรือการเติมยาซิลเดนาฟิล (ไวอากร้า) ในยาสมุนไพรเพิ่มสมรรถภาพทางเพศ
อันตราย: เป็นอันตรายอย่างยิ่งยวด เพราะผู้บริโภคอาจได้รับยาเกินขนาด หรือยาที่ "ตีกัน" กับยาประจำตัวที่ใช้อยู่ จนถึงขั้นเสียชีวิตได้
💡 How-to: 7 ข้อปฏิบัติ "เลือก-ใช้" สมุนไพรอย่างไรให้ปลอดภัย
ในเมื่อความเสี่ยงมีอยู่รอบด้าน การเป็นผู้บริโภคที่ "เท่าทัน" จึงเป็นเกราะป้องกันที่ดีที่สุด
ตรวจสอบเลขทะเบียน อย. (สำคัญที่สุด)
ผลิตภัณฑ์สมุนไพรที่ถูกกฎหมาย ต้องมีเลขทะเบียนตำรับยาแผนโบราณ หรือเลขที่ใบรับจดแจ้ง (เช่น G 309/62 ในข่าว) แสดงบนฉลากอย่างชัดเจน นี่คือด่านแรกที่การันตีว่าผลิตภัณฑ์ได้ผ่านการพิจารณาจาก อย. แล้ว
ข้อควรรู้: แม้มีเลข อย. แต่ก็อาจเกิดปัญหา "ผิดมาตรฐาน" ในการผลิตล็อตหลังๆ ได้ (อย่างในกรณีข่าว) ดังนั้น การติดตามข่าวสารจาก อย. จึงยังจำเป็น
ซื้อจากแหล่งที่น่าเชื่อถือ
หลีกเลี่ยงการซื้อผลิตภัณฑ์จากแผงลอย ตลาดนัด หรือร้านค้าออนไลน์ที่ไม่ระบุตัวตนชัดเจน ควรซื้อจากร้านขายยาที่มีเภสัชกร, คลินิกการแพทย์แผนไทยที่มีใบอนุญาต หรือร้านค้าสมัยใหม่ (Modern Trade) ที่ตรวจสอบย้อนกลับได้
สังเกต "บรรจุภัณฑ์" และ "ลักษณะผลิตภัณฑ์"
บรรจุภัณฑ์ต้องปิดสนิท ไม่ฉีกขาด บุบสลาย
ตัวผลิตภัณฑ์ต้องไม่มีลักษณะผิดปกติ เช่น สีเปลี่ยน, กลิ่นเหม็นหืน, มีความชื้น, หรือเห็นการเจริญเติบโตของเชื้อราด้วยตาเปล่า (โดยเฉพาะในยาดม ยาหม่อง หรือสมุนไพรบดผง)
อ่านฉลากอย่างละเอียด
ต้องระบุชื่อผลิตภัณฑ์, ส่วนประกอบ, เลขที่ผลิต (Lot. No.), วันผลิต (Mfg.), และวันหมดอายุ (Exp.) ชัดเจน หากไม่มีข้อมูลเหล่านี้ ให้สงสัยไว้ก่อนว่าเป็นผลิตภัณฑ์ที่ไม่ได้มาตรฐาน
อย่าหลงเชื่อคำโฆษณาอวดอ้าง "เกินจริง"
สมุนไพรไม่ใช่ยา "วิเศษ" ที่รักษาได้สารพัดโรค หากพบโฆษณาที่อ้างว่า "หายขาด", "เห็นผลทันที", "ดีกว่ายาทุกชนิด" ให้สันนิษฐานได้เลยว่าอาจมีการปนปลอมยาอันตราย
ติดตามข่าวสารจาก "อย."
อย. มีการสุ่มตรวจผลิตภัณฑ์ในท้องตลาดอย่างต่อเนื่อง การติดตามประกาศเตือนภัยผลิตภัณฑ์สุขภาพ (ทั้งยา, อาหาร, และสมุนไพร) จะช่วยให้เรารู้เท่าทันและหลีกเลี่ยงผลิตภัณฑ์ที่มีปัญหาได้ทันท่วงที
ปรึกษาผู้เชี่ยวชาญ
หากไม่แน่ใจในผลิตภัณฑ์ หรือต้องการใช้สมุนไพรเพื่อการรักษาโรค ควรปรึกษาแพทย์แผนปัจจุบัน, แพทย์แผนไทยประยุกต์, หรือเภสัชกร เพื่อความปลอดภัยและประสิทธิภาพสูงสุด
บทสรุป
ผลิตภัณฑ์สมุนไพรมีคุณประโยชน์มหาศาลหากใช้อย่างถูกต้องและผลิตอย่างมีมาตรฐาน ข่าวการตรวจพบการปนเปื้อนในครั้งนี้ จึงเป็นเครื่องย้ำเตือนว่า "ธรรมชาติ" ต้องมาคู่กับ "มาตรฐานการผลิต" (GMP) และความปลอดภัยของผู้บริโภคต้องมาก่อนเสมอ
การเป็นผู้บริโภคที่ชาญฉลาด ไม่เพียงแค่ "เลือกซื้อ" แต่ต้อง "ตรวจสอบ" และ "ติดตาม" ข้อมูลข่าวสารอยู่เสมอ เพื่อให้เราสามารถใช้ประโยชน์จากสมุนไพรได้อย่างปลอดภัยและยั่งยืนอย่างแท้จริง
