01/12/2025
🧠 ภาวะสิ้นยินดี (Anhedonia)
หนึ่งในอาการของโรคซึมเศร้าที่ “เปลี่ยนโลกทั้งใบ” ทำให้รู้สึกว่าความสุขหายไปหมด และเลิกทำกิจกรรมแทบทุกอย่าง แม้แต่สิ่งที่เคยชอบ
(Loss of interests: หนึ่งใน major criteria ของการวินิจฉัย)
แต่รายละเอียดของอาการนี้อาจต่างกันไปในแต่ละคน เพราะวงจรประเมินความพอใจในสมองมีหลายชุด ทำงานซับซ้อน คนไข้แต่ละคนจึงเล่าอาการออกมาไม่เหมือนกัน บางคนเป็นครบหลายแบบพร้อมกันด้วย
—————————————-
1️⃣ วงจรรางวัล (Reward system – VTA → NAcc)
เซลล์ประสาทจากก้านสมอง (VTA) ส่ง dopamine
ไปกระตุ้นศูนย์ประสานแรงจูงใจ (NAcc)
ซึ่งเป็นวงจรที่ถูกกล่าวถึงมากที่สุด
หน้าที่หลัก
✔️ ทำให้เรารู้สึกพอใจ
✔️ ทำให้ “อยากทำอีก”
✔️ เป็นหัวใจของแรงจูงใจ (motivation)
เมื่อวงจรนี้ทำงานน้อยลงแบบที่พบในโรคซึมเศร้า
→ ทำอะไรก็ไม่รู้สึกพอใจเหมือนเดิม
→ แม้กิจกรรมที่เคยชอบก็ “ดีใจไม่ขึ้น”
→ แรงจูงใจในการทำซ้ำหายไป
—————————————
2️⃣ ศูนย์ประเมินคุณค่าของรางวัล (Orbitofrontal Cortex – OFC)
OFC คือจุดที่คอย “ตีราคา” ให้กับสิ่งที่เราทำ
ว่าคุ้มไหม? ให้ความรู้สึกดีมากกว่าอย่างอื่นไหม?
ในโรคซึมเศร้า OFC มักทำงานต่ำลง หรือประเมินมูลค่ารางวัลผิดเพี้ยน
→ ทุกอย่างดูไม่คุ้ม
→ ไม่มีสิ่งไหน “ดูดึงดูด” พอที่จะลงมือทำ
→ จึงไม่เลือกทำอะไรเลย เพราะรู้สึกว่ามันเหมือนกันหมด
—————————————
3️⃣ วงจรกดความพอใจ (Antireward system – Lateral Habenula)
หน้าที่หลักของส่วนนี้คือกดการทำงานวงจรรางวัลในข้อ 1
และลดแรงจูงใจเมื่อสมองตีความว่าสิ่งนั้นไม่ดีหรือไม่คุ้ม (negative prediction error)
ปกติมันช่วยให้เราหยุดทำสิ่งที่อาจเป็นภัย เพื่อให้โฟกัสกับการเอาตัวรอด
แต่ในโรคซึมเศร้า LHb มักทำงานมากเกินไป
→ จำลองโลกให้เต็มไปด้วยสัญญาณลบ
→ คาดการณ์ล่วงหน้าว่า “ยังไงก็ไม่ดีแน่”
→ เลยไม่เริ่มทำอะไรตั้งแต่แรก
—————————————
แม้กลไกจะต่างกัน แต่ผลลัพธ์คล้ายกัน
คือ เลิกทำกิจกรรมทุกอย่างที่เคยทำ
✔️ บางคน “อยากทำแต่ทำไม่ลง” (motivation deficit)
✔️ บางคน “ทำแล้วก็ไม่รู้สึกดี” (hedonic deficit)
แต่อาการนี้ ดีขึ้นได้เมื่อได้รับการรักษาค่ะ
ทั้งยา ทั้งจิตบำบัด และการฟื้นสมองด้วยกิจกรรมที่เหมาะสม เช่น ออกกำลังกาย
