08/08/2025
ข้อควรระวัง ในการใช้ยาเหน็บริดสีดวงทวาร (hemorrhoidal suppository)
ยาเหน็บริดสีดวงทวาร มักประกอบด้วยตัวยาหลายชนิด เช่น hydrocortisone, phenylephrine, lidocaine และสารสมานผิวอื่น ๆ ซึ่งออกฤทธิ์ร่วมกันเพื่อลดอาการปวด คัน บวม หรือมีเลือดออกจากโรคริดสีดวงทวาร อย่างไรก็ตาม หากใช้ยาโดยไม่เหมาะสม อาจส่งผลกระทบต่อเยื่อบุทวารหนัก หรือก่อให้เกิดผลข้างเคียงต่อระบบร่างกายโดยรวมได้
1. ควรตรวจสอบก่อนใช้ยาเหน็บริดสีดวงทวาร
- ผู้ใช้ควรอ่านฉลากยาอย่างละเอียด เพื่อศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับส่วนประกอบของยา ข้อห้ามใช้ และวันหมดอายุ
- หลีกเลี่ยงการใช้ทันทีในกรณีที่มีอาการเลือดออกสด มีหนอง หรือสงสัยภาวะมะเร็งลำไส้ใหญ่ โดยควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้ยาในทุกกรณี
- แนะนำว่าในผู้ที่มีภาวะเฉพาะ เช่น เด็ก สตรีตั้งครรภ์ หญิงให้นมบุตร ผู้ป่วยโรคหัวใจ ความดันโลหิตสูง หรือเบาหวาน ควรได้รับคำแนะนำจากแพทย์หรือเภสัชกรก่อนใช้ยาเหน็บชนิดนี้
2. แนวทางการเก็บรักษายาเหน็บริดสีดวงทวาร
- ควรเก็บยาในอุณหภูมิต่ำกว่า 25 °C หรือในตู้เย็น หากมีระบุไว้บนฉลาก เพื่อป้องกันการละลายของยา
- หลีกเลี่ยงการเก็บยาในที่ที่มีแสงแดดส่องถึงหรือมีความร้อนสูง และควรเก็บยาให้พ้นมือเด็ก เพื่อความปลอดภัยในการใช้ยา
3. การเตรียมตัวและวิธีใส่ยาเหน็บริดสีดวงทวารอย่างปลอดภัย
- ก่อนใช้ยา ควรล้างมือให้สะอาดด้วยสบู่และน้ำ แล้วสวมถุงมือหรือปลอกนิ้วชนิดใช้แล้วทิ้งเพื่อความถูกสุขลักษณะ
- แนะนำให้นอนในท่าตะแคงซ้าย งอสะโพกและเข่า (left lateral position) หรือท่า knee‑chest เพื่อให้ทวารหนักอยู่ในแนวตรงกับสะดือ
- ชโลมปลายยาเล็กน้อยด้วยสารหล่อลื่นชนิดละลายน้ำ (water-based lubricant)
- จากนั้น ค่อย ๆ ดันปลายมนของยาเข้าสู่ทวารหนักตามแนวตรงไปยังสะดือ ลึกประมาณ 3–4 นิ้ว (ในผู้ใหญ่) โดยหลีกเลี่ยงการดันยาผ่านก้อนอุจจาระ
- เมื่อเหน็บยาเรียบร้อยแล้ว ควรหนีบก้นไว้ประมาณ 2–3 นาที จากนั้นนอนนิ่งพักอย่างน้อย 15 นาที และหลีกเลี่ยงการเบ่งถ่ายหรือออกกำลังกายอย่างหนักภายใน 1 ชั่วโมงหลังการเหน็บยา
4. การจำกัดระยะเวลาและความถี่ในการใช้ยาเหน็บริดสีดวงทวาร
- ตำรับยาที่มีส่วนผสมของ corticosteroid เช่น hydrocortisone suppository ไม่ควรใช้ติดต่อกันเกิน 7 วัน เนื่องจากอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการฝ่อของเยื่อบุทวารหนัก (mucosal atrophy) และการดูดซึมของยาเข้าสู่กระแสเลือด ซึ่งอาจกดการทำงานของระบบ HPA axis ได้ โดยเฉพาะในเด็กและผู้สูงอายุ
- ส่วนตำรับที่มี phenylephrine อาจกระตุ้นให้หัวใจเต้นเร็วหรือความดันโลหิตสูงขึ้น ผู้ที่มีโรคหัวใจหรือใช้ยากลุ่ม MAOI (monoamine oxidase inhibitors) ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาในกลุ่มนี้
5. ผลข้างเคียงที่ควรหยุดใช้ยาและรีบพบแพทย์
- ควรหยุดใช้ยาเหน็บริดสีดวงทวารและปรึกษาแพทย์ทันที หากมีอาการดังต่อไปนี้
- แสบร้อน คัน ปวดเพิ่มขึ้น บวม ผิวหนังบริเวณทวารหนักถลอก
- มีเลือดออกหรือมีมูกปนเลือดจากทวารหนัก
- มีไข้ หนาวสั่น หรืออาการไม่ดีขึ้นภายใน 7 วันหลังเริ่มใช้ยา
- มีอาการใจสั่น ปวดศีรษะรุนแรง หรือความดันโลหิตสูงผิดปกติ โดยเฉพาะในกรณีที่ใช้ยาที่มีฤทธิ์หดหลอดเลือด (vasoconstrictor)
6. ปฏิสัมพันธ์กับโรคประจำตัวและยาอื่น
- Phenylephrine อาจทำให้ความดันโลหิตเพิ่มสูงขึ้น จึงควรใช้ด้วยความระมัดระวังในผู้ป่วยโรคความดันโลหิตสูง
- Corticosteroid อาจส่งผลให้ระดับน้ำตาลในเลือดเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะในผู้ป่วยเบาหวาน ควรเฝ้าระวังระดับน้ำตาลอย่างใกล้ชิด
- ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาเหน็บชนิดต่าง ๆ พร้อมกันหลายชนิดในช่วงเวลาเดียวกัน เพราะอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการระคายเคืองหรือทำลายเยื่อบุทวารหนัก
7. แนวทางการทิ้งยาที่ไม่ได้ใช้งาน
- ห้ามทิ้งลงในโถส้วมหรือท่อระบายน้ำ เพราะอาจก่อให้เกิดมลภาวะต่อสิ่งแวดล้อม
สรุป
- การใช้ยาเหน็บริดสีดวงทวารอย่างถูกวิธี ภายใต้ระยะเวลาที่เหมาะสม พร้อมกับการสังเกตอาการผิดปกติอย่างใกล้ชิด จะช่วยลดความเสี่ยงจากการใช้ยาและเพิ่มประสิทธิภาพในการรักษา
- หากมีข้อสงสัย ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนใช้ยาเสมอ
เอกสารอ้างอิง
1. Lohsiriwat V. Hemorrhoids: from basic pathophysiology to clinical management. World J Gastroenterol. 2012;18(17):2009-17.
2. Sun Z, Migaly J. Review of hemorrhoid disease: presentation and treatment. Clin Colon Re**al Surg. 2016;29(1):22-9.
3. Mott T, Latimer K, Edwards C. Hemorrhoids: diagnosis and treatment options. Am Fam Physician. 2018;97(3):172-9.
4. Healthline Editorial Team. Re**al suppository: positions, tips, side effects. Healthline. 2019.
5. Wisconsin Technical College System. Checklist for re**al medication administration. Nursing Skills. 2023.
6. American Society of Health-System Pharmacists. Re**al suppositories. SafeMedication.org. 2022.
7. Medscape Drugs & Diseases. Hemorrhoids – treatment & management. Medscape. 2022.
8. Cleveland Clinic. Phenylephrine re**al suppository. Cleveland Clinic. 2025.
9. Dhar S, Seth J, Parikh D. Systemic side effects of topical corticosteroids. Indian J Dermatol. 2014;59(5):460-4.
10. Cohee MW, Hurff A, Gazewood JD. Benign anore**al conditions: evaluation and management. Am Fam Physician. 2020;101(1):24-33.
