26/05/2020
😴
ยานอนหลับ เลือกใช้ตัวไหน
หลับได้พอดีๆ ไม่แฮ้งค์?
“เซ็งชีวิตค่ะ อยากหลับสบายๆ ไม่เครียด คุณเภสัชจ่าย #ยานอนหลับ ให้หน่อยได้ไหมคะ?”
หากต้องกินไปนานๆแล้ว ผลข้างเคียงของยาจะเป็นอันตรายมั้ย?
เป็นชุดคำถามยอดนิยมอีหลีที่คนไข้หลายรายที่นอนไม่หลับจากสรรพสาเหตุ มาถามเภสัชหนุ่มหล่อ ขอทบทวนอีกครั้งว่า ตามกฎหมายยานอนหลับที่แท้จัดเป็นยาตามแพทย์สั่ง ไปตามหาซื้อมาเองไม่ได้ครับ เรามาลองดูว่า หากเราต้องจำเป็นใช้จริงๆ มียาตัวไหนที่ช่วยให้หลับได้บ้าง
#ยานอนหลับคืออะไร? มีตัวไหนมั่ง?
ที่เรียกว่ายานอนหลับ เป็นสารเคมีที่ทำให้เราหลับได้ง่าย เนื่องจากยาไปออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทส่วนกลาง จึงมีฤทธิ์คลายความกังวล ระงับประสาท ทำให้หลับ บางตัวมีฤทธิ์ช่วยคลายกล้ามเนื้อ ยับยั้งอาการชักได้อีกด้วย ตามทฤษฎีแล้วยานอนหลับที่ดีต้องให้ผลนอนหลับเร็ว นอนหลับนานขึ้น ตื่นกลางคืนน้อยลง และสดชื่นหลังจากตื่น แล้วแต่กลุ่มคนไข้โรคนอนหลับที่ต่างกันไป
แต่ในทางเภสัชวิทยาเรามีการแบ่งกลุ่มยานี้ ออกมาได้เป็น
1. ยากลุ่ม
เป็นกลุ่มยาที่ใช้บ่อยที่สุดเนื่องจากให้ผลการรักษาดี โดยทั่วไปให้ผลผลข้างเคียงไม่มากและอัตราการติดยาก้อน้อย กลไกของยา คือในขนาดยาต่ำๆใช้เป็นยาต้านความวิตกกังวล (antianxiety) ขนาดยาที่สูงขึ้นไป จะเป็นยานอนหลับ (Hypnotics) และในขนาดยาที่สูงมากจะทํา ให้ผู้ป่วยเกิดภาวะกึ่งสลบ (Stupor) เช่นยังรับรู้การเจ็บปวดซึ่งไม่เหมือนการสลบจริง
พอเรากินเข้าไปแล้วจะไปมีผลต่อการออกฤทธิ์ต่อระบบการนอนหลับตามธรรมชาติ คือ ไปลด sleep latency เพิ่ม threshold ของการนอนหลับ ทำให้ตื่นยากขึ้น ยาจะไปเพิ่มช่วงการหลับของ stage2 และ ลด stage 3 และลด stage 4 (รายละเอียด ขบวนการนอนหลับปุ๋ย ผมเขียนให้แล้วใน แหล่งข้อมูลข้างล่างครับ) ที่เป็นช่วงของการละเมอและฝันร้ายของการนอนหลับ
ผลรวมที่เกิดขึ้น คือ เราจะนอนหลับเร็วไดเขึ้น ลดจํานวนครั้งของการตื่นกลางดึก และนอนหลับได้นานขึ้น จึงนอนหลับสนิทและสดชื่นจากการตื่น
ชื่อยาสามัญกลุ่มนี้ได้แก่
Chlordiazepoxide (Librium, Elenium),
Diazepam (va**um, Paxate, Zepaxid),
Oxazepam (serax),
Flurazepam (Dalmadorm),
Nitrazepam (Mogadon),
Clorazepate (Tranxene),
Temazepam (Levanxol), Medazepam (Nobrium)
และ Prazepam (Prasepine)
ขอเตือนอีกครั้งว่า ตามกฎหมายแล้วยากลุ่มนี้ จัดว่าเป็นวัตถุออกฤทธิ์ต่อจิตและประสาท (Psychotropic Substances) หมายถึงวัตถุที่เป็นยา หรือไม่ใช่ยาที่ออกฤทธิ์เจาะจงต่อระบบจิตและประสาท สามารถเปลี่ยนสภาพอารมณ์และจิตใจของผู้ที่ได้รับวัตถุออกฤทธิ์เหล่านี้ ดังนั้นวัตถุออกฤทธิ์เหล่านี้ถึงแม้มีประโยชน์ทางการแพทย์มากมาย แต่โทษที่เกิดขึ้นหากใช้ไม่ถูกต้องก็มหาศาลเช่นกัน ดังนั้นการใช้วัตถุออกฤทธิ์จึงควรอยู่ในความดูแลของแพทย์อย่างใกล้ชิด และต้องได้รับการกำกับดูแลอีกระดับหนึ่งจากกระทรวงสาธารณสุข
ที่แตกต่างกันในยากลุ่มนี้คือ แบ่งตามการออกฤทธิ์เป็นสองแบบคือ
1.1 ยากลุ่มออกฤทธิ์ระยะสั้น short acting
ได้แก่ยา lorazepam , alprazolam , triazolam ยากลุ่มนี้จะออกฤทธิ์ช่วยให้หลับได้เร็ว และตัวยาเองกระจายอยู่ในกระแสเลือดในระยะเวลาสั้นๆ จึงใช้กับคนที่เริ่มต้นหลับยาก และอยากหลับเร็วๆ ตื่นเร็วๆมาในเวลาที่ต้องการ ไม่ทำให้เกิดอาการง่วงนอน หรือที่เรียกกันเล่นๆว่าแฮงค์
1.2 ยากลุ่มออกฤทธิ์ระยะยาว long acting
สารเคมีของยาในกลุ่มนี้จะออกฤทธิ์เนิ่น จะอยู่ในกระแสเลือดเป็นเวลานาน เหมาะสําหรับผู้ที่มีความกังวลอยู่ตลอดเวลา มีความกังวลระหว่างวัน หรือผู้ที่ตื่นนอนกลางดึกหลาย ๆ ครั้ง
ยาจะออกฤทธิ์อย่างอ่อน ๆ ช้า ๆ และครอบคลุมเวลานาน ทําให้เกิดภาวะอารมณที่ราบเรียบนิ่งๆ ช่วยระงับความวิตกกังวลและออกฤทธิ์เป็นยานอนหลับ เมื่อยาออกฤทธิ์ได้ถึงระดับ
ข้อดีคือ กินยาเพียง วันละครั้ง ได้แก่ diazepam, flurazepam และ quazepam ยากลุ่มนี้ใช้กับพวกตื่นกลางดึก หรือหลับๆตื่นๆ ช่วยให้คนไข้หลับได้นาน ไม่ตื่นบ่อย
ข้อควรระวังของยากลุ่มนี้
o การให้ยากลุ่มนี้ต้องระวังในผู้สูงอายุ ควรจะได้ในขนาดครึ่งหนึ่งของคนปกติ และควรจะได้ยาที่ออกฤทธิ์ระยะสั้น
o ยานี้ไม่ควรให้ในคนท้องและเลี้ยงบุตรด้วยนมแม่เพราะยาจะผ่านไปสู่ลูกได้
o ผู้ป่วยที่รับประทานยาเป็นเวลานานและหยุดยาทันที อาจจะมีอาการนอนไม่หลับและเกิดร่วมกับอาการอย่างอื่น เช่นอาหารไม่ย่อย เหงื่อออก ใจสั่น ในรายที่เป็นรุนแรงอาจจะมีภาพหลอน อาการหยุดยาจะเป็นประมาณ 1-3 สัปดาห์ สำหรับอาการหยุดยาที่ไม่รุนแรงอาจจะเป็นแค่ 1-2 วัน กรณีต้องการหยุดยา ให้ค่อยๆ ลดขนาดยาลงไม่ควรหยุดยาทันทีเพราะ หากหยุดยาทันทีอาจทําให้เกิดอาการขาดยาหรือถอนยาได้
o การใช้ยานอนหลับไปนานอาจทําให้เกิดอาการติดยาได้ ยานอนหลับควรใช้ระยะสั้นไม่ควรให้ระยะยาว แต่บางรายก็มีความจำเป็นต้องให้ระยะยาวโดยมากไม่ควรให้เกิน 4 สัปดาห์
o ไม่ควรดื่มสุราขณะใช้ยานี้ หากใช้ยากล่อมประสาทหรือยานอนหลับร่วมกับแอลกอฮอล์ จะเสริมฤทธิ์ ทำให้ยาออกฤทธิ์ได้นานขึ้น มากขึ้น หรือบางรายที่รุนแรง อาจการกดการหายใจทำให้เสียชีวิตได้
2. ยากลุ่ม Non-Benzodiazepine Hypnotics
เป็นยานอนหลับอีกกลุ่มนึงชนิด ที่ได้ผลค่อนข้างดีได้แก่ Zolpidem, Zopiclone ไม่ค่อยมีอาการดื้อยา และไม่ค่อยมีอาการติดยา ผลข้างเคียงของยาไม่มากนัก เป็นยาที่เป็นทางเลือกอีกทางหนึ่ง
3. ยากลุ่ม Antidepressants
หรือบางทีเรียกว่า ยาคลายกังวล ยาแก้เครียด ความจริงแล้ว ในทางเภสัชวิทยา เราจัดว่าเป็นยาในกลุ่มยาแก้โรคซึมเศร้า จริงๆแล้ว เราแนะนำให้ใช้กับคนไข้กลุ่มที่อาการนอนไม่หลับที่พบร่วมกับภาวะซึมเศร้า ยาใหม่ในกลุ่มนี้ที่ได้ผลดีได้แก่ trazodone, nefazodone และ paroxetine
4. ยากลุ่มอื่นๆ
ที่นิยมมากที่สุด ใช้เป็นยาช่วยหลับระยะสั้นๆ ที่พอหาซื้อได้จากร้านยา ก้อได้แก่กลุ่ม ยาแก้แพ้ที่จริงๆแล้ว จะมีผลข้างเคียงที่ทำให้ง่วงซึม จึงนำฤทธิ์ดังกล่าวมาช่วยให้หลับ แต่ไม่ได้หมายความว่าจะได้ผลในคนไข้ทุกรายไป แวะขอคำปรึกษาของยากลุ่มนี้ก่อนใช้ได้จากเภสัชกรร้านยาทันทีเลยครับ ยาในกลุ่มนี้ เราน่าจะคุ้นเคยกันดี ๆ ได้แก่ chlorpheniramine, brompheniramine, diphenhydramine และ hydroxyzine
สุดท้ายแล้ว ยานอนหลับ หากใช้ตามความเหมาะสมก็มีประโยชน์ ที่ช่วยแก้ไขอาการนอนไม่หลับได้ตามลักษณะอาการนอนไม่หลับ ที่เราเป็นอยู่ และในบางคนก็สามารถช่วยบรรเทาอาการและคลายความตึงเครียดได้ดี แต่ยากลุ่มนี้ทุกตัวมีผลข้างเคียงที่ต้องคอยระวัง ตอนหน้าเราจะมาดูว่า ผลจากการใช้ยานอนหลับไปนานๆ อาจจะเกิดผลเสียอย่างไรบ้าง
#เภสัชกรอุทัย
แหล่งข้อมูล:
นอนไม่หลับทำไงดี: ตอนทำไมนอนไม่หลับนะ
http://www.oknation.net/blog/DIVING/2010/11/28/entry-1
สาเหตุของการนอนไม่หลับ
http://www.oknation.net/blog/DIVING/2010/11/29/entry-1
ทำอย่างไรให้หลับปุ๋ย
http://www.oknation.net/blog/DIVING/2010/11/30/entry-1
เมลาโทนินช่วยให้นอนหลับได้ตามธรรมชาติ ได้อย่างไร
http://www.oknation.net/blog/DIVING/2010/11/28/entry-2
Sleeping Pill Safety Tips: OTC and Prescription Aids, Dosages, www.webmd.com
ใช้ยานอนหลับอย่างไรให้ปลอดภัย โดย เภสัชกร อุทัย สุขวิวัฒน์ศิริกุล, https://plus.google.com/115926592414046129519/posts/BUJwmbSetRz
ศูนย์นิทราเวช ร.พ.จุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย - โรคนอนไม่หลับ (Insomnia)
www.sleepcenterchula.org/index.php/th/2014-12-23-13-58-44/.../65-insomnia
ยานอนหลับและอาการนอนไม่หลับ - บทความสุขภาพ โดยมูลนิธิหมอชาวบ้าน
https://www.doctor.or.th/article/detail/1834
วิธีการจัดการปัญหานอนไม่หลับโดยไม่ใช้ยา - นพ. เทอดศักดิ์ เดชคง,
www.drterd.com/news/admin/2311254910272.doc
วิธีทานยา ยานอนหลับ ,
www.tammikaclinic.com/a19.php
ยานอนหลับ (Sleeping pill)
ภก. กรชัย ฉันทจิรธรรม, http://haamor.com/th/ยานอนหลับ/
รูปประกอบ มาจาก: http://howmed.net/pharmacology/benzodiazepines/
